przekroczyć Rubikon
‘przekroczyć granicę czegoś, zrobić decydujący krok, powziąć nieodwołalną decyzję’; zwrot, hist. starożyt. Rubikon – rzeka, która w czasach republiki rzym. stanowiła granicę między Galią Przedalpejską a Italią właściwą. Przejście wojsk Juliusza Cezara przez Rubikon do Italii w 49 r. p.n.e. było pogwałceniem prawa, które zabraniało dowódcy wojskowemu opuszczać wyznaczoną mu prowincję. Krok ten równał się wypowiedzeniu wojny senatowi rzym.; trzyletnia wojna domowa oddała całą władzę Cezarowi.
benedyktyńska praca
‘praca monotonna, żmudna, wymagająca cierpliwości i dokładności’; wyr. rzecz., hist. Od imienia i działalności św. Benedykta z Nursji, żyjącego w V/VI w., założyciela klasztoru na Monte Cassino, w którym zakonnicy zajmowali się kopiowaniem i iluminowaniem rękopisów; Życie Benedykta z Nursji i otaczających go mnichów wypełniały modlitwy, lektura Pisma Świętego oraz praca polegająca na przepisywaniu ksiąg, stąd powiedzenie benedyktyńska praca. – „Victor G”; Internet.
znaleźć się między Scyllą a Charybdą
‘znaleźć się w sytuacji, w której niebezpieczeństwo zagraża z dwóch stron, w sytuacji bez wyjścia, między młotem a kowadłem’; zwrot, liter. ant. – Homer, „Odyseja”. Dwa potwory morskie znajdujące się po obu stronach cieśniny morskiej. Gdy przepływały między nimi statki, wpadały albo do pyska Scylli, albo w wiry Charybdy; Znajduję się w nieustannym wewnętrznym klinczu, między Scyllą a Charybdą. – referat na konferencji.
mieć muchy w nosie
‘być w złym humorze, złościć się, dąsać bez wyraźnego powodu’; zwrot;
salomonowy wyrok
‘wyrok sprawiedliwy, odznaczający się niezwykłą mądrością i prawością, uwzględniający interesy obydwu stron często o zaskakującej formule rozstrzygnięcia’; wyr. rzecz., bibl. (Wyrażenie jest aluzją do słynnego przykładu mądrości i sprawiedliwości króla izraelskiego Salomona – 1 Krl 3, 16-28: Dwie mieszkające razem nierządnice urodziły niemal jednocześnie synów, jedno dziecko zmarło w nocy. Przyszły do Salomona, aby je rozsądził, każda bowiem twierdziła, że żywy chłopiec jest jej synem....
puszka Pandory
‘źródło niekończących się nieszczęść, trudności, kłopotów, utrapień’; wyr. rzecz. W mitol. grec. Pandora to pierwsza kobieta stworzona na polecenie Zeusa jako swoista kara za czyn Prometeusza (zob. postawa prometejska ). Została ona obdarowana przez ojca bogów puszką, której nie wolno było otwierać. Pandora namówiła jednak swego męża do jej otwarcia; wyleciały z niej na świat zamknięte dotąd utrapienia, plagi, klęski i choroby ludzkości; Komu to otwarcie puszki Pandory przyniesie...
rzucić komuś rękawicę
‘wyzwać kogoś na pojedynek, wypowiedzieć komuś walkę, stanąć do polemiki z kimś’; zwrot, stp. obycz. rycer. Według średniowiecznego obyczaju rycerskiego rzucenie rękawicy oznaczało wyzwanie na pojedynek, a podjęcie jej – przyjęcie wyzwania; „Grupie trzymającej władzę” rzucają rękawicę bez strachu. – W. Łysiak.
syzyfowa praca
‘ciężki, bezowocny trud, praca nadaremna, nie dająca żadnych wyników, praca bez końca i bez sensu’; wyr. rzecz. Według mitol. grec. król Grecji Syzyf – najchytrzejszy z ludzi – po śmierci dostał w Hadesie straszliwą pokutę: pchał pod górę olbrzymi głaz, ale kiedy był już u szczytu, głaz spadał i praca zaczynała się od nowa.; [Karolina] starała się wyłączyć urządzenia. Okazało się to jednak syzyfową pracą – gdy tylko mikser ustał na chwilę, zaczynało działać wyłączone poprzednio żelazko....
chodzić jak błędna owca
‘chodzić w zamyśleniu, bez celu, nie wiedząc, co ze sobą zrobić, zachowywać się jak osoba nieprzytomna; błądzić, błąkać się’; zwrot, bibl. (Ps119, 176: „Błądzę jak owca, która zginęła (…)”; Iz 53, 6: „Wszyscy pobłądziliśmy jak owce, każdy z nas się zwrócił ku własnej drodze.”);
łabędzi śpiew
‘ostatnie słowo, ostatnia myśl, ostatni przejaw czyjejś działalności w jakiejś dziedzinie, np. ostatnie dzieło autora, ostatni występ aktora; coś ostatecznego’; wyr. rzecz., liter. – w bajce Ezopa ‘ostatni, żałobny krzyk łabędzia, pieśń przedśmiertna’
mieć końskie zdrowie
‘być bardzo silnym i zdrowym’; zwrot; On to ma końskie zdrowie, choroby omijają go z daleka. – Internet.
hiobowe wieści
‘przerażające, tragiczne wieści’; wyr. rzecz., bibl. Aluzja do tragicznych wiadomości przekazywanych Hiobowi, który mimo że został pozbawiony całego mienia, dzieci, dotknięty chorobą, nie stracił wiary i pozostał wierny Bogu (Hi 1, 13-19); Rozeszła się hiobowa wieść – w szkole przeprowadzone zostaną egzaminy sprawdzające.
walczyć jak lew
‘walczyć bardzo odważnie, zaciekle, nieustępliwie’; zwrot, przyr.; lew jest nazywany królem zwierząt; symbolizuje władzę, siłę, majestat, odwagę; Walczył o tę spółkę jak lew.
znaleźć się w labiryncie
‘znaleźć się w trudnej, skomplikowanej, zawiłej sytuacji’; zwrot; W mitol. grec. Labirynt zbudowany na Krecie przez Dedala dla Minotaura, którego zabił Tezeusz dzięki pomocy Ariadny (por. też dojść po nitce do kłębka )
niebieski ptak/ptaszek
‘człowiek lekkomyślny, nieodpowiedzialny, niemający określonego zajęcia, żyjący cudzym kosztem, próżniak, darmozjad’; wyr. rzecz., bibl. (MT 6, 26: „Przypatrzcie się ptakom podniebnym: nie sieją ani żną i nie zbierają do spichlerzy, a Ojciec wasz niebieski je żywi.”); Niebieski ptak to ktoś, kto żyje beztrosko i niczym się nie przejmuje – ani pracą, ani nauką. Po prostu chce się bawić i niczym nie martwić. – „Victor J”; Niebieskie ptaki całego świata wpłaciły nad Wisłą złotówkami miliardy...
czuć się jak w raju
‘czuć się wyjątkowo dobrze, komfortowo’; zwrot, relig. (por.raj na ziemi); W domu, jak zwykle było bardzo przyjemnie, czułem się jak w raju, nie chciało mi się wyjeżdżać. – TVP 2.
gonić w piętkę
‘tracić sprawność umysłową, postępować w sposób przeczący rozsądkowi, mylnie rozumować’; zwrot; w jęz. łowieckim gonić w piętkę to gonić zwierza w kierunku przeciwnym niż prowadzą tropy; (…) waćpan już zupełnie w piętkę gonisz! – H. Sienkiewicz, Trylogia.
zdobyć ostrogi
‘zdobyć doświadczenie w jakiejś dziedzinie, specjalności; stać się fachowcem, specjalistą’; zwrot związany jest z dawn. ceremoniałem pasowania na rycerza, podczas którego nowo pasowany rycerz otrzymywał ostrogi; ostroga ‘bodziec u buta jeźdźca’; Ten pisarz zdobył ostrogi w czasach stalinowskich. – TV Trwam.
kamień spadł komuś z serca
‘ktoś odczuł ulgę, kiedy pozbył się problemu, zmartwienia’; zwrot; Tak się cieszę, po prostu kamień spadł mi z serca. – TVP 2.
mieć charakter
‘być człowiekiem zdecydowanym, odważnym, prawym, silnym’; zwrot; Miała charakter, dlatego pokonywała wszystkie trudności i jeszcze pomagała innym. – TV Trwam.
marsowa mina
‘groźny, surowy wyraz twarzy; zasępiona, niezadowolona mina’; wyr. rzecz., mitol. – od imienia Marsa – rzym. boga wojny; Wszyscy wychodzący mieli marsowe miny. – Internet.
nabić kogoś w butelkę
‘oszukać kogoś, zwodzić, celowo wprowadzić w błąd’; zwrot; Posłowie nabici w butelkę (tyt.) – „Polityka”; Przemysłowe metody w rolnictwie i przetwórstwie często powodują fałszowanie produktów i nabijanie klientów w butelkę. – „Ozon”.
drakońskie prawa
‘bardzo surowe, okrutne, bezwzględne prawo’; wyr. rzecz., hist. starożyt. Drakon – prawodawca ateński, który sporządził restrykcyjny kodeks karny;
manna z nieba
‘cud, nieoczekiwany dar, niezasłużone profity; coś bardzo upragnionego, potrzebnego i cennego’; wyr. rzecz., bibl. (Według Biblii to pożywienie spuszczane przez Boga z nieba w czasie 40 lat wędrówki Izraelitów po pustyni Synaj Wj 16, 4-36: „Pan powiedział wówczas do Mojżesza: «Oto ześlę wam chleb z nieba, jak deszcz. I będzie wychodził lud, i każdego dnia będzie zbierał według potrzeby dziennej (…)»).
mól książkowy
–‘człowiek wiecznie ślęczący nad książkami, który nie widzi świata poza książkami’; wyr. rzecz.; Małgosia (…) to mól książkowy, który mógłby w bibliotece spędzać całe godziny. – „Victor G”.