Makroelementy i mikroelementy
Pierwiastki niezbędne do prawidłowego rozwoju, które występują w ilościach powyżej 0,01% suchej masy, to makroelementy . Spośród nich węgiel, tlen, wodór, azot, fosfor i siarka określane są jako pierwiastki biogenne . Pierwiastki występujące w ilościach mniejszych niż 0,01% suchej masy nazywane są mikroelementami . Można wyróżnić też pierwiastki śladowe, zwane ultraelementami, które stanowią milionowe części suchej masy, np. złoto, srebro, rad.
Małże
Małże wytwarzają muszlę dwuczęściową , zbudowaną z trzech warstw: konchiolinowej, porcelanowej i perłowej. Obie części muszli są ze sobą połączone za pomocą więzadła, zatrzasku i mięśni. Ciało ich zbudowane jest z klinowatej nogi i worka trzewiowego, głowa uległa redukcji . Większość żyje w morzach, a znane są też gatunki słodkowodne. Prowadzą mało ruchliwy lub osiadły tryb życia. Odżywiają się cząstkami organicznymi, które filtrują z wody. Woda z tlenem oraz cząsteczkami...
Mchy
Mchy mają dobrze wykształcony splątek. Gametofit ma postać ulistnionej łodyżki. Występują w lasach, na łąkach, w szczelinach skalnych, na murach lub korze drzew. Pospolitymi gatunkami są: mech płonnik, gajnik, rokitnik, widłoząb, prątnik srebrzysty, skrętek wilgociomierz. W wodzie występuje np. mech zdrojek, natomiast na torfowiskach mech torfowiec, który uczestniczy w powstawaniu torfu. Posiada on gametofit o nieograniczonym wzroście, przy czym jego dolna część stopniowo zamiera. W...
Mechanizm skurczu mięśni
Mięśnie charakteryzuje sprężystość, napięcie umożliwiające szybszą reakcję na pobudzenie oraz zdolność do skurczu . Objawem pracy mięśni jest ich skurcz, który następuje pod wpływem impulsu nerwowego docierającego do włókna mięśniowego za pośrednictwem nerwu ruchowego. Komórka mięśniowa (włókno mięśniowe) wypełniona jest ułożonymi w pęczki włókienkami kurczliwymi ( miofibrylami ), które zbudowane są z dwóch rodzajów włókienek białkowych ( filamentów ), odpowiadających za skurcz...
Mechanizmy i prawidłowości ewolucji
Procesowi ewolucji ulega nie pojedynczy organizm, który żyje określony czas, ale cała populacja. Osobniki tworzące populacje danego gatunku mogą się ze sobą swobodnie krzyżować, dzięki czemu występuje przepływ genów. Suma wszystkich genów osobników należących do danej populacji tworzy jej pulę genową.
Mechanizmy odpowiedzi immunologicznej
Odpowiedź immunologiczna to złożony zespół reakcji obronnych organizmu. Obejmuje rozpoznanie antygenu oraz jego neutralizację i eliminację . Na odpowiedź immunologiczną składa się odpowiedź typu komórkowego i humoralnego , przy czym oba te mechanizmy przebiegają równolegle i są współzależne od siebie. Odpowiedź immunologiczna następuje, gdy mechanizmy odporności nieswoistej okażą się nieskuteczne. W początkowej fazie neutrofile i makrofagi fagocytują drognoustroje, po czym...
Mejoza
Jest podziałem jądra (a potem całej komórki), w czasie którego następuje zmniejszenie się liczby chromosomów o połowę. Zachodzi wyłącznie w komórkach macierzystych gamet (zwierzęta) i zarodników (rośliny, grzyby) (komórki te mają oczywiście dipolidalną liczbę chromosomów). Składa się z dwóch cykli podziałowych, między którymi nie zachodzi replikacja DNA i z których każdy składa się z czterech faz. Mejoza zapewnia zmienność organizmów dzięki crossingover oraz niezależnej (losowej) segregacji...
Merystemy pierwotne
Merystemy pierwotne wywodzą się z tkanek embrionalnych zarodka. Stąd też zachowują zdolność do podziału przez całe życie. Wyróżnia się merystemy wierzchołkowe oraz interkalarne. – Merystemy wierzchołkowe (stożki wzrostu) umożliwiają wzrost na długość oraz pierwotny przyrost na grubość korzeni i pędów. – Merystemy interkalarne (wstawkowe) powodują także wzrost na długość (np. traw), ale znajdują się w łodydze ponad nasadami liści u podstawy międzywęźli. Powstają przez odsunięte przez...
Merystemy wtórne
Merystemy wtórne tworzą się z żywych komórek stałych o charakterze miękiszowym, które na skutek odróżnicowania wróciły do stanu embrionalnego. Zaliczane są do nich merystemy boczne i przyranne. – Merystemy boczne umożliwiają wtórny przyrost na grubość korzenia i łodygi, przy czym kambium (miazga twórcza) tworzy się między łykiem i drewnem pierwotnym (tylko w wiązkach otwartych), natomiast fellogen (miazga korkotwórcza) zakłada się pod skórką korzenia i pędu. Komórki kambium...
Metabolizm komórki
Żywe organizmy są zdolne do istnienia dzięki ciągłemu dopływowi materii i energii. Organizmy autotroficzne fotosyntetyzujące wykorzystują światło słoneczne, a chemosyntetyzujące – energię z utleniania prostych związków do syntezy złożonych związków organicznych. Z kolei organizmy heterotroficzne pobierają te związki jako pożywienie. Zmagazynowana w związkach chemicznych energia jest następnie wykorzystywana przez komórki do pełnienia przez nie podstawowych funkcji życiowych, takich jak...
Męski układ rozrodczy
Męski układ rozrodczy wytwarza plemniki, umożliwia ich wprowadzenie do żeńskich dróg płciowych, produkuje hormony męskie – androgeny. Tworzą go narządy płciowe zewnętrzne i wewnętrzne. Wewnętrznymi narządami płciowymi są: jądra, najądrza, nasieniowody, pęcherzyki nasienne, gruczoł krokowy; zewnętrznymi: prącie i moszna. – Moszna jest workiem skórno-mięśniowym, w którym znajdują się jądra. Dzięki temu wytwarzanie plemników odbywa się w optymalnej dla nich temperaturze, o 2-3°C niższej...
Mięczaki
Mięczaki są zwierzętami wodnymi, przede wszystkim morskimi, wyjątek stanowią ślimaki prowadzące lądowy tryb życia. Ciało mięczaków jest miękkie, zbudowane z głowy , nogi i worka trzewiowego , tworzącego po stronie grzbietowej fałd zwany płaszczem . Płaszcz może wytwarzać muszlę zbudowaną z węglanu wapnia i substancji organicznej ( konchioliny ). Głowa jest różnie wykształcona – najlepiej u ślimaków i głowonogów, u małży ulega redukcji. Narządem ruchu jest pokryta śluzem noga, która u...
Mięśnie i układ mięśniowy
U parzydełkowców występują komórki nabłonkowomięśniowe , które pełnią zarówno funkcję powłokową, jaki lokomotoryczną. Niższe tkankowce (np. płazińce, nicienie, pierścienice) mają wór powłokowo-mięśniowy , zbudowany z dwóch grup mięśni gładkich: okrężnych i podłużnych. Począwszy od pierścienic, komórki mięśniowe zebrane są we włókna mięśniowe . Spośród bezkręgowców tylko stawonogi posiadają wszystkie mięśnie poprzecznie prążkowane. U kręgowców mięśnie poprzecznie prążkowane budują...
Migracje
Migracje obejmują imigracje i emigracje. – Imigracja polega na przemieszczeniu się pewnej grupy należącej do jednej populacji na teren innej populacji (np. wędrówki zwierząt, przenoszenie pyłku na duże odległości). Dzięki temu występuje przepływ genów między populacjami, którego efektem jest zmniejszanie się między nimi różnic. – Emigracja prowadzi do zwiększenia różnic między populacjami. Jedną z jej przyczyn może być znaczny wzrost liczebności populacji w danym środowisku, co...
Mitochondria
Są niewielkimi organellami otoczonymi podwójną błoną białkowo-lipidową. Ich liczba w komórce jest różna i zależy od intensywności przemian metabolicznych w niej zachodzących. Własny DNA, o kolistym kształcie, oraz RNA i rybosomy, podobne do bakteryjnych, wskazują na endosymbiotyczne pochodzenie mitochondriów w komórkach eukariotycznych. Zachodzi w nich proces oddychania wewnątrzkomórkowego, przy czym kolejne etapy tego procesu przebiegają w matrix mitochondrium oraz w obrębie wewnętrznej,...
Mitoza
Jest podziałem jądra komórkowego, prowadzącym do powstania dwóch identycznych jąder, a następnie dwóch identycznych komórek potomnych o takim samym zespole chromosomów jak w jądrze komórki wyjściowej. Warunkuje stałość zespołu czynników dziedzicznych w powstających komórkach somatycznych organizmu. Składa się z jednego cyklu podziałowego. W przebiegu mitozy można wyróżnić cztery fazy o charakterystycznej sekwencji zdarzeń. Mitoza: a – interfaza; b – profaza; c, d – metafaza; e –...
Monosachardy
Wyróżnia się triozy – np. aldehydglicerynowy, tetrozy – np. erytroza, pentozy – np. ryboza i deoksyryboza, heksozy – np. glukoza, fruktoza (podział oparty jest na ilości atomów węgla w cząsteczce). Monosacharydy są dobrze rozpuszczalne w wodzie, o słodkim smaku, wykazują właściwości redukujące. Skręcają płaszczyznę światła spolaryzowanego, gdyż posiadają co najmniej jeden atom węgla asymetrycznego (węgiel połączony z czterema różnymi podstawnikami). Efektem tego są izomery optyczne...
Mózgowie
Mózgowie dzieli się na kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie i tyłomózgowie (obejmuje móżdżek i most) oraz rdzeń przedłużony. Schemat mózgowia człowieka Rdzeń przedłużony zawiera ośrodki nerwowe regulujące czynności odruchowe : oddychanie, krążenie krwi oraz pracę serca, połykanie, ssanie, wymioty, wydzielanie potu. Między rdzeniem przedłużowym a śródmózgowiem leży most , który łączy różne części mózgu ze sobą. Móżdżek odpowiada za koordynację ruchową i napięcie...
Mutacje
Mutacje oraz zmienność rekombinacyjna stanowią przyczynę zmienności genetycznej i mają charakter losowy (bezkierunkowy). Zmienność rekombinacyjna jest wynikiem mieszania się materiału genetycznego, natomiast mutacje spowodowane są zmianami w samym materiale genetycznym.
Mutacje chromosomowe (aberracje chromosomowe)
Mutacje chromosomowe (aberracje chromosomowe) polegają na zmianie, jakiej ulega jeden lub większa liczba chromosomów. Wśród aberracji chromosomowych wyróżnia się mutacje chromosomowe strukturalne i liczbowe.
Mutacje chromosomowe liczbowe (genomowe)
– Mutacje chromosomowe liczbowe ( genomowe ) polegają na zmianie liczby chromosomów. Wśród tego typu mutacji wyróżnia się: • fuzje – polegają na połączeniu się dwóch lub więcej chromosomów w jeden; • aneuploidie – polegają na zmianach obejmujących poszczególne pary chromosomów homologicznych, występują jako skutek nierównomiernego rozdziału chromosomów podczas mejozy, np.: – nullisomia – brak którejś pary chromosomów homologicznych, są letalne, – monosomia – brak jednego chromosomu...
Mutacje chromosomowe strukturalne
– Mutacje chromosomowe strukturalne dotyczą zmiany struktury chromosomu. Wyróżnia się: • deficjencje – utrata fragmentu chromosomu; mutacje takie mogą być letalne; • duplikacje – podwojenie fragmentu chromosomu; stwarza to możliwość wydłużania się chromosomu przez dodawanie kopii genów, które później mogą ulegać dalszym mutacjom; efektem tego, o znaczeniu ewolucyjnym jest powstanie nowych genów determinujących nowe cechy; duplikacje leżą też u podstaw tzw. mutacji dynamicznych oraz...