Obieg azotu w przyrodzie
Obieg azotu uwarunkowany jest przez kilka procesów: – wiązanie azotu atmosferycznego przez bakterie oraz sinice i przetwarzanie go w azotany dostępne roślinom; – wytwarzanie organicznych związków azotowych przez rośliny oraz pobieranie i przetwarzanie ich przez zwierzęta; – uwalnianie amoniaku ze szczątków organicznych i ich wydalin przez bakterie i grzyby, czyli tzw. amonifikacja ; – przetworzenie amoniaku w azotany w wyniku procesu nitryfikacji przeprowadzanego przez bakterie; –...
Obieg fosforu i siarki
Z procesami życiowymi związane są też obiegi fosforu i siarki. Zapasy siarki i fosforu zostały zgromadzone w skałach, skąd są uwalniane do ekosystemów lądowych. Część fosforanów trafia następnie do mórz, gdzie pewna ich ilość osadza się w głębinach, a reszta przekazywana jest w łańcuchach pokarmowych z powrotem do ekosystemów lądowych. Z kolei siarka pobierana przez rośliny w postaci siarczanów zostaje włączona w materię organiczną, pobieraną potem przez kolejnych konsumentów....
Obieg węgla w przyrodzie
W obieg węgla włączona jest fotosynteza oraz chemosynteza i oddychanie wewnątrzkomórkowe. Węgiel pobrany przez organizmy autotroficzne w postaci dwutlenku węgla jest wykorzystywany do syntezy związków organicznych, a następnie służy organizmom heterotroficznym na kolejnych poziomach troficznych jako składnik materiałów budulcowych i energetycznych. Powrót dwutlenku węgla do atmosfery odbywa się dzięki oddychaniu wewnątrzkomórkowemu w żywych organizmach (autotrofów i heterotrofów)....
Obwodowy układ nerwowy
Obwodowy układ nerwowy zbudowany jest z nerwów czaszkowych i rdzeniowych oraz zwojów nerwowych . Nerwy stanowią wiązki aksonów pochodzących z neuronów, których ciała znajdują się w mózgowiu, rdzeniu kręgowym lub w zwojach położonych poza obrębem centralnego układu nerwowego. W zależności od tego, jakie bodźce przewodzą aksony, nerw może być czuciowy, ruchowy lub czuciowo-ruchowy (mieszany). Wyróżnia się 12 nerwów czaszkowych (np. węchowy, wzrokowy, trójdzielny, błędny, okołoruchowy)...
Ochrona środowiska przyrodniczego i przyrody
Środowisko przyrodnicze tworzą elementy abiotyczne i biotyczne przyrody, które nawzajem na siebie wpływają. Zmiany zachodzące w środowisku przyrodniczym spowodowane są przez naturalne procesy fizyczne i chemiczne oraz wywołane są działalnością człowieka. Relacje między człowiekiem a środowiskiem przyrodniczym uwarunkowane były i są koniecznością zaspokajania przez człowieka jego potrzeb. Stąd elementy przyrody są przez niego traktowane jako zasoby. Do zasobów nieodnawialnych należą...
Odbiór bodźców
Do organizmu docierają ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego różnorodne sygnały, które stanowią informację o stanie tego środowiska, a zwłaszcza o zachodzących w nim zmianach. Sygnały te odbierane przez organizm wyzwalają określoną reakcję; są zatem bodźcami. Odbiór bodźców polega na zamianie różnorodnych sygnałów optycznych, akustycznych, mechanicznych, chemicznych na impulsy nerwowe, które są następnie przewodzone przez komórki nerwowe.
Oddychanie
Jest procesem, który służy komórce do uzyskiwania energii. Polega na utlenianiu związków organicznych, z których podczas ich rozpadu wyzwala się energia magazynowana następnie przez przenośniki energii. Istnieją dwa typy oddychania komórkowego: tlenowe, w którym końcowym akceptorem elektronów i wodoru jest tlen cząsteczkowy, oraz beztlenowe, w którym akceptorem jest związek organiczny lub substancja nieorganiczna. Podstawowymi substratami oddychania wewnątrzkomórkowego są węglowodany oraz...
Oddychanie
Większość protistów oddycha w sposób tlenowy, przy czym wymiana gazowa zachodzi całą powierzchnią ciała. Beztlenowo oddychają formy pasożytnicze.
Oddychanie
Bakterie, podobnie jak inne organizmy, w procesie oddychania wyzwalają energię zawartą w rozkładanych związkach organicznych. Dla niektórych źródłem energii są redukowane przez nie substancje mineralne (np. azotany do azotu cząsteczkowego – tzw. denitryfikacja, lub siarczany do siarki pierwiastkowej). Ze względu na sposób oddychania wyróżnia się: – bakterie tlenowe ( aeroby ) – wykorzystują tlen jako akceptor wodoru; – bakterie beztlenowe ( anaeroby ) – wykorzystują jako akceptor wodoru...
Oddychanie
Większość grzybów jest organizmami tlenowymi. Niektóre w warunkach beztlenowych mogą oddychać, przeprowadzając fermentację (np. fermentacja alkoholowa u drożdży).
Oddychanie beztlenowe
Oddychanie beztlenowe zachodzi u organizmów beztlenowych oraz np. w mięśniach przy niedotlenieniu i w erytrocytach. Składa się z glikolizy oraz procesu odtworzenia NAD + w wyniku utlenienia NADH+H + . Różne substancje mogą być akceptorami elektronów wodoru, stąd różne rodzaje oddychania beztlenowego. Podczas fermentacji akceptorem wodoru jest kwas pirogronowy, który może ulegać redukcji, np. do kwasu mlekowego – fermentacja mlekowa (u bakterii mlekowych i w mięśniach), etanolu –...
Oddychanie roślin
Proces oddychania wewnątrzkomórkowego przebiega w taki sam sposób u roślin, jak i u zwierząt. Różnica dotyczy pochodzenia tlenu. Zwierzęta pobierają go z atmosfery. Rośliny podczas dnia wykorzystują część tlenu wytwarzanego w wyniku fotosyntezy, a resztę usuwają do atmosfery. W nocy, gdy fotosynteza nie zachodzi wykorzystują tlen zgromadzony w przestworach komórkowych. Intensywność oddychania zależy od potrzeb energetycznych komórek – jest duża w tkankach merystematycznych, mniejsza w...
Oddychanie tlenowe
Oddychanie tlenowe zachodzi w trzech etapach: glikoliza, cykl kwasu cytrynowego (cykl Krebsa), łańcuch oddechowy. Glikoza jest ciągiem reakcji przekształcających glukozę w pirogronian bez udziału tlenu. Zachodzi w cytoplazmie. U organizmów tlenowych jest wstępem do cyklu Krebsa i łańcucha transportującego elektrony. Natomiast u organizmów beztlenowych oraz u tlenowych w warunkach deficytu tlenu (np. w mięśniach) jest zasadniczym sposobem pozyskiwania energii. Podczas glikolizy 1...
Oddziaływania antagonistyczne
Oddziaływania antagonistyczne między populacjami są niekorzystne dla jednej lub obu populacji. Do oddziaływań takich należy drapieżnictwo, pasożytnictwo, konkurencja, allelopatia, amensalizm. – Drapieżnictwo polega na chwytaniu i zabijaniu jednych organizmów przez drugie w celu zdobycia pokarmu. Odgrywa ono istotną rolę w biocenozie, umożliwiając selekcję osobników chorych i słabych. Dzięki drapieżnictwu rośnie też różnorodność biologiczna, gdyż drapieżcy zmniejszając zagęszczenie w...
Oddziaływania międzycząsteczkowe
Obok silnych wiązań chemicznych, wiążących atomy w cząsteczkę, istnieją oddziaływania między atomami należącymi do sąsiadujących cząsteczek oraz słabe wiązania wewnątrzcząsteczkowe między atomami w cząsteczkach biopolimerów, które decydują o ich strukturze przestrzennej. Oddziaływania dipol–dipol występują między polarnymi cząsteczkami (jednakowymi lub różnymi), które przyciągają się wzajemnie różnoimiennymi biegunami. Wiązania wodorowe powstają wtedy, gdy atom wodoru znajduje się...
Oddziaływania międzypopulacyjne
Populacje różnych gatunków występujące w określonym biotopie składają się na biocenozę. Między populacjami w biocenozie istnieją różnorodne oddziaływania, które są przyczyną strat, przynoszą korzyści lub są dla populacji obojętne. Stąd między populacjami w biocenozie wyróżnia się oddziaływania antagonistyczne, protekcjonistyczne i neutralne.
Oddziaływania neutralne
Neutralizm jest typem współżycia, w którym populacje nie wpływają na siebie w sposób bezpośredni, np. mysz polna i skowronek.
Odporność nieswoista
Odporność nieswoista jest wrodzona, uwarunkowana genetycznie. Cechuje ją brak swoistości rozpoznania antygenu oraz pamięci o nim. Związana jest z obecnością różnorodnych barier anatomicznych i fizjologicznych, z którymi współdziałają bariery biologiczne, chemiczne oraz immunologiczne. Mechanizmy odporności nieswoistej są mniej precyzyjne, ale reagują szybko, stanowiąc pierwszą linię obrony organizmu. Znajdujące się w płynach ustrojowych i narządach limfatycznych komórki żerne w sposób...
Odporność organizmu
Organizm broni się przed niekorzystnym działaniem obcych ciał wnikających do jego wnętrza, obcych przeszczepów tkankowych oraz zmienionych nowotworowo własnych komórek za pomocą mechanizmów określanych mianem odporności. Układ odpornościowy związany jest przede wszystkimz układem krwionośnym i limfatycznym. Antygenem jest każda substancja, która ma zdolność do wywoływania przeciw sobie swoistej odpowiedzi immunologicznej i reagująca z produktami tej odpowiedzi: uczulonymi limfocytami...
Odporność swoista
Odporność swoista jest nabyta i stanowi drugą linię obrony. W tego typu odporności odpowiedź immunologiczna skierowana jest przeciwko określonemu rodzajowi antygenu, co uwarunkowane jest wcześniejszym kontaktem z tym antygenem i wytworzeniem o nim pamięci immunologicznej. Odporność swoista obejmuje odporność komórkową i humoralną . W odporności tej współdziałają ze sobą neutrofile, makrofagi, limfocyty B oraz T . Komórki te powstają u większości kręgowców w szpiku kostnym, przy czym...
Odżywianie
Na proces odżywiania się organizmów heterotroficznych składa się pobranie pokarmu, jego rozłożenie na składniki przyswajalne, wchłonięcie tych składników oraz usunięcie niestrawionych resztek pokarmowych.
Odżywianie
Grzyby są saprofitami lub pasożytami. Niektóre żyją w symbiozie z innymi organizmami. Obecność ściany komórkowej sprawia, iż enzymy trawienne wydzielają do swego otoczenia. Rozkładają one znajdujące się tam złożone związki organiczne. Powstałe w ten sposób związki o budowie prostszej wchłaniane są przez liczne strzępki. Grzyby saprofityczne przerastają strzępkami podłoże, rozkładając związki organiczne pochodzące z martwych szczątków, natomiast pasożyty pobierają substancje pokarmowe...
Odżywianie
U bakterii występują różne formy autotrofizmu i heterotrofizmu. Stąd też ze względu na sposób odżywiania wyróżnia się kilka grup bakterii. Bakterie heterotroficzne : – saprofity, – pasożyty, – symbionty. Bakterie autotroficzne : – chemoautotrofy – przeprowadzają chemosyntezę; – fotoautotrofy – prowadzą fotosyntezę anoksygeniczną lub fotosyntezę oksygeniczną.
Odżywianie
Protisty są autotrofami lub heterotrofami, względnie miksotrofami. Heterotrofy prowadzą saprofityczny, drapieżny lub pasożytniczy tryb życia. Cząstki pokarmowe pobierają w zależności od ich charakteru i wielkości w wyniku endocytozy (fagocytozy albo pinocytozy) lub wchłaniają do komórki na drodze dyfuzji, względnie transportu aktywnego. Większe cząstki są trawione przy udziale enzymów w wodniczkach trawiennych, powstających przez połączenie pęcherzyków endocytotycznych z lizosomami....
Odżywianie mineralne roślin
Rośliny, oprócz węgla, wodoru, tlenu pobieranych w postaci dwutlenku węgla, wody i tlenu atmosferycznego, potrzebują innych pierwiastków, które pobierają z gleby. Węgiel , wodór , tlen stanowią podstawowy budulec wszystkich związków organicznych syntetyzowanych przez roślinę. Innymi ważnymi makroelementami roślin są azot, potas, siarka, fosfor, wapń, magnez, sód, chlor. Spośród mikroelementów istotne znaczenie dla roślin mają zwłaszcza takie pierwiastki, jak: żelazo, mangan, miedź,...
Odżywianie się roślin
Rośliny są autotrofami. W procesie fotosyntezy wytwarzają aldehyd 3-fosfoglicerynowy, stanowiący podstawę do syntezy złożonych związków organicznych: węglowodanów, tłuszczów, a łącznie z pobranymi z gleby solami mineralnymi do syntezy białek, kwasów nukleinowych oraz innych związków wykorzystywanych jako materiał budulcowy, energetyczny i regulujący.
Ogólna charakterystyka reakcji biochemicznych
Energia wyzwolona w przemianach egzoergicznych jest wykorzystywana do przeprowadzenia przemian endoergicznych. Przekazanie energii wymaga jej zmagazynowania, które odbywa się za pośrednictwem przenośników energii . Związki te posiadają wiązania wysokoenergetyczne, umożliwiające przyłączenie łatwych do przenoszenia grup chemicznych (głównie fosforanowych, np. w ATP, fosfokreatynie,ale też w grupie -SH, jak w acetylo-CoA), a także elektronów o wysokiej energii (przenoszonych np. przez NADH,...
Okres młodociany
Po zakończeniu kiełkowania roślina rośnie i rozwija się. Tworzą się organy wegetatywne : korzenie, łodygi, liście. Efektem podziałów komórek w merystemach wierzchołkowych oraz późniejszego wydłużania i różnicowania się komórek jest wzrost pierwotny korzenia lub pędu. Natomiast skutkiem działania merystemów bocznych jest przyrost wtórny . Rozwój rośliny jest wynikiem różnicowania, w wyniku którego powstają określone tkanki i narządy. Podstawowym warunkiem różnicowania jest ustalenie...
Okres płodny
Okresem płodnym jest okres, w którym może dojść do zapłodnienia komórki jajowej. Naturalne metody regulacji płodnością polegają na ustalaniu dni płodnych w oparciu o pomiar temperatury (występuje podwyższenie temperatury podczas owulacji), obserwację wytwarzanego śluzu przez szyjkę macicy oraz test owulacyjny (przewiduje moment owulacji). Do sztucznych metod antykoncepcji należą metody mechaniczne (np. używanie prezerwatywy, wkładki wewnątrzmacicznej), metody chemiczne (środki...
Ontogeneza – rozwój osobniczy
Ontogeneza Fazy ontogenezy Charakterystyka przemian Embriogeneza zapłodnienie połączenie jaja z plemnikiem bruzdkowanie intensywne podziały komórek, wytworzenie blastuli gastrulacja powstawanie gastruli, wytworzenie listków zarodkowych, intensywne różnicowanie się komórek organogeneza kształtowanie się tkanek i narządów wyklucie się z jaja lub poród zakończenie embriogenezy Postembriogeneza...
Oogeneza
Oogeneza jest procesem tworzenia i dojrzewania komórek jajowych. Z macierzystych komórek płciowych żeńskich w jajniku podczas rozwoju zarodkowego rozwijają się oogonia . Dzielą się mitotycznie, a następnie jako oocyty I rzędu wchodzą w mejozę jeszcze podczas życia płodowego. W końcowej fazie profazy I podziału redukcyjnego mejoza zostaje zatrzymana na wiele lat. W okresie pokwitania podwpływem hormonu folikulotropowego wydzielanego przez przysadkę następuje dokończenie I podziału...
Organizmy i ich środowisko
Środowisko to zespół czynników abiotycznych i biotycznych oddziałujących na organizm. Czynniki abiotyczne związane są ze składem chemicznym oraz stanem fizycznym środowiska. Spośród nich największe znaczenie dla organizmów mają światło, temperatura, wilgotność i opady atmosferyczne, zawartość soli mineralnych w glebie, jej pH i zasolenie, ruch powietrza. Czynniki biotyczne obejmują oddziaływania, których źródło stanowią inne organizmy. Są to oddziaływania wewnątrz i...
Organizmy prokariotyczne
Organizmami prokariotycznymi są bakterie. Wyodrębnia się je w królestwo Monera , które dzielone jest na dwa podkrólestwa: Archaea (archeany, archebakterie) oraz Eubacteria (bakterie właściwe, eubakterie).
Organy wegetatywne roślin nasiennych
Organami wegetatywnymi roślin są korzeń, łodyga i liście, które u roślin nasiennych, a zwłaszcza okrytonasiennych, osiągnęły wysoki stopień organizacji strukturalnej i funkcjonalnej.
Osłonice
Żyją w morzach, prowadząc z reguły osiadły tryb życia. Mają beczułkowate lub workowate ciało okryte osłonką – tuniką zbudowaną z substancji organicznej zwanej tunicyną, zbliżoną składem do celulozy. Przynajmniej w stadium larwalnym posiadają strunę grzbietową . W gardzieli mają szpary skrzelowe . Układ krwionośny jest otwarty, układu wydalniczego brak. Cewka nerwowa ulega u form dorosłych znacznej redukcji. Są obojnakami. Larwy żyją wolno. Przedstawicielem osłonic jest żachwa ....
Osmoregulacja i wydalanie
Warunkiem prawidłowego funkcjonowania organizmu jest zachowanie stałego składu oraz ilości płynów ustrojowych, a także wydalanie końcowych produktów przemiany materii i związków chemicznych występujących w nadmiarze. Skład i ilość płynów ustrojowych decyduje o ich ciśnieniu osmotycznym. Procesy umożliwiające w organizmie utrzymanie niezmiennego ciśnienia osmotycznego określane są mianem osmoregulacji . Głównymi produktami wydalanymi przez organizmy zwierzęce są: produkty azotowe...
Osocze krwi
Osocze krwi stanowi około 55% objętości krwi i zawiera: – związki nieorganiczne (woda, chlorek sodu, jony wapnia, potasu, magnezu, żelazo); – związki organiczne (białka, kwasy tłuszczowe i inne związki). Białkami osocza są albuminy, globuliny, fibrynogen. Fibrynogen wytrąca się podczas krzepnięcia krwi, tworząc podłoże skrzepu (osocze pozbawione fibrynogenu to surowica krwi ). Albuminy i globuliny transportują różne substancje. Ponadto albuminy utrzymują odpowiednie ciśnienie...
Ośrodkowy układ nerwowy
OUN składa się z mózgowia i rdzenia kręgowego , osłoniętych trzema łącznotkankowymi osłonami, zwanymi oponami (twardówka, pajęczynówka i naczyniówka) oraz strukturami kostnymi (kości czaszki i kręgi kręgosłupa). Dodatkową ochronę stanowi płyn mózgowo-rdzeniowy , znajdujący się między pajęczynówką i naczyniówką. Naczyniówka dzięki silnemu ukrwieniu pełni też funkcje odżywcze. Specjalna budowa śródbłonka naczyń włosowatych naczyniówki sprawia, iż mogą przez tę warstwę przenikać tylko...
Owady
Owady są typowymi stawonogami lądowymi. Stanowią około 75% wszystkich gatunków zwierząt na ziemi. Niektóre przystosowały się wtórnie do życia w wodzie. Ciało ich podzielone jest zawsze na głowę , tułów i odwłok . Na głowie znajduje się para czułków , trzy pary odnóży gębowych, para oczu złożonych , 1-3 oczek prostych. Aparat gębowy jest różnie ukształtowany, w zależności od rodzaju spożywanego pokarmu. W jego powstaniu uczestniczą odnóża gębowe. Typ aparatu gębowego...
Owady bezskrzydłe
Owady bezskrzydłe nie posiadają skrzydeł. Występuje u nich rozwój prosty. Najbardziej znanym przedstawicielem jest rybik cukrowy.
Owady uskrzydlone
Owady uskrzydlone posiadają różnie ukształtowane skrzydła. Niektóre gatunki mogły je też wtórnie stracić. Owady uskrzydlone podzielone zostały na szereg różnych rzędów. Często jednak dzieli się je sztucznie na owady z przeobrażeniem niezupełnym i owady z przeobrażeniem zupełnym. Owady z przeobrażeniem niezupełnym • ważki – np. łątka, żagnica, • skorki – np. skorek zausznik, • modliszki – np. wieszczka czczona, • karaczany – np. karaczan wschodni, • prostoskrzydłe – np. pasikoniki,...
Owoc
Owoc służy do ochrony nasion oraz do ich rozsiewania. Powstaje ze ściany zalążni na skutek jej rozrastania. W jego powstawaniu mogą też uczestniczyć inne części kwiatu, np. dno kwiatowe (są to tzw. owoce rzekome, czyli pozorne). Owoce są różnie wykształcone. Ich podział wynika ze sposobu ich powstania (ilości zalążków oraz kwiatów, które biorą udział w powstaniu owocu), a także uwarunkowany jest posiadanymi przez owoce cechami. owoce pojedyncze suche mięsiste...