Oświecenie : Zapamiętaj tych pisarzy
Franciszek Bohomolec (1720-1784) – oświeceniowy komediopisarz, wprowadził do literatury polskiej nowoczesną komedię w stylu francuskim. Korzystał ze schematu molierowskiego– ośmieszał, ostrzegał, wytykał. Napisał też dwie komedie zgodne z programem króla zawartym w „Monitorze”. Franciszek Karpiński (1741-1825) – polski poeta klasycystyczny, tworzący pod dużym wpływem Jana Jakuba Rousseau. Był twórcą nurtu sentymentalnego w liryce polskiej. Pisał sielanki, wiersze miłosne, elegie,...
Pozytywizm : Nazwa epoki i ramy czasowe
Nazwa „pozytywizm” pochodzi z książki zawierającej cały program epoki, czyli z Wykładów filozofii pozytywnej Augusta Comte’a.W XIX w. pod pojęciem „pozytywny” rozumiano: realny, praktyczny i pożyteczny. Tak też opisywano filozofię epoki. Ale nazwa ta odnosi się wyłącznie do epoki literackiej w Polsce, w Europie obowiązuje termin „realizm”. W Polsce epoka ta obejmuje okres od roku 1864 (klęska powstania styczniowego) do roku 1880 (debiuty modernistów, które umownie otwierają epokę Młodej...
Dwudziestolecie międzywojenne : Grupy poetyckie
Awangarda Krakowska – sztuka musi podążać za cywilizacją,dlatego jej tematami powinny być miasta, masy i maszyny (program 3 x M). Artyści dążyli do maksymalnego skondensowania treści, najważniejszym środkiem językowym stała się metafora,propagowali hasło: „najmniej słów”. Reprezentanci : Jan Brzękowski, Jalu Kurek, Tadeusz Peiper, Julian Przyboś. Druga Awangarda – początkowo w Lublinie, później w Warszawie, posługuje się zapożyczoną od Awangardy Krakowskiej stylistyką skrótu, ale...
Cechy i idee literatury romantycznej
Baśniowość. Dążenie do wolności; pochwała buntu i walk narodowowyzwoleńczych. Kult młodości. Ludowość Metafizyka Obecność bohatera romantycznego Odrzucenie racjonalizmu - zamiast niego wiara w przeczucia Orientalizm Przekonanie, że jednostka jest ważniejsza niż zbiorowość Synkretyzm
Romantyzm : Literatura polska
• Ballady Adama Mickiewicza – ballady pełne ludowej magii,napisane w latach 1819-1821, pochodzą z pierwszego tomu poety Ballady i romanse. — Lilie – kobieta, która zamordowała męża, chce ukryć ten czyn przed innymi i przed sobą – chciałaby o tym zapomnieć i ponownie wyjść za mąż. Jednak pojawia się duch byłego męża i na wieczność potępia żonę i swoich braci,którzy chcieliby go zastąpić. — Powrót taty – przejmujący obraz dzieci modlących się o powrót ojca. Ich prośby zostają...
Młoda Polska : Zapamiętaj tych pisarzy
Jan Kasprowicz (1860-1926) – poeta, dramaturg i tłumacz.W swoich wierszach pojawia się w roli franciszkanina, dekadenta albo rzecznika skrzywdzonych. Był samoukiem, który doskonale opanował klasyczną łacinę, grekę, francuski i angielski.Tłumaczył wielkie dzieła literatury, m.in. Ajschylosa, Szekspira, Ibsena, Byrona i Schillera. Kazimierz Przerwa-Tetmajer (1865-1940) – poeta,prozaik i dramaturg. Wydał osiem serii Poezji – nastrojowy charakterze branych tam utworów bardzo odpowiadał...
Ważni bohaterowie biblijni
12 apostołów – czyli po prostu 12 uczniów Jezusa. Najbardziej wyraziste postacie to: Piotr, niewierny Tomasz i Judasz Iskariota. Wszyscy apostołowie zajmowali się szerzeniem nauki Jezusa po jego wniebowstąpieniu. Abel i Kain – synowie Adama i Ewy. Kain zabije Abla,ukochanego syna ojca, a sam stanie się uosobieniem bratobójcy. Abraham – jeden z pierwszych patriarchów Izraela. Bóg chciał wypróbować jego wiarę i zażyczył sobie ofiary z jego jedynego syna. Abraham, mimo wielkiego...
Romantyzm : Zapamiętaj te pojęcia
• Bajronizm – postawa bohaterów utworów George’a Byrona. Cechuje ją bunt, samotna walka, która kończy się klęską, wewnętrzne konflikty, które prowadzą do łamania zasad społecznych, a nawet do morderstw. Bohater bajroniczny – w przeciwieństwie do werterycznego – jest aktywny, próbuje przeciwstawiać się sytuacjom i siłom, które go jednak przerastają. Bohaterem tego typu jest w polskim romantyzmie Konrad Wallenrod. • Frenetyzm – mroczny, ale jednocześnie gorący, entuzjastyczny i...
Romantyzm : Zapamiętaj tych pisarzy
Aleksander Fredro (1793-1876) – autor komedii obyczajowych z życia szlachty, głównie prowincjonalnej. Pisał też wiersze, poematy, aforyzmy. Debiutował w 1817 r., jednak pozostał obok problemów romantyzmu. Naraziło go to na ostre ataki ze strony Seweryna Goszczyńskiego i Leszka Dunina Borkowskiego, w wyniku których przestał pisać na 18 lat. Do utworów wprowadzał akcenty humorystyczne, elementy komiki ludowego teatru. Jego komedie weszły na stałe do repertuarów teatralnych. Zygmunt...
Literatura współczesna : Najważniejsze motywy i tematy
Człowiek w zagrożeniu wojną • Kartoteka i wiersze Tadeusza Różewicza • Popiół i diament Jerzego Andrzejewskiego • wiersze Krzysztofa Kamila Baczyńskiego • Sennik współczesny Tadeusza Konwickiego Martyrologia Żydów • Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall • Opowiadania Tadeusza Borowskiego • Początek Andrzeja Szczypiorskiego Miasto • opowiadania Marka Hłaski • Mała apokalipsa Tadeusza Konwickiego • Raport z oblężonego miasta Zbigniewa Herberta • Zły Leopolda...
Pozytywizm : Najważniejsze motywy i tematy
Dziecko – po raz pierwszy staje się głównym bohaterem, a częstym motywem jest jego krzywda: • Antek, Dobra pani, Janko Muzykant, Katarynka, Nasza szkapa • wiersze i Obrazki Konopnickiej (Jaś nie doczekał, Przed sądem) • Lalka • W pustyni i w puszczy Emancypacja • Lalka • Emancypantki • Nad Niemnem Kwestia żydowska • Mendel Gdański • Lalka Miasto – nowy motyw; miasto jako wielkie skupisko ludzi;analiza reguł życia społecznego, roli pieniądza i obyczajowości...
Starożytność : Wielkie dzieła
Antygona (Sofokles) – sprzeciwia się rozkazowi stryja, władcy Teb, i postanawia pogrzebać zwłoki brata, uznając wyższość prawa boskiego nad ludzkim. Tak zarysowany został konflikt dramatyczny w utworze. Antygona jest symbolem buntu, odwagi i braku pokory, a Kreon uosabia dumę, upór i nieustępliwość. Iliada (Homer) – epos nawiązujący do wydarzeń z lat 1194-84 p.n.e. (ostatnie dziesięciolecie wojny trojańskiej). Bohaterowie są heroiczni i wyidealizowani, a bogowie amoralni i...
Renesans : Zapamiętaj te pojęcia
• Antropocentryzm – z łac. antropos – człowiek, centrum – środek; pogląd, według którego w centrum zainteresowania stawia się człowieka. Był podstawowym założeniem renesansowego humanizmu. • Harmonia – uważana przez ludzi renesansu za jedną z najwyższych wartości. Do harmonii dążono i w życiu,i w sztuce. • Humanizm – z łac. humanus – ludzki; ruch umysłowy, który koncentrował swoją uwagę na człowieku i jego sprawach. • Irenizm – tendencja dążąca do uzyskania pokoju...
Pozytywizm : Literatura polska
• Daremne żale (Adam Asnyk) – poeta przypomina, że przemijanie nie pozwoli nam wrócić do dawnych czasów, trzeba więc poszukać sobie nowego miejsca w świecie. • Do młodych (Adam Asnyk) – poeta pokazuje, że warto równoważyć postęp tradycją. Postuluje szacunek dla dawnych zwycięstw, bo przecież i te dzisiejsze już wkrótce ustąpią miejsca nowościom. • Krzyżacy (Henryk Sienkiewicz) – powieść o walce Polaków z zakonem krzyżackim. Sienkiewicz sięgnął po gwarę góralską, by...
Barok : Najważniejsze motywy i tematy
Miłość – dworska, lekka, flirt, ale też pokazywana jako uczucie ogarniające całe życie, uczucie, które można przeciwstawić nawet śmierci. Miłość pokazywano także w intymnej relacji z Bogiem. Mit Sarmaty – ten motyw wiąże się z szerszym widzeniem– z troską o ojczyznę. Efektem jest negatywna ocena ówczesnej rzeczywistości i, w odpowiedzi na taki stan, wskrzeszenie przez twórców postaci Sarmaty jako idealnego patrioty (np. Pamiętniki Paska, ale też Niepróżnujące próżnowanie...
Gatunki literackie starożytności
Epos – inaczej epopeja; jeden z najstarszych i głównych gatunków epiki. Są to najczęściej poetyckie utwory prezentujące życie legendarnych lub historycznych bohaterów na tle ważnych historycznie dla narodu wydarzeń. Może to być też opowieść o początkach dziejów tego narodu. Często występują w nim postacie magiczne, boskie i demoniczne. Najwcześniejsze eposy to zbiory opowieści mitycznych. Mit – opowieść o bogach, stworzeniu świata, dziejach rodów i zwykłych ludzkich uczuciach i...
Dwudziestolecie Międzywojenne : Nazwa epoki i ramy czasowe
Epoka trwała od 1918 r. do agresji Niemiec na Polskę w 1939 r., która zapoczątkowała II wojnę światową. Nazwa jest więc uwarunkowana historycznie, bo epoka umiejscowiła się pomiędzy dwoma wojnami światowymi.
Najważniejsze motywy i tematy Młodej Polski
Artysta i sztuka – moderniści głosili, że sztuka istnieje dla sztuki, a nie dla publiczności czy rozrywki. Artysta pragnie wolności i w sprawach ziemskich czuje się zniewolony. Potęgę poezji pokazuje Wesele Wyspiańskiego, a wiersz Evviva l’arte Tetmajera widzi w niej ucieczkę od spraw przyziemnych. Ludomania – epoka przeżywa fascynację folklorem. Chłopi Reymonta zostali nagrodzeni Noblem jako chłopska epopeja. Jan Kasprowicz w cyklu Z chałupy pokazuje nędzę wiejską,a w Weselu...
Główne nurty literackie Baroku
Barok sarmacki – miał charakter bardzo swojski, bo wiązał się z kulturą ludową. Popierano i promowano krajową obyczajowość, szczycono się tak pojętym patriotyzmem. Barok sarmacki reprezentują: Wacław Potocki, Szymon Szymonowic i Jan Chryzostom Pasek. Poezja światowych rozkoszy – opiera się na myśli,że wszystkich dotyczy przemijanie, ale skoro dostaliśmy życie, to musimy z niego jak najpełniej korzystać. Przeciwstawiać smutkowi radość, a śmierci – afirmację życia i miłość. W tym duchu...
Literatura Współczesna : Nazwa epoki i ramy czasowe
Literaturą współczesną nazywamy całość twórczości po 1939 r., a więc od wybuchu II wojny światowej. Za względu na ogromną różnorodność możemy ją podzielić na kilka okresów: • lata wojny i okupacji (1939-1945) – czas m.in. poezji Kolumbów, • powojenne rozrachunki (1945-1949) – twórczość Różewicza, Dygata, Borowskiego i Andrzejewskiego, • socrealizm (1949-1953) – powieść produkcyjna i poematy socrealistyczne, • czas odwilży (1953-1968) – pokolenie Współczesności („Współczesność” to ówczesne...
Pozytywizm : Zapamiętaj tych pisarzy
Adam Asnyk (1838-1897) – poeta i dramatopisarz, znany jednak głównie dzięki wierszom. Pisał pod pseudonimem El...y. Jego twórczość była dość popularna w tamtych czasach, ale już np. Wyspiański nazywa go „wypchanym orłem”. Pisał kunsztownie,stroficznie, ale przez to jego poezja ma dziś wygląd i wydźwięk staroświecki. Maria Konopnicka (1842-1910) – poetka i nowelistka,pisała pod pseudonimem Jan Sawa. W ówczesnych czasach jej poezja była bardzo popularna, podobnie jak i Obrazki – utwory...
Oświecenie : Literatura powszechna
• Julia, czyli Nowa Heloiza (Jan Jakub Rousseau) – powieść nawiązuje do średniowiecznego romansu nauczyciela i uczennicy. Tutaj jednak sytuacja wygląda inaczej– dziewczynę wydają dobrze za mąż, a on wyjeżdża daleko i zastanawia się nad samobójstwem. Jednak w jakiś czas później mężczyzna trafia do domu ukochanej, by uczyć jej dzieci. Czy uda się zdusić uczucie w imię lojalności wobec człowieka,któremu ona ślubowała miłość i wierność? Rousseau napisał tę historię w formie listów. •...
Oświecenie : Literatura polska
• Bajki Ignacego Krasickiego – poprzez świat zwierząt autor odtwarza świat ludzi z ich wadami, słabościami i oszustwami. Krótkie utwory zamyka zazwyczaj filozoficzna puenta o naturze człowieka. — Jagnię i wilcy – na pytanie jagnięcia, czemu wilk miałby je zjeść, pada krótka odpowiedź: bo jest słabe i smaczne. — Kruk i lis – przebiegły lis, namawiając kruka do śpiewu, spowodował, że ser wypadł krukowi z dzioba. — Przyjaciele – historia rzekomej przyjaźni zajączka ze zwierzętami–...
Średniowiecze : Zapamiętaj tych pisarzy
Jan Długosz (1415-1480) – pochodzący z rodu rycerskiego kanonik i historyk krakowski. Służył na dworze króla Kazimierza Jagiellończyka, był także wychowawcą jego synów. Jego najsłynniejsze dzieło to Historiae Poloniae ( Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego ) – w pełnym wydaniu ukazało się w latach 1701-1703. Gall Anonim (XI/XII w.) – pierwszy kronikarz historii Polski, autor Kroniki polskiej , będącej rzetelnym źródłem wiedzy o czasach Piastów i rządach Bolesława...
Starożytność : Zapamiêtaj te pojêcia
Herkulesowa praca – mówimy tak o ciężkim, przekraczającym ludzkie siły zajęciu. Wyrażenie pochodzi oczywiście od 12 prac Herkulesa. Jabłko niezgody – oznacza powód do kłótni. Bogini niezgody rzuciła na stół jabłko z napisem „dla najpiękniejszej”, a Parys miał zdecydować, do której bogini trafi owoc. Kompleks Edypa – tego wyrażenia zaczął używać Freud na określenie skomplikowanych relacji pomiędzy matką a synem i na stałe weszło do języka psychologii. Pochodzi z mitu o Edypie,...
Najważniejsze motywy i tematy Dwudziestolecia Międzywojennego
Człowiek • Sklepy cynamonowe Schulza. • Granica Nałkowskiej. • Ferdydurke Gombrowicza Deformacja rzeczywistości – na założeniu deformacji świata opiera się cały nurt awangardowy w dwudziestoleciu. Gombrowicz w Ferdydurke odkształca świat – pokazuje pojedynek na miny i szczekających chłopów na wsi. Leśmian w swojej poezji tworzy nierealny, niemal baśniowy świat. Podobnie nierealne, poetyckie obrazy widzimy u Brunona Schulza– wędrówki wśród labiryntów ulic, które są odmienione przez...
Bilbia : Zapamiętaj te pojęcia
• Absalomie, Absalomie – symbol ojcowskiego bólu. W Biblii płacze król Dawid nad synem, który zabił Amnona w zemście za gwałt na siostrze. • Jabłko Adama – anatomiczna chrząstka w krtani, którą widać na męskiej szyi. W Biblii jest upamiętnieniem grzechu prarodziców. • Judaszowe srebrniki – Judasz okazał się zdrajcą, bo wydał Jezusa, i dlatego do dziś tak mówimy na pieniądze wzięte za zdradę. • Kainowe znamię – oznacza piętno bratobójstwa, bo po zamordowaniu Abla na czole...
Romantyzm : Nazwa epoki i ramy czasowe
Nazwa wywodzi się od łacińskiego słowa romanus , czyli rzymski.W średniowieczu określenia „romański” używano w odniesieniu do języków m.in. Celtów i Galów, którzy zamieszkiwali prowincje rzymskie. „Romancami” zwano ich niezwykłe legendy i baśnie, a ponieważ ich kultura i twórczość fascynowała twórców XIX-wiecznych, więc nazwano ich romantykami, a całą epokę– romantyzmem. W Europie romantyzm zawiera się pomiędzy Wielką Rewolucją Francuską (1789) a Wiosną Ludów (1848). W Polsce epokę...
Dwudziestolecie Międzywojenne : Teatr
Polskim pionierem teatru wizyjno-symbolicznego był Stanisław Wyspiański, a kontynuował jego myśl Leon Schiller. Był orędownikiem tzw. teatru ogromnego, czyli teatru poetyckiego, który swoje korzenie ma przede wszystkim w polskich dramatach romantycznych i neoromantycznych. Nie chciał przez to umniejszać znaczenia teatru staropolskiego i szekspirowskiego. Jego najsłynniejsze inscenizacje z czasów dwudziestolecia międzywojennego to Dziady i Nie-Boska komedia . Bardzo znaczącym teatrem tego...
Oświecenie : Prądy literackie
Klasycyzm – powstał na dworze króla Ludwika XIV, którego poeci zamiast barokowych ozdobności wybrali prostotę, harmonię i elegancję formy. Wzorców szukali w antyku – u Sofoklesa, Eurypidesa, Arystotelesa i Horacego, a także u twórców renesansowych, którzy lubili przecież ład antyczny. Zwrócili się też do antycznych gatunków. Nicolas Boileau w swojej Sztuce poetyckiej (1674) podaje zasady dobrego pisarstwa. W nucie klasycyzmu tworzyli m.in. Julian Ursyn Niemcewicz i Adam Naruszewicz....
Najważniejsze motywy i tematy romantyczne
Mesjanizm – w ujęciu jednostkowym i narodowym. Literatura propagowała mit jednostki, która spełnia swoją misję, poświęcając swoje cierpienie za innych. W końcu cechami mesjasza są tytanizm i prometeizm. W takim rozumieniu mesjaszem był Konrad z Dziadów i Konrad Wallenrod. Bardzo modne było w tych czasach traktowanie niewoli Polski jako misji kraju wybranego, aby odkupić świat. Miłość romantyczna – jest osią życia bohatera romantycznego, ale wskazuje też na niesprawiedliwości...
Starożytność : Zapamiętaj tych pisarzy
Ajschylos (525-456 p.n.e.) – twórca tragedii greckiej,którego twórczość poprzedziła dzieła Sofoklesa i Eurypidesa. Jego utwory zawierają tematykę religijną z elementami nacechowanymi moralizmem. W 484 r. p.n.e. wygrał pierwszy konkurs dramatyczny, a potem jeszcze 13 razy zdobywał główną nagrodę ateńskich igrzysk teatralnych. Wprowadził to teatru drugiego aktora, ograniczył rolę chóru i wprowadził do tragedii akcję dziejącą się poza sceną. Arystoteles (384-322 p.n.e.) – obok Platona...
Barok : Literatura polska
• Do trupa (Jan Andrzej Morsztyn) – sonet oparty na porównaniu spokoju trupa z cierpieniami zakochanego. Oczywiście pointą jest stwierdzenie, że lepiej jest być trupem niż nieszczęśliwie się zakochać. • Liryki Daniela Naborowskiego Jego wiersze zalicza się do nurtu poezji dworskiej, ale jest jednocześnie autorem, który najdobitniej wyrażał barokową ideologię. Zastanawia się nad przemijaniem, kruchością życia i tym, jak w tej niepewności odnajduje się człowiek. — Cnota grunt...
Dwudziestolecie Międzywojenne : Zapamiętaj tych pisarzy
Witold Gombrowicz (1904-1969) – polski powieściopisarz,nowelista i dramaturg. Specyfiką jego twórczości jest głęboki psychologizm, poczucie absurdu i obrazoburstwo kulturowe. Gombrowicz przede wszystkim dyskutuje z polskim romantyzmem, jak sam twierdził, pisząc na przekór Mickiewiczowi. Bruno Jasieński (1901-1939) – reprezentował futuryzm, założył głośny z powodu skandali klub Katarynka. Jan Lechoń (1899-1956) – współtwórca Pro Arte Studio,kabaretu Pikador i grupy poetyckiej...
Literatura współczesna : Ważni bohaterowie literaccy
Artur – bohater Tanga Sławomira Mrożka; typ młodego buntownika, który usiłuje powrócić do tradycji, ale nieskutecznie, bo forma okazuje się pusta. Bohater z Kartoteki Tadeusza Różewicza –everyman, antybohater; bierny, zaprzeczenie bohatera antycznego. Bohater z Małej apokalipsy Tadeusza Konwickiego – pisarz, którego imienia nie znamy, wyznaczony przez kolegów z opozycji do demonstracyjnego samospalenia w ramach protestu przeciw totalitaryzmowi. Nie widzi sensu swojej misji....
Cechy i idee literatury pozytywistycznej
Eksponowanie wątków historycznych. Literatura tendencyjna i dynamiczny rozwój publicystyki propagującej idee nowej epoki. Proza realistyczna i naturalistyczna. Utylitaryzm i dydaktyzm literatury.
Prądy literackie Dwudziestolecia Międzywojennego
Awangarda francuska – poezja jest aktem twórczym nieograniczonej wyobraźni. Posługiwała się liryzmem wizualnym– oprócz tekstu wiersz wykorzystywał rysunek, który mógł uzupełnić zamysł twórczy autora. Dadaizm – był wyrazem rewolucji przeciw sztuce i szukaniem zupełnej wolności tworzenia. Nazwa powstała od dada, czyli pierwszych, nic nieznaczących sylab wymawianych przez niemowlaka. Kompozycja utworów dadaistycznych była bezładna, na chybił trafił dobierano nonsensowne sylaby....
Oświecenie : Zapamiętaj te pojęcia
• Ateizm – odrzuca wiarę w istnienie sił nadnaturalnych, szczególnie Boga. Wynika ze sprzeczności pomiędzy wierzeniami religijnymi a badaniami naukowymi, ale też z buntu przeciwko temu, że religia przenosi w sferę pozaziemską kwestię wyrównywania krzywd społecznych. • Deizm – zakłada istnienie jakiejś nieokreślonej siły duchowej, która stworzyła świat, ustaliła reguły nim kierujące, ale nie ingeruje bezpośrednio w jego działanie. • Duma – utwór epicko-liryczny, zazwyczaj historyczny w...
Barok : Nazwa epoki i ramy czasowe
Nazwa pochodzi z wł. barocco – dziwny. Tak właśnie nazywano rzadki gatunek perły łowionej u wybrzeży Portugalii. Miała rzadko spotykany oryginalny kształt, przez co była bardzo cenna. Jest to okres trwający od schyłku lat 80. XVI w. do lat 30. XVIII w. Współcześnie w polskim baroku wyróżnia się trzy fazy: • wczesny barok – od lat 80. XVI w. po lata 20. XVII w.; w tym czasie powstaje najwięcej poetyckich utworów mistyczno-metafizycznych; • barok dojrzały – od poł. XVII w. do schyłku...
Średniowiecze : Ważni bohaterowie literaccy
Rycerz – jest wierny słowom, które wypowiedział, i wybrance swego serca; kieruje się w życiu honorem i odwagą, jest mistrzem w walkach rycerskich. I, oczywiście, jest także pobożny (tak jak tytułowy bohater Pieśni o Rolandzie). Święty – wyrzeka się przyjemności ziemskich i cielesnych, jego życie sprowadza się do ascezy, umartwiania ciała, ubóstwa, pobożności w połączeniu z medytacją. Święty ma też zdolność czynienia cudów. Takie życie wiedli św. Aleksy, św. Kinga i św. Jerzy walczący...
Starożytność : Najważniejsze motywy i tematy
Bunt (np. Antygony przeciwko zasadom, które chce na niej wymóc Kreon; bunt ludzi wobec bogów). Konflikt tragiczny – konieczność wyboru między dwiema równoważnymi wartościami. Przykładem klasycznego konfliktu tragicznego są losy Antygony, która musi wybrać między posłuszeństwem wobec Kreona, czyli władcy, a kierowaniem się regułami ustalonymi przez bogów. Motywy z mitologii (Ariadna, Ikar i Dedal, wojna trojańska, Prometeusz, Herkules). Starożytny rycerz (np. Hektor) – staje...
Renesans : Najważniejsze motywy i tematy
Filozofia życia człowieka – życie w zgodzie z rytmem natury ( Żywot człowieka poczciwego Reja), walka z pokusami, a życie widziane jako coś kruchego i tajemniczego (Mikołaj Sęp-Szarzyński), ale też załamanie się harmonijnej wizji świata, gdy umiera ktoś kochany, i powolne godzenie się ze światem ( Treny Kochanowskiego). Miłość – Mikołaj Sęp-Szarzyński uważa, że „i nie miłować ciężko, i miłować nędzna pociecha”. Jan Kochanowski pisze miłosne fraszki i pieśni, choć chyba najbardziej...
Barok : Zapamiętaj te pojęcia
• Konserwatyzm – kurczowe trzymanie się tradycji i niedopuszczanie do reform czy wprowadzenia pojedynczych nowości. • Kosmopolityzm – zapatrzenie w kulturę zagraniczną i przez to lekceważenie dorobku swojego kraju. Kosmopolita znaczy po prostu „obywatel świata”. • Rokoko – ostatnia faza baroku, kojarzona z lekkością i ulotnością.Stosunkowo mało znacząca w literaturze, najmocniej odcisnęła swój ślad w malarstwie i sztuce użytkowej. • Sarmatyzm – cała kultura szlachecka z XVII...
Oświecenie : Nazwa epoki i ramy czasowe
Nazwa pochodzi od światła – myśliciele tej epoki nazywali ją „oświeconą” i zestawiali z ciemnotą baroku. Mieli na myśli oczywiście przymioty rozumu, które były wówczas cenione najwyżej. Sam termin nawiązywał do świetlnej metaforyki, wzmocnionej w filozofii Kartezjusza koncepcją „światła naturalnego” jako tej cechy umysłu, która umożliwia poznawanie świata. Cztery fazy polskiego oświecenia: • wczesne oświecenie – od 1730 r. do 1764 r., to czas przed wstąpieniem na tron króla...
Oświecenie : Najważniejsze motywy i tematy
Człowiek i cały świat, w którym żyje i od którego zależy, złożoność natury ludzkieji słabości człowieka – to wszystko zgrabnie portretował w swoich bajkach Ignacy Krasicki. Na ten temat wypowiadalisię też w swoich dziełach m.in. Wolter i Rousseau. Dojrzewanie – zainteresowanie zasadami edukowania młodego człowieka i jego wychowywaniem, a więc wpływaniem na rozwój i dojrzewanie wiązało się na pewno z Komisją Edukacji Narodowej, reformami Konarskiego i odrzuceniem jezuickiego systemu...
Średniowiecze : Nazwa epoki i ramy czasowe
Określenie „wieki średnie” znaczy tyle co wieki przejściowe pomiędzy antykiem a odrodzeniem. W renesansie 10 poprzedzających tę epokę stuleci oceniono jako wieki „ciemne”. Dziś ta ocena ewoluowała i wieki średnie fascynują swoim bogactwem. Średniowiecze zawiera się pomiędzy rokiem 476 (upadek cesarstwa zachodniorzymskiego) a niektórymi wydarzeniami XV w. (1453 – upadek cesarstwa bizantyjskiego, 1492 – odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba).
Biblia : Najważniejsze tłumaczenia
Najstarsze tłumaczenie z hebrajskiego na grecki pochodzi z III w. przed Chrystusem i zwane jest Septuagintą. Był on bazą do przekładów na łacinę – najważniejszy był przekład św. Hieronima z IV w. zwany Wulgatą. Sobór trydencki z XVI w. uznał go tekst autentyczny i kanoniczny. Od czasów Marcina Lutra zaczęły pojawiać się przekłady na języki narodowe. Najważniejsze przekłady na język polski to: a) katolickie: Biblia królowej Zofii (XV w.), Biblia Leopolity (1561) i Biblia Wujka...
Barok : Zapamiętaj tych pisarzy
Józef Baka (1707-1780) – przez długie lata uważany za grafomana; jezuita, poeta piszący głównie o śmierci. Używał poetyki późnego baroku, choć chronologicznie pisał już w czasach saskich. Jan III Sobieski (1629-1696) – listy króla do królowej Marysieńki to najsłynniejszy przykład epistolografii barkowej. Oprócz wyznań miłosnych król pisze też o zdarzeniach wojennych, co pozwala je traktować jako dokument historyczny. Wespazjan Kochowski (1633-1700) – poeta, sarmata tęskniący za...
Dwudziestolecie Międzywojenne : Zapamiętaj te pojęcia
• Behawioryzm – szkoła psychologiczna, która odrzucała introspekcjonizm i zajmowała się jedynie zachowaniami człowieka. Jej wpływ na literaturę to odrzucenie introspekcji w charakterystyce bohatera oraz wydarzeń i proza dialogu (np. u Hemingwaya). • Kubizm – kierunek artystyczny, który kształty sprowadza do figur geometrycznych. Celem artysty jest tworzenie od nowa, możliwość innego, nieschematycznego spojrzenia. Pierwszym twórcą kubistycznym był Pablo Picasso. • Psychoanaliza –...
Średniowiecze : Zapamiętaj te pojęcia
• Alegoria – takie uosobienie cnoty albo grzechu i tak często występujące w różnych utworach, że staje się symbolem czytelnym dla wszystkich. • Apokryfy – utwory nawiązujące do Biblii , ale nieuznawane przez Kościół. Pochodzące z nich motywy, często przemieszane z fantastyką, pojawiały się w tekstach hagiograficznych. • Asceza – unikanie radości życia, umartwianie się w celu doskonalenia duszy i zasłużenia na zbawienie. Początkowo miała formę intensywnego samoudręczenia, ale...