Słowniki
Ogniwa galwaniczne
Układ utworzony przez połączenie dwóch półogniw za pomocą klucza elektrolitycznego nosi nazwę ogniwa galwanicznego. W ogniwie elektrody połączone są ze sobą przewodnikiem metalicznym, który pełni rolę przekaźnika elektronów, a roztwory – kluczem elektrolitycznym, który umożliwia przepływ niewielkiej liczby jonów, wyrównujący bilans ładunku. Zamknięcie obwodu np. amperomierzem lub woltomierzem spowoduje, że ich wskazówka wychyli się, co wskazuje, że w układzie płynie prąd. Źródłem prądu...
Tryby czasownika
Omówimy trzy rodzaje trybów, które za pomocą formy osobowej wyrażają, jak przedstawia się czynność (lub stan): • tryb orzekający , bo orzeka, informuje o czynnościach (lub stanach), które mają miejsce w teraźniejszości, zaistniały w przeszłości lub dopiero zostaną wykonane; Marek pomaga siostrze w odrabianiu lekcji. Wszyscy uczniowie wyszli z klasy. Dziewczęta pójdą na zakupy do centrum handlowego. • tryb rozkazujący – służy do wyrażania rozkazów, poleceń, życzeń, próśb,...
przekroczyć Rubikon
‘przekroczyć granicę czegoś, zrobić decydujący krok, powziąć nieodwołalną decyzję’; zwrot, hist. starożyt. Rubikon – rzeka, która w czasach republiki rzym. stanowiła granicę między Galią Przedalpejską a Italią właściwą. Przejście wojsk Juliusza Cezara przez Rubikon do Italii w 49 r. p.n.e. było pogwałceniem prawa, które zabraniało dowódcy wojskowemu opuszczać wyznaczoną mu prowincję. Krok ten równał się wypowiedzeniu wojny senatowi rzym.; trzyletnia wojna domowa oddała całą władzę Cezarowi.
Przyimek
Jest nieodmienną i niesamodzielną częścią mowy. Tylko łącznie z innym wyrazem (zwykle rzeczownikiem lub zaimkiem rzeczownym) stanowi składniowo nierozerwalną całość, czyli tzw. wyrażenie przyimkowe . Ukazuje ono relacje między czynnością i przedmiotem albo między dwoma przedmiotami. Wczoraj wieczorem poszłam z bratem do kina . Tato kupił nowy samochód z klimatyzacją . Zeszyty do matematyki zwykle muszą być w kratkę . Przyimki możemy podzielić na dwie grupy: • przyimki proste...
Strony czasownika, czasowniki przechodnie i nieprzechodnie
Wyróżniamy trzy strony czasownika: • czynną – podmiot jest wykonawcą czynności, dopełnienie oznacza jej przedmiot, a orzeczenie stanowi osobowa forma czasownika np.: naklejam, piekę, wycieracie, lecą, kłamiesz ; Sprzątaczka odkurzała dywan. Rycerze stoczyli honorową walkę. Sadzę w ogrodzie małe rośliny. Umyjesz swój rower. • bierną – tu podmiot jest przedmiotem czynności, a nie wykonawcą, stronę bierną tworzymy dzięki osobowej formie czasownika być , zostać i...
Skrótowce i ich pisownia
Skrótowce to rzeczowniki utworzone przez skrócenie wyrażenia składającego się z dwóch lub więcej wyrazów. Możemy je podzielić następująco: • skrótowce literowe (literowce) – przy ich czytaniu wymawiamy nazwy poszczególnych liter wchodzących w skład symboli: PKP pe-ka-pe (Polskie Koleje Państwowe) PKS pe-ka-es (Polska Komunikacja Samochodowa) NBP en-be-pe (Narodowy Bank Polski) ONZ o-en-zet (Organizacja Narodów Zjednoczonych) BWA...
Podmiot
Podmiot – to osoba lub rzecz, która jest wykonawcą czynności lub znajduje się w pewnym stanie, najczęściej odpowiada na pytanie rzeczownika w mianowniku: kto? co? ; Dorota odrabia zadanie. Kot liże swoje futerko. Pudełko leży na stole. Można wyróżnić następujące rodzaje podmiotów: • podmiot gramatyczny – najczęściej spotykany, wyrażony w mianowniku (kto? co?) ; Uczniowie siedzieli w klasie. Ciągle padał deszcz . Bolała mnie głowa . Karolina jest dobrą uczennicą....
Sublimacja i resublimacja
Sublimacja to bezpośrednia zmiana stanu stałego w gazowy z pominięciem stanu ciekłego. Resublimacja to proces odwrotny do sublimacji polegający na bezpośredniej zmianie stanu gazowego w stały.
Deprecjonować
czas. (ekon.) obniżać wartość czegoś. zmniejszać czyjeś zasługi, zwłaszcza na forum publicznym przez niesprawiedliwą ocenę i lekceważące określanie osoby, grupy osób, idei itp. (w zn. 1.) Negatywnym skutkiem deprecjonowania waluty krajowej, czyli obniżenia jej wartości w stosunku do walut zagranicznych jest zmniejszenie się siły nabywczej, tzn., że za tę samą kwotę możemy kupić mniej towarów. (w zn. 2.) Znany polityk, ubiegający się o stanowisko prezydenta miasta,...
Zdanie podrzędnie złożone dopełnieniowe
Zdanie podrzędnie złożone dopełnieniowe – odpowiada na pytania przypadków zależnych: kogo? czego? komu? czemu? kogo? co? z kim? z czym? o kim? o czym? Zauważyłem – zdanie nadrzędne -> (co? ) – że ostatnio zrobiłeś się wyjątkowo roztargniony – zdanie podrzędne 2:1 – zdanie podrzędnie złożone dopełnieniowe 1N 2P Zauważyłem , że ostatnio zrobiłeś się wyjątkowo roztargniony . Nauczyciel biologii zapytał tych –...
Chocholi taniec
Tańcem marazmu jest też symboliczny chocholi taniec z Wesela Wyspiańskiego. Gości usypia czy też pogrąża w swoistym letargu muzyka Chochoła. Taniec ten symbolizuje uśpienie, bezwolność, niemożność czynu. Ma szczególną wymowę w zjednoczonym szlachecko-chłopskim świecie na weselu, na którym duchy zapowiedziały wielki narodowy zryw – nie doszło jednak do niego wskutek chaosu, anarchii, sporów, braku organizacji oraz prawdziwego zjednoczenia (symbolem zaprzepaszczenia szansy było zgubienie...
Forma kauzatywna (Causative have)
Jeżeli komuś zlecamy wykonanie jakieś czynności i chcemy to wyrazić, wówczas skorzystamy z formy kauzatywnej, która ma następującą konstrukcję: I had my car repaired last week. ( Naprawiłem samochód w zeszłym tygodniu. – Oddałem go do naprawy do mechanika. ) They are having their house painted. ( Malują dom. – Wynajęli malarzy do malowania domu. ) Porównaj: Joan has cut her hair. --> Joan sama obcięła sobie włosy. Joan has had her hair cut. --> Ktoś,...
Pytania pośrednie (Indirect questions)
Pytania pośrednie stosujemy, kiedy chcemy w bardzo uprzejmy sposób zadać pytanie. Ponadto konstrukcja pytań pośrednich ma swoje zastosowanie w mowie zależnej (o mowa zależna). Na początek spójrzmy na pytania bezpośrednie i pośrednie, aby zobaczyć, czym się one różnią: Pytania bezpośrednie: Where do you live? What time is it? Pytania pośrednie: Could you tell me where you live? I wonder if you could tell me what time it is. Pytania pośrednie...
salomonowy wyrok
‘wyrok sprawiedliwy, odznaczający się niezwykłą mądrością i prawością, uwzględniający interesy obydwu stron często o zaskakującej formule rozstrzygnięcia’; wyr. rzecz., bibl. (Wyrażenie jest aluzją do słynnego przykładu mądrości i sprawiedliwości króla izraelskiego Salomona – 1 Krl 3, 16-28: Dwie mieszkające razem nierządnice urodziły niemal jednocześnie synów, jedno dziecko zmarło w nocy. Przyszły do Salomona, aby je rozsądził, każda bowiem twierdziła, że żywy chłopiec jest jej synem....
Klasyfikacja głosek
Wszystkie głoski możemy podzielić na następujące grupy, biorąc pod uwagę różne kryteria głoski dźwięczne b, d, g, w, z, ź, ż, l, ł, r, m, n, j , dz, dź, dż + wszystkie samogłoski gdy je wymawiamy, drżą wiązadła głosowe głoski bezdźwięczne p, t, k, f, s, ś, sz, c, ć, cz, ch gdy je wymawiamy, nie drgają wiązadła głosowe spółgłoski miękkie p’, b’, f’ w’, ś, ź, ć, ch’, dź, m’,n’, l’, j, k’, g’ w kierunku podniebienia wznosi się środek języka...
walczyć jak lew
‘walczyć bardzo odważnie, zaciekle, nieustępliwie’; zwrot, przyr.; lew jest nazywany królem zwierząt; symbolizuje władzę, siłę, majestat, odwagę; Walczył o tę spółkę jak lew.
Zdanie podrzędnie złożone przydawkowe
Zdanie podrzędnie złożone przydawkowe – odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje? ile? czego? z czego? W zawodach osiągnąłem wynik – zdanie nadrzędne -> (jaki? ) – który mnie nie zadowolił – zdanie podrzędne 2:1 – zdanie podrzędnie złożone przydawkowe 1N 2P W zawodach osiągnąłem wynik, który mnie nie zadowolił . Uczyłam się tyle – zdanie nadrzędne -> (ile? ) – że na pewno...
Proces karny i cywilny
Celem procesu sądowego jest orzeczenie o stanie faktycznym oraz dokonanie czynności, które mogą zmniejszyć wyrządzoną krzywdę. W toku przeprowadzenia postępowania procesowego stosuje się następujące zasady. Zasada procesowa Założenia Zasada obiektywizmu Bezstronność sądu wobec osób, uczestniczących w procesie i wydarzeń, które im towarzyszyły. Zasada domniemania niewinności Oskarżony uznawany jest za niewinnego do chwili, kiedy jego wina nie...
znaleźć się między Scyllą a Charybdą
‘znaleźć się w sytuacji, w której niebezpieczeństwo zagraża z dwóch stron, w sytuacji bez wyjścia, między młotem a kowadłem’; zwrot, liter. ant. – Homer, „Odyseja”. Dwa potwory morskie znajdujące się po obu stronach cieśniny morskiej. Gdy przepływały między nimi statki, wpadały albo do pyska Scylli, albo w wiry Charybdy; Znajduję się w nieustannym wewnętrznym klinczu, między Scyllą a Charybdą. – referat na konferencji.
Osoby czasownika
osoba l. pojedyncza osoba l. mnoga 1 ja 1 my 2 ty 2 wy 3 on, ona, ono 3 oni, one Na osobę wskazuje końcówka czasownika oraz kontekst zdania. l. pojedyncza l. mnoga 1. rysuję 1. rysujemy 2. rysujesz 2. rysujecie 3. rysuje 3. rysują napisaliby – 3 os. l. mnogiej wyszedłem – 1 os. l. pojedynczej przecinacie – 2 os. l. mnogiej...
marsowa mina
‘groźny, surowy wyraz twarzy; zasępiona, niezadowolona mina’; wyr. rzecz., mitol. – od imienia Marsa – rzym. boga wojny; Wszyscy wychodzący mieli marsowe miny. – Internet.
Orzeczenie
Orzeczenie – to część zdania wyrażona czasownikiem w formie osobowej, która informuje nas o czynnościach wykonywanych przez podmiot, odpowiada na pytanie: co robi?, co się z nim dzieje?, w jakim stanie się znajduje? ; Ojciec pisze list. Czekam . Jutro będę malował swój pokój. Stary dom został rozebrany . Jesteś szczęśliwy ? Możemy wyróżnić dwa typy orzeczeń: • czasownikowe – w tej roli występuje czasownik w formie osobowej lub mający końcówkę -no, -to ; Poszłybyśmy...
Tryb rozkazujący (Imperativ)
Tryb rozkazujący służy do wyrażenia prośby, polecenia lub rozkazu skierowanych do jednej osoby lub kilku osób, nieformalnie lub w formie grzecznościowej. 2. osoba l. poj. • odcinamy końcówkę -st • nie występuje zaimek osobowy du du bringst – Bring! ( Przynieś! ) Bring morgen CDs mit! du trinkst – Trink! ( Wypij! ) Trink einen Orangensaft! du schickst – Schick! ( Wyślij! ) Schick das Packet! Jeżeli temat czasownika kończy się na -d, -t, -ig, -chn, -ffn, -m,...
Spójnik
To nieodmienna i niesamodzielna część mowy, która łączy (spaja) wyrazy lub w zdaniach złożonych zdania składowe. Spójniki możemy podzielić na następujące grupy: • spójniki współrzędne , które występują w zdaniach złożonych współrzędnie: i, oraz, a, ani, ale, lecz, natomiast, zaś, lub, albo, czyli, czy, więc, dlatego, toteż, bądź, zatem, tudzież, przeto, jednak; Ojciec kupił farbę i pomalował na żółto mój pokój. Na przyjęciu było bardzo miło, jednak nie chciałam wracać do domu po...
odradzać się jak Feniks z popiołów
‘powstać na nowo po całkowitym zniszczeniu’; zwrot, w mitol. grec. Feniks – legendarny ptak z Etiopii, który pod koniec długiego życia spalał się na stosie, a z popiołów odradzał się na nowo. Stał się symbolem odmłodzenia i zmartwychwstania; Jęz.
Strona bierna (Passiv)
Strona bierna składa się z: • czasownika posiłkowego werden , odmienionego w takim czasie, w jakim chcemy wyrazić całe zdanie, a więc Präsens -> werden Imperfekt -> wurde Perfekt -> ist worden Plusquamperfekt -> war worden • imiesłowu czasu przeszłego ( Partizip II ) Stronę bierną tworzą przede wszystkim czasowniki posiadające dopełnienie w bierniku: Strona czynna: Er wischt den Staub . Strona bierna: Der Staub wird ( von ihm ) gewischt. Dopełnienie...
robić z gęby cholewę
‘nie dotrzymać danego słowa, nie wypełnić zobowiązania’; zwrot, pot.
Postać czasownika
Czasowniki: • dokonane nazywają czynność (lub stan), która zakończyła się w przeszłości lub zakończy się w przyszłości: zrobić, uszczęśliwić, pouczyć, wyjechać, wpisać, przeżyć ; Ojciec Tadka kupił nowy samochód. Dzięki troskliwej opiece w szpitalu pacjent wyzdrowiał . Na koncercie w Sopocie wystąpią same gwiazdy. Wkrótce zapiszemy się na kurs prawa jazdy. Czasowniki dokonane nie mają czasu teraźniejszego. • niedokonane wskazują na trwanie, przebieg czynności, nie...
szczęśliwi czasu nie liczą
‘człowiek, który jest szczęśliwy, nie czuje upływu czasu’; fraza; Szczęśliwi czasu nie liczą. – „Cogito”.
wilczy apetyt
‘bardzo silne uczucie głodu, niepohamowany apetyt’; wyr. rzecz., przyr.;
Formant
Formant – to cząstki, przy pomocy których tworzymy nowe wyrazy, formanty możemy podzielić na następujące typy: • przedrostki – występują przed podstawą słowotwórczą: w- pisać wy- chodzić pod- pisać pod- chodzić na- pisać do- chodzić za- pisać s- chodzić roz- pisać nad- chodzić (w wyrazie może być więcej przedrostków) prze- naj- świętszy po- prze- rabiany • przyrostki – występują po podstawie słowotwórczej: pis- arz...
Rozbiór i wykres zdania pojedynczego, grupa podmiotu i orzeczenia
Poznaliśmy już szczegółowo wszystkie części zdania i funkcje, jakie mogą pełnić. Spróbujmy uporządkować naszą wiedzę i sprawdzić ją na konkretnych przykładach. W dużym, ciemnym lesie rosły wyjątkowo smaczne grzyby . Matka mojego najlepszego kolegi z klasy jest bardzo cenioną nauczycielką . Połączenia wyrazów w zdaniu nazywamy zespołami składniowymi . W nich wyrazy łączą się znaczeniowo i gramatycznie. • jeśli w zdaniu oba wyrazy są jednakowo ważne (mogą być...
Podstawa słowotwórcza (pień)
Podstawa słowotwórcza (pień) – to ta część wyrazu podstawowego, która wchodzi w skład wyrazu pochodnego (ich część wspólna): (wyraz podstawowy) -> (wyraz pochodny) mówić -> za mówić podstawa słowotwórcza pisać – pisarz czekać – poczekalnia kosz – koszyk góra – góralka krawiec – krawiectwo Często w podstawie słowotwórczej występują tzw. oboczności i pozornie podstawa ta ulega zmianie. Tak naprawdę jest to jednak nadal część wyrazu...
rzucić komuś rękawicę
‘wyzwać kogoś na pojedynek, wypowiedzieć komuś walkę, stanąć do polemiki z kimś’; zwrot, stp. obycz. rycer. Według średniowiecznego obyczaju rycerskiego rzucenie rękawicy oznaczało wyzwanie na pojedynek, a podjęcie jej – przyjęcie wyzwania; „Grupie trzymającej władzę” rzucają rękawicę bez strachu. – W. Łysiak.
wziąć kogoś w kluby
‘zmusić do posłuszeństwa, poddać dyscyplinie’; zwrot, kary – stp. kluba , niem. Klobe/Kloben ‘dyby, imadło’; ‘narzędzie tortur do wyrywania stawów przesłuchiwanym’; Jęz.
Zdanie podrzędnie złożone orzecznikowe
Zdanie podrzędnie złożone orzecznikowe – odpowiada napytania orzecznika: jaki jest?, kim jest?, czym jest? itd. Mój dziadek jest taki – zdanie nadrzędne -> (jaki jest? ) – że wszystkie zwierzęta lgną do niego – zdanie podrzędne 2:1 – zdanie podrzędnie złożone orzecznikowe 1N 2P Mój dziadek jest taki , że wszystkie zwierzęta lgną do niego. Teresa była tą – zdanie nadrzędne -> (kim była? ) – którą pragnął poślubić – zdanie...
Rodzaje rzeczowników
W liczbie pojedynczej rzeczownik posiada trzy rodzaje, w liczbie mnogiej tylko dwa. Rzeczownik nie odmienia się przez rodzaje: liczba pojedyncza rodzaj męski (ten) rodzaj żeński (ta) rodzaj nijaki (to) giermek lalka biurko księżyc sikorka kociątko ołówek panienka jezioro ten – człowiek, wróg, żołnierz ta – ławka, szafa, osa to – zadanie, pisklę, zło liczba mnoga rodzaj...
rzucić powłóczyste spojrzenie
‘spojrzeć na kogoś przeciągle, zalotnie, zatrzymać na kimś dłużej wzrok’; zwrot; Rzuciła mu powłóczyste spojrzenie. – Jęz.
Zdanie podrzędnie złożone podmiotowe
Zdanie podrzędnie złożone podmiotowe – odpowiada na pytania podmiotu (kto? co?) . Ten jest najbogatszym człowiekiem na świecie – zdanie nadrzędne -> (kto? ) – Kto ma prawdziwych przyjaciół – zdanie podrzędne. 2:1 – zdanie podrzędnie złożone podmiotowe 1P 2N Kto ma prawdziwych przyjaciół, ten jest najbogatszym człowiekiem na świecie. Z pewnością zauważyłeś, że kolejność, w jakiej pojawiają się zdania,...
Wzór sumaryczny i strukturalny związku chemicznego
Wzór sumaryczny określa skład jakościowy i ilościowy związku chemicznego. Wzór strukturalny (wzór kreskowy) określa skład jakościowy i ilościowy oraz sposób powiązania poszczególnych atomów w cząsteczce (kreska obrazuje wiązanie chemiczne). Jeżeli we wzorze strukturalnym przy symbolach poszczególnych atomów zaznaczone zostaną wolne (niewiążące) pary elektronowe, to wzór taki nosi nazwę wzoru elektronowego lub wzoru Lewisa .
Wyrazy pokrewne
Wyrazy pokrewne – zostały utworzone od wspólnego wyrazu podstawowego (mają wspólny rdzeń) bezpośrednio lub pośrednio, wszystkie te słowa są sobie bliskie znaczeniowo:
syzyfowa praca
‘ciężki, bezowocny trud, praca nadaremna, nie dająca żadnych wyników, praca bez końca i bez sensu’; wyr. rzecz. Według mitol. grec. król Grecji Syzyf – najchytrzejszy z ludzi – po śmierci dostał w Hadesie straszliwą pokutę: pchał pod górę olbrzymi głaz, ale kiedy był już u szczytu, głaz spadał i praca zaczynała się od nowa.; [Karolina] starała się wyłączyć urządzenia. Okazało się to jednak syzyfową pracą – gdy tylko mikser ustał na chwilę, zaczynało działać wyłączone poprzednio żelazko....
cel uświęca środki
‘sposób osiągnięcia jakiegoś celu może być nieuczciwy, naganny, jeśli sam cel jest szczytny, chwalebny’; fraza użyta w wypowiedzeniu, liter. – zasada postępowania zalecana w dziele Niccolo Machiavellego „Książę”, a polegająca na możliwości stosowania podstępu, przemocy, obłudy dla dobra ogółu, państwa,w imię racji stanu; Wzmacniała mnie jednak myśl, że cel uświęca środki.
ziemia obiecana
‘miejsce najbardziej pożądane, wydające się rajem; kraj szczęśliwości i bogactwa’; wyr. rzecz., bibl. (Hbr 11, 9: „Dzięki wierze przywędrował do Ziemi Obiecanej, jako ziemi obcej (…).”); tyt. powieści W. Reymonta; (…) na koniec Żerdek jak do ziemi obiecanej prowadził wszystkich do wyjścia.
kolos na glinianych nogach
‘coś wielkiego, co sprawia wrażenie mocy, potęgi, siły, a w rzeczywistości jest słabe, bliskie upadku’; wyr. rzecz., bibl. (Dn 2, 31-34. Prorok Daniel wyjaśniał królowi Nabuchodonozorowi znaczenie snu o posągu, który miał żelazno-gliniane nogi; spadły z góry kamień skruszył nogi kolosa – tak zniszczone będą królestwa na ziemi babilońskiej.); Internet.
Czas przyszły
Czas przyszły – używamy go, mówiąc o stanie, który nastąpi, lub czynności, która dopiero zostanie wykonana: pójdę, wymyślisz, będziemy się uczyć, zrozumieją, będą zadowoleni ; W lipcu pojadę na cały tydzień w góry. Od dzisiaj bardziej będę się troszczyć o mojego psa. Z lotniska w Tunisie dojedziecie do waszego hotelu autobusem lub taksówką. W języku polskim istnieją dwie formy czasu przyszłego: • czas przyszły prosty tworzą czasowniki dokonane: zrobię, narysujesz,...
Znaczenie dla człowieka
Korzystne Niekorzystne • spożywane są przez człowieka ze względu na walory smakowe i zapachowe (jadalne grzyby kapeluszowe); • wykorzystywane są do wypieku pieczywa, produkcji kefiru (drożdże), serów pleśniowych (pędzlaki), alkoholu (drożdże), kwasu szczawiowego i cytrynowego (kropidlak); wykorzystywane są w produkcji antybiotyków (np. penicyliny wytwarzanej przez niektóre pędzlaki) oraz niektórych witamin z grupy B; • porosty stanowią wskaźniki zanieczyszczenia...
Przydawka
Gdyby każdy komunikat, który wypowiadamy czy odbieramy, składał się tylko z podmiotu i orzeczenia, nasza mowa byłaby bardzo uboga i nieciekawa. Aby urozmaicić nasze komunikaty i oczywiście przekazać w nich dodatkowe informacje, posługujemy się przydawką. W zdaniu jest ona określeniem rzeczownika i odpowiada na pytania: – jaki? jaka? jakie? piękny widok, interesująca książka, pole uprawne – który? która? które? pierwszy zawodnik, ostatnia runda, tamte góry – czyj? czyja? czyje?...
Związki wyrazowe
Związki wyrazowe, czyli wyrazy łączące się w stosunku podrzędnym: zgody, rządu i przynależności • związek zgody – zachodzi wówczas, gdy wyraz określany (nadrzędny) i określający (podrzędny) występują w tej samej formie gramatycznej (ten sam przypadek, liczba, rodzaj); wyrazy „zgadzają się” ze sobą do tego stopnia, że np. przy odmianie przez przypadki, oba wyrazy zmieniają swoją formę, czyli jeden dostosowuje się do drugiego. pytanie liczba pojedyncza...