Wady wzroku
Nieprawidłowo ukształtowany aparat optyczny jest przyczyną wad wzroku: – Zaćma uwarunkowana jest zmętnieniem soczewki. – Przy krótkowzroczności soczewka ogniskuje obrazy przed siatkówką, co spowodowane jest wydłużeniem gałki ocznej w wymiarze przednio-tylnym. W celu korekty krótkowzroczności stosuje się soczewki dwuwklęsłe (rozpraszające). – Przy dalekowzroczności soczewka ogniskuje obrazy za siatkówką; zachodzi skrócenie gałki ocznej w wymiarze przednio-tylnym, dlatego też korekta...
Wady, urazy i schorzenia kości i szkieletu
Upośledzenie funkcji szkieletu może być uwarunkowane przez różne czynniki. Do wad wrodzonych należy m.in.: wrodzone zwichnięcie stawu biodrowego, szpotawa stopa (stopa nienaturalnie zgięta), rozszczepione podniebienie. Wadami nabytymi mogą być: – skoliozy – boczne skrzywienia kręgosłupa; – płaskostopie – obniżenie fizjologicznych sklepień stopy. Urazami szkieletu są: – złamania – przerwanie ciągłości kości (złamania zamknięte), a niekiedy także ciągłości tkanki...
Wakuola (wodniczka)
Występuje w komórkach większości roślin, protistów i grzybów. Otoczona jest pojedynczą błoną plazmatyczną zwaną tonoplastem i wypełniona płynem (nieplazmatyczny składnik komórki), zawierającym duże ilości wody, a ponadto sole mineralne i związki organiczne (cukry, aminokwasy, białka, kwasy organiczne oraz wtórne metabolity, jak alkaloidy, glikozydy, garbniki). Wakuole uczestniczą w utrzymywaniu turgoru w komórce. U roślin są zbiornikiem wodnym dla komórki, służą do magazynowania zbędnych...
Wątrobowce
Wątrobowce posiadają słabo rozwinięty splątek, z którego rozwija się gametofit w formie plechy lub ulistnionej łodyżki, z jednokomórkowymi chwytnikami. Zarodnia nie jest okryta czepkiem. Występują w środowisku o dużej wilgotności. Przedstawicielem jest np. porostnica.
Węglowodany (cukrowce, cukry, sacharydy)
Zbudowane z węgla, wodoru i tlenu są wielowodorowymi polihydroksyaldehydami (aldozy) lub polihydroksyketonami (ketozy), albo też związkami, z których w wyniku hydrolizy powstają aldozy lub ketozy. Wzór sumaryczny większości węglowodanów ma postać: C x (H 2 O) y . Właściwości węglowodanów zależą od wielkości i budowy cząsteczek. Węglowodany dzielą się na: – monosacharydy (cukry proste); – polisacharydy (cukry złożone), do których należą oligosacharydy (wielocukry małocząsteczkowe) oraz...
Wężowidła
Wężowidła mają również ciało spłaszczone o kształcie gwiaździstym, ale ramiona są długie, oddzielone od tarczy centralnej i bardzo ruchliwe. Większość jest drapieżnikami, niektóre mułożercami.
Wiązania chemiczne
Większość pierwiastków występuje nie w stanie wolnym, lecz w postaci związków chemicznych. Atomy łączą się ze sobą w trwałe układy o niższej energii wewnętrznej dzięki wytworzeniu wiązań chemicznych, które są wynikiem wzajemnych oddziaływań atomów o charakterze elektronowym.
Wiązanie azotu atmosferycznego
Jest procesem anabolicznym, wymagającym bardzo dużych nakładów energetycznych. Przeprowadzane jest przez niektóre organizmy prokariotyczne, żyjące zarówno samodzielnie (np. glebowe bakterie z rodzaju Azotobacter i Clostridium , a także wiele sinic ze zbiorników wodnych), jak również drobnoustroje żyjące w symbiozie z roślinami wyższymi (np. bakterie brodawkowe roślin motylkowych). Wiązanie azotu przebiega przy współudziale kompleksu enzymatycznego o nazwie nitrogenaza, zawierającego...
Wiecznie zielone lasy i zarośla twardolistne
Wiecznie zielone lasy i zarośla twardolistne występują na wybrzeżach Morza Śródziemnego, w Kalifornii, południowych częściach Afryki i południowo-zachodnich wybrzeżach Australii, gdzie zimy są łagodne i wilgotne, a lata suche i gorące. Przeważają gleby o czerwonym zabarwieniu, co jest spowodowane obecnością w glebie związków żelaza. Wśród roślin dominują drzewa i krzewy zimozielone o twardych liściach, np. dęby korkowe, mirty, pistacje (nad Morzem Śródziemnym), tworzące zarośla zwane...
Wieloszczety
Wieloszczety mają każdy segment ciała opatrzony w pary wyrostków bocznych, zwanych parapodiami . Segmenty przednie wyodrębnione są w głowę (nastąpił proces cefalizacji ), na której znajdują się oczy, czułki oraz wysuwany z otworu gębowego ryjek ze szczękami lub chitynowymi ząbkami. Są mułożercami lub drapieżnikami. Oddychają całą powierzchnią ciała, a niektóre posiadają wyrostki skrzelowe . Najczęściej są rozdzielnopłciowe. Występuje u nich rozwój złożony z larwą zwaną trochoforą....
Więcej genów nieallelicznych
Więcej genów nieallelicznych wpływa na jedną cechę. Występuje wówczas współdziałanie genów. Istnieją trzy możliwości współdziałania genów. – Dopełnianie polega na wzajemnym uzupełnianiu się efektów działania genów , zwanych dopełniającymi . Przykładem jest dziedziczenie barwy kwiatów groszku pachnącego uwarunkowane przez dwa geny, z których jeden jest odpowiedzialny za syntezę substancji bezbarwnej, a drugi za syntezę enzymu przekształcającego bezbarwną substancję w ciemnoróżowy...
Wije
Wije żyją w miejscach wilgotnych, schowane w ściółce, pod kamieniami, butwiejącymi pniami. Ciało ich składa się z głowy i podzielonego na segmenty tułowia , z jedną lub dwiema parami słabo zróżnicowanych odnóży na każdym segmencie. Na głowie posiadają parę czułków, aparat gębowy i oczy (najczęściej proste). Drapieżne mają gruczoły jadowe. Narządami wymiany gazowej są u wijów tchawki , wydalniczymi cewki Malpighiego. Rozwój jest prosty lub złożony. Wśród wijów wyróżnia się drapieżne...
Wilgotne lasy równikowe
Wilgotne lasy równikowe występują w klimacie równikowym Azji, Afryki, Ameryki Południowej, na północnych wybrzeżach Australii; tam, gdzie przez cały rok utrzymuje się wysoka temperatura, a ilość opadów jest znaczna. Gleby są ubogie ze względu na bardzo szybki rozkład substancji organicznych, które zawarte są głównie w biomasie. Wilgotne lasy równikowe cechuje bardzo duża różnorodność gatunkowa. Wśród roślin oprócz bogactwa gatunków drzew występują różnorodne liany i epifity (np....
Wirki
Wirki są na ogół organizmami wolno żyjącymi w wodach słonych i słodkich. Mają orzęsione wydłużone ciało. Rozwój jest u nich prosty. Przedstawicielami są np. wypławki .
Wirusy, wiroidy, priony
Wirusy, wiroidy, priony na granicy materii ożywionej i nieożywionej Wirusy, wiroidy, priony są tworami organicznymi, które infekują żywe komórki. Wirusy zbudowane są z cząsteczki kwasu nukleinowego oraz otoczki białkowej zwanej kapsydem, czasem okrytej dodatkowo osłonką białkowo-lipidową. Taka kompletna jednostka wirusa to wirion . Jest formą przetrwalną wirusów w postaci, w jakiej znajdują się one poza organizmem gospodarza, nie wykazując żadnych cech żywej materii. Wirusy mają różny...
Właściwości fizykochemiczne składników komórki
Związki chemiczne podlegają różnorodnym procesom fizycznym i chemicznym. Stykające się ze sobą substancje ulegają dyfuzji , co prowadzi do wymieszania tych substancji, a gdy mieszanie odbywa się w cieczy, do ich rozpuszczenia i utworzenia roztworu. W przypadku dyfuzji rozpuszczalnika przez półprzepuszczalną błonę z roztworu o mniejszym stężeniu do roztworu o stężeniu większym zachodzi osmoza , w wyniku czego wytwarza się określone ciśnienie osmotyczne. Związki o charakterze...
Woda
Cząsteczka wody jest dipolem. Dzięki takiej budowie cząsteczki H 2 O mogą przyciągać się nawzajem lub oddziaływać na cząsteczki innych substancji, wytwarzając wiązania wodorowe (procesy hydratacji, asocjacji, dysocjacji). Budowa polarna cząsteczki wody powoduje, iż woda: – stanowi środowisko, w którym zachodzi większość procesów biochemicznych; – jest dobrym rozpuszczalnikiem dla wielu elektrolitów i nieelektrolitów, z którymi tworzy roztwory właściwe i koloidalne; – transportuje...
Wodne strefy życia
Charakteryzują się dużą niejednorodnością, wynikającą ze zróżnicowania warunków panujących w zbiornikach wodnych. Organizmy występujące w zbiornikach wodnych można podzielić na kilka grup ekologicznych: – plankton – organizmy drobne, biernie unoszone przez wodę, dzieli się je na fitoplankton i zooplankton; – nekton – zwierzęta aktywnie pływające w wodzie; – bentos – organizmy denne autotroficzne i heterotroficzne; – neuston – drobne organizmy żyjące na granicy wody i atmosfery; –...
Workowce
Workowce obejmują grzyby jednokomórkowe (np. drożdże) oraz o wielokomórkowych strzępkach, które u niektórych mogą tworzyć owocniki o różnych kształtach. Drożdżaki rozmnażają się bezpłciowo przez pączkowanie lub podział komórki, a wielokomórkowe workowce za pomocą zarodników konidialnych. Proces płciowy u workowców ma charakter gametangiogamii i prowadzi do wytworzenia zarodników workowych. W cyklu życiowym dominuje haplofaza. Dikariotyczne są tylko strzępki wytwarzające worki, diploidalne...
Wrażliwość na bodźce
Protisty, podobnie jak inne organizmy, odbierają bodźce ze środowiska dzięki depolaryzacji błony komórkowej, która następuje po zadziałaniu bodźca, np. mechanicznego, termicznego, chemicznego, świetlnego. W przypadku bodźców świetlnych ich odbiór odbywa się za pośrednictwem plamki ocznej, zawierającej barwnik światłoczuły. Pod wpływem bodźca jednokomórkowe protisty mogą się aktywnie przemieszczać. Taki ukierowany ruch, stanowiący reakcję na bodziec, określany jest mianem taksji .
Wybrane hormony gruczołów dokrewnych człowieka i ich działanie fizjologiczne
Gruczoł dokrewny Hormon Działanie fizjologiczne oraz skutki zaburzeń w wydzielaniu hormonu Podwzgórze – wydziela do płata przedniego przysadki – wydziela do płata tylnego przysadki liberyny (neurohormon) pobudzanie wydzielania przez przysadkę hormonów tropowych → zaburzenia w gospodarce hormonalnej ustroju statyny (neurohormon) hamowanie wydzielania hormonów tropowych → zaburzenia w gospodarce hormonalnej ustroju wazopresyna...
Wybrane hormony tkankowe człowieka
Miejsce powstania Hormon Działanie fizjologiczne Nerki renina podwyższenie ciśnienia krwi, stymulacja kory nadnerczy do funkcji wydzielniczej erytropoetyna wpływ na przebieg erytropoezy (pobudzenie szpiku do produkcji krwinek) Osocze krwi angiotestyna II podwyższenie ciśnienia krwi dzięki zwężeniu naczyń krwionośnych, pobudzanie kory nadnerczy do wydzielania aldosteronu Żołądek gastryna pobudzanie wydzielania...
Wybrane mechanizmy funkcjonowania krwi
Przenoszenie gazów odbywa się przy udziale barwników oddechowych oraz poprzez ich rozpuszczenie w osoczu. Podstawowym barwnikiem oddechowym kręgowców jest hemoglobina – znajdująca się w erytrocytach. Ponadto w mięśniach znajduje się mioglobina . U bezkręgowców oprócz hemoglobiny występują inne barwniki, np. hemocyjanina . Barwniki oddechowe bezkręgowców są rozpuszczone w osoczu. We krwi kręgowców tlen transportowany jest po jego nietrwałym związaniu z hemoglobiną w postaci...
Wydalanie i osmoregulacja
Produkty przemiany materii usuwane są bezpośrednio przez powłoki ciała lub przez wodniczki tętniące , które u protistów słodkowodnych uczestniczą także w osmoregulacji. U organizmów słodkowodnych istnieje różnica stężeń między hipertonicznym wnętrzem komórek a hipotonicznym w stosunku do nich środowiskiem słodkowodnym. Aby przeciwdziałać stałemu napływowi wody do swego wnętrza w celu wyrównania stężeń, komórka usuwa ją za pośrednictwem wodniczki tętniącej. Wodniczkę taką stanowi...
Wymiana gazowa
Wymiana gazowa u zwierząt polega na pobraniu tlenu ze środowiska i dostarczeniu go do komórek oraz usunięciu z nich dwutlenku węgla na zewnątrz organizmu. W oddychaniu bezpośrednim wymiana gazowa odbywa się całą powierzchnią ciała, w oddychaniu pośrednim w narządach wymiany gazowej. W transporcie gazów między narządami wymiany gazowej a komórkami u niektórych bezkręgowców i wszystkich kręgowców uczestniczy krew. U owadów wymiana gazowa odbywa się bezpośrednio między tchawkami a...
Wzrost i rozwój roślin
Wzrost rośliny polega na powiększaniu się jej rozmiarów, co można określić ilościowo. Zachodzi on poprzez podziały komórek i ich wydłużanie się. U roślin podziały komórek odbywają się w tkankach twórczych (merystemy wierzchołkowe, interkalarne, boczne). Wydłużanie się komórki następuje w strefie wzrostu (elongacyjnej). Rozwój polega na następujących po sobie zmianach ilościowych i jakościowych, które zachodzą w ciągu życia rośliny. Uwidoczniają się one w morfologii, anatomii oraz...