Chocholi taniec
Tańcem marazmu jest też symboliczny chocholi taniec z Wesela Wyspiańskiego. Gości usypia czy też pogrąża w swoistym letargu muzyka Chochoła. Taniec ten symbolizuje uśpienie, bezwolność, niemożność czynu. Ma szczególną wymowę w zjednoczonym szlachecko-chłopskim świecie na weselu, na którym duchy zapowiedziały wielki narodowy zryw – nie doszło jednak do niego wskutek chaosu, anarchii, sporów, braku organizacji oraz prawdziwego zjednoczenia (symbolem zaprzepaszczenia szansy było zgubienie...
Co to jest deesis?
Wyraz deesis, inaczej deisis, pochodzi z języka greckiego i oznacza błaganie, prośbę. Chodzi o błaganie zanoszone do Boga za pośrednictwem Matki Boskiej i Jana Chrzciciela. Na ikonach z motywem deesis przedstawiony jest centralnie Chrystus siedzący na tronie jako Zbawiciel i Sędzia. Po jego obu stronach ukazani są w modlitewnych pozach – stojący lub klęczący Matka Boska i święty Jan Chrzciciel – orędownicy grzesznej ludzkości. Wznoszą oni błagalnie ręce do Jezusa. Czasami deesis jest...
Zaścianek Dobrzyńskich
W Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza, w księdze szóstej (Zaścianek) poznajemy Dobrzyńskich. Pochodzą oni z Mazur, na Litwę przybyli przed czterystu laty. Zachowali swój język i obyczaje oraz szlachecką dumę. Wiedzą, że są wolni i teoretycznie równi pozostałej szlachcie. Swą odrębność od chłopów podkreślają strojem, choć na co dzień właściwie żyją tak jak oni. Znani są z patriotyzmu i odwagi, ale mają też inne, typowe dla Polaków wady: skłonność dobitek, zapalczywość. Te właśnie cechy...
Czym jest Golgota?
Golgota, inaczej Kalwaria – skaliste wzgórze pod Jerozolimą było, jak podają ewangelie, miejscem ukrzyżowania Chrystusa. Nazwy te pochodzą od łacińskiego calvus – „łysy” i aramejskiego gulgolta – „miejsce czaszek”. Dla upamiętnienia wzgórza z Ziemi Świętej, na którym umarł Chrystus, zaczęto tworzyć kalwarie w innych krajach – w plenerze umieszczano kolejne stacje Męki Pańskiej (etapy drogi krzyżowej), które mogli mijać pielgrzymi, pątnicy, rozważający tajemnicę śmierci Chrystusa,...
Zaręczyny – prawie ślub
Wielką uroczystość z okazji zaręczyn Zosi z Tadeuszem Soplicą opisuje Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu (Księga dwunasta, Kochajmy się!). Ta radosna uroczystość zbiega się z powitaniem wojsk polskich ruszających u boku Napoleona na Rosję. Prócz wspaniałej uczty staropolskiej (podczas której zwraca uwagę wspaniały serwis) gości czeka koncert Jankiela – Żyda, karczmarza, który długo wzbrania się przed graniem na cymbałach, ale poproszony przez bardzo lubianą, niewinną Zosię,zgadza się zagrać...
Symboliczny siew Boryny
W Chłopach Reymonta przedstawiona jest przejmująca scena przedśmiertnego siewu Boryny. Maciej Boryna, najbogatszy człowiek we wsi, leży chory w swej chacie. Pewnej nocy wstaje i wychodzi boso, w koszuli, na pole. Tam zbiera ziemię do poły i rozrzuca ją ruchem siewcy. Tak „siejąc”, umiera na polu. Ta scena jest symbolem przywiązania chłopa do ziemi, jego głębokiego z nią związku, powołania do jej uprawy.
Tajemnicza pustelnica
W literaturze romantycznej spotykamy też kobiety pustelnice. Jedną z nich jest bohaterka Konrada Wallenroda Adama Mickiewicza, żona Waltera Alfa i córka księcia Kiejstuta, „piękna Litwinka” Aldona. Opuszczona przez męża, który udaje się pod przybranym nazwiskiem Konrada Wallenroda podstępnie walczyć z Krzyżakami, podąża za nim do Malborka i tam osiada w wieży jako pustelnica. Zna mroczne tajemnice pogrążonego w nałogu i wątpliwościach rycerza, potem wielkiego mistrza, który wbrew rycerskim...
Iwaszkiewiczowskie klimaty
Odrębny temat stanowi homoseksualizm w literaturze autobiograficznej, wspomnieniach. O homoseksualizmie swego męża pisze bardzo dyskretnie w swych pamiętnikach i listach Anna Iwaszkiewiczowa. Wspomina także o homoseksualnych skłonnościach innych osób z międzywojennego środowiska literackiego, np. Lechonia (który jednak nie przyznawał się do swych erotycznych upodobań w terapeutycznym dzienniku. Żona Iwaszkiewicza, gorliwa katoliczka, wspomina też w swych dziennikach o fascynacji piękną...
Biblijne i mitologiczne akty zemsty
Okrutne obrazy zemsty ukazuje Biblia . Bóg Jahwe mści się na wrogach narodu wybranego. Najwyraźniej widać to podczas plag egipskich i w czasie ucieczki Izraelitów z Egiptu – żołnierze egipscy i ich rydwany toną w Morzu Czerwonym,woda zalewa ich, choć Izraelici przeszli przez odmęty suchą nogą; to wyraz opieki starotestamentowego Boga nad narodem wybranym. Jednakże i Jahwe mści się niekiedy na swoim narodzie, kiedy grzeszy on i występuje przeciw swemu Panu. Np. okrutnie ukarani zostają ci,...
Ewa biblijna
Według Biblii Ewa była pramatką ludzkości, pierwszą kobietą, stworzoną na żonę i współtowarzyszkę Adama, aby się nie nudził. Została stworzona z jego żebra, była „kością z jego kości i ciałem z ciała jego”.Pierwsi rodzice byli w raju szczęśliwi, niestety szczęście to skończyło się, gdy ulegli pokusie węża – szatana. Wbrew zakazowi Boga Ewa zerwała za namową węża jabłko z drzewa wiadomości dobrego i złego i dała je skosztować mężowi. Bóg ukarał pierwszych ludzi, wyganiając ich z raju i...
Mieszczanin szlachcicem?
Swoisty rozdział literatury stanowią kariery mieszczan usiłujących stać się szlachtą. Komiczną przemianę mieszczanina w pretensjonalnego szlachcica rejestruje komedia Moliera Mieszczanin szlachcicem . Bogaty mieszczanin, pan Jourdain, wbrew przestrogom żony, w zamian za poufałość i dobre towarzystwo znakomitych person pożycza im pieniądze, nie widząc, że jedynie kupuje sobie pochlebców i jest nieustannie przez nich oszukiwany. Stara się też, bezskutecznie, zyskać względy markizy Dorymeny....
Ostatnia scena Tanga
Ostatnia scena sztuki Tango Sławomira Mrożka ukazuje zwycięstwo kultury masowej nad wysoką. Nie dzieło muzyki poważnej, nie eksperyment Stomila, lecz popularna melodia tanga La Cumparsita pojawia się w finale jako symbol zwycięstwa prymitywa Edka nad inteligentami. Tango jest też symbolem władzy Edka nad Eugeniuszem. Niewątpliwie woli on popularny taniec od jakiegoś innego, ambitniejszego przekazu kultury, który byłby dla niego niedostępny. Kultura tworzona dla Edka musi być prostacka jak...
Wyjaśnienie terminu dekadentyzm
Dekadentyzm definiujemy jako niemoc, bezwład, poczucie bezsensu istnienia,głębokiego kryzysu i świadomość końca epoki. Nastroje dekadenckie typowe były dla poetów zwanych symbolistami francuskimi, dla poetów młodopolskich, ale jego echa odnajdziemy też wśród modernistów innych narodowości.
Marzenia Wokulskiego
Tymczasem przyjaciel Rzeckiego, Wokulski, marzący niegdyś o niepodległości, po swej klęsce skieruje swe marzenia gdzie indziej: ku nauce (podobnie jak jego przyjaciel Szuman), a potem ku zdobywaniu majątku (jak Suzin). Jednak to miłość będzie głównym motorem jego działań. Choć stanie się bardzo bogatym kupcem, przyjacielem arystokracji i narzeczonym arystokratki, nie spełni się jego marzenie o miłości, gdyż odkryje zdradę narzeczonej Izabeli. Być może jeszcze raz skieruje swe marzenia ku...
Ogród Hesperyd
W mitologii chyba najsłynniejszym ogrodem był ogród Hesperyd. Rosły w nim złote jabłka, które kiedyś Gaja (Ziemia) ofiarowała bogini Herze w ślubnym podarunku. Jabłek tych strzegły groźne siostry Hesperydy, córki Atlasa i Hesperii, oraz stugłowy smok Ladon. Jedną z prac Heraklesa była kradzież tych jabłek. Według jednej wersji mitu heros ukradł je sam, zabiwszy uprzednio smoka, według innej poprosił Atlasa o zabranie ich. O ogrodzie tym wspomina Kochanowski we fraszce Na lipę ,...
Kobieta anioł
Dalibóg, im więcej patrzę, tym większa ochota do żeniaczki,żeby choć i jutro! Już tę brew to chyba waćpanna korkiem przypalonym malujesz? – Słyszałam, że tak płoche czynią, ale jam nie taka. – A oczy jakoby z nieba! Od konfuzji słów mnie brakuje. (...) – Czy to waćpanna wysłałaś do mnie tych ludzi? – Tego sobie waćpan nie myśl. O żałobie myślałam i modlitwie, więcej o niczym... – Oni też to samo mówili... ( Henryk Sienkiewicz , Potop ) ANIELA Anieli? GUSTAW Imię stosowne jedno...
Cechy kobiety fatalnej
Podstawowe atrybuty kobiety fatalnej to uroda, atrakcyjność, tajemniczość, uwodzicielskość oraz wyrachowanie i okrucieństwo. Wzbudza ona w mężczyźnie miłość i pożądanie, budzi jego pragnienia, staje się dla niego wszystkim, by potem go odrzucić, odepchnąć i doprowadzić na dno. Tym dnem może być złamane życie, złamana kariera, bankructwo, a nawet śmierć.
Echa epikureizmu w prozie
Echa epikureizmu można też odnaleźć w wielokrotnie filmowanej powieści Henryka Sienkiewicza Quo vadis , w najbardziej przekonującej kreacji Petroniusza. Ta najpełniej nakreślona, sugestywna postać od początku budziła sympatię widzów i czytelników (polscy widzowie pytali nawet w listach do TVP, czy Petroniusz nie był przypadkiem chrześcijaninem...). Pozytywna piękna postać Rzymianina ma wyraźne rysy epikurejskie. Petroniusz, jak epikurejczycy, ceni zmysłowe przyjemności: otacza się pięknem...
Utracjusz
JULIASIEWICZOWA Ciociu! Zbyszko cofa, co powiedział. Powrócił do rozumu... i przeprasza ciocię. Dulska płacze. ZBYSZKO podchodzi ku niej, całuje ją w rękę i mówi cicho Przepraszam mamę za to... A psiakrew... psiakrew! DULSKA do Juliasiewiczowej No widzisz... znów klnie. JULIASIEWICZOWA Ach, to głupstwo! To nie ma znaczenia. ZBYSZKO z wybuchem Ma, ma znaczenie! Ma! JULIASIEWICZOWA Cofasz się? ZBYSZKO Tak... tak... będę tym, kim byłem! A! Możecie być dumni! (z wybuchem...
Zaduma renesansowego twórcy
Mimo swej optymistycznej filozofii życia również renesansowy twórca Jan Kochanowski wspomina o śmierci i przemijaniu. W swej fraszce zaznacza: Zacność, uroda, moc, pieniądze, sława, Wszystko to minie jako polna trawa; Naśmiawszy się nam i naszym porządkom, Wemkną nas w mieszek, jako czynią łątkom. (Jan Kochanowski, O żywocie ludzkim ) Wszystkie nasze zabiegi zostają więc porównane do niewiele znaczącego teatralnego przedstawienia, po którym kukiełki (łątki) chowa się do worka...
Mężobójczyni
Niekiedy zdrada doprowadza do zbrodni mężobójstwa. Tak jest w balladzie Lilije Adama Mickiewicza. Niewierna żona, która zdradziła męża podczas jego pobytu na wojennej wyprawie, bojąc się, że prawda wyjdzie na jaw, zabija go nożem i zakopuje jego zwłoki w lesie, obsadzając grób liliami. Po roku, mimo nękających ją wyrzutów sumienia, decyduje się wyjść za mąż za jednego z braci męża, którzy proszą ją o rękę. Los ma rozstrzygnąć, którego z nich pani weźmie za męża (czyj wianek wybierze, ten...
Dziewica orleańska
Średniowiecze wyda najsławniejszego chyba wodza kobietę, Joannę d’Arc. Powstało mnóstwo utworów literackich i filmowych, w rozmaitym świetle przedstawiających dziewicę orleańską, która w XV wieku w męskim przebraniu walczyła w wojnie stuletniej o wyzwolenie Francji spod ucisku Anglii. Dowodziła wojskami, dzięki czemu doprowadziła do zwycięstwa i koronacji Karola VII. Uznana najpierw za czarownicę (spalona na stosie!), potem za świętą sportretowana została między innymi w dziełach Szekspira...
Polowanie – rytuał
O rytuałach szlacheckich związanych z polowaniem wiele pisze Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu . Wielkie polowanie na niedźwiedzia wymaga wielu przygotowań – broni, sprzętu, strojów, ludzi, psów. Psy są dumą myśliwych i chętnie rozprawia się o nich przy stole (np. słynny spór Asesora z Rejentem o Kusego i Sokoła). Przed wielkimi łowami odprawia się w leśnej kaplicy specjalną krótką mszę dla polujących (tzw. mszę świętego Huberta – patrona myśliwych). W polowaniu prócz ziemian biorą udział...
Zaloty bohaterów romantycznych
Zaloty bohaterów romantycznych to przede wszystkim westchnienia przy księżycu, wspólne rozmowy i lektury. Uwodził żonę przyjaciela (której zresztą wcześniej nie chciał) tytułowy bohater Cierpień młodego Wertera . Odepchnięty przez Lottę, z którą łączyła go wspólnota dusz, popełnił samobójstwo. Wspomina swe spotkania z Marylą, które jednak nie zakończyły się ślubem, mówiący w wierszu Do M*** oraz bohater IV części Dziadów Adama Mickiewicza– Pustelnik, którego miła wyszła za mąż za innego.
Niemcy – naród artystów?
W opowiadaniach Tadeusza Borowskiego mowa o tym, jak trudno oddzielić byłym więźniom problem kultury niemieckiej od niemieckich zbrodni. Bohater filmu Andrzeja Wajdy Krajobraz po bitwie , nakręconego na podstawie prozy Borowskiego, wciąż myśli o tym, że językiem Goethego wydawano zbrodnicze rozkazy, a przy dźwiękach najpiękniejszej muzyki wysyłano ludzi na śmierć. Spaczona psychika i doświadczenia bohatera utrudniają mu postrzeganie i ocenę Niemców i niemieckiej kultury.
Histeryczka
Histeryczną żoną niedoceniającą pracy swego życiowego partnera jest wiecznie chora Emilia Korczyńska z Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej, marząca o lepszym życiu, lepszym towarzystwie, bardziej wzniosłych rozmowach. Widok męża, nieskłonnego do rozmów i wiecznie zajętego prozaicznymi sprawami gospodarstwa, napawa ją obrzydzeniem i złością. Nie wie nawet, że kochający mąż rozpieszcza ją i izoluje od kłopotów – cały ciężar domowych obowiązków dźwiga przecież jego siostra, Marta, a...
Światowiec z Pana Tadeusza
Satyrycznie sportretowanym kosmopolitą jest Hrabia z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. Potomek Horeszków jest wiecznie upozowanym tona eleganta-artystę, to na rycerza-eleganta, człowiekiem.Właściwie sam jest jedną wielką pozą i świat jawi mu się jako szereg póz. Nosi cudzoziemski strój i po cudzoziemsku ubiera służbę: Surdut swój angielskiego kroju, biały, długi Połami na wiatr puścił; z tyłu konno sługi W kapeluszach jak grzybki, czarnych, lśniących, małych, W kurtkach, w butach...
Panie Dulskie
Skąpstwo polskich mieszczek reprezentuje pani Aniela Dulska – tytułowa bohaterka sztuki Gabrieli Zapolskiej. Bogata właścicielka kamienicy oszczędza nawet na tak drobnych wydatkach, jak kupno gazety (można przecież pożyczyć od innych) czy bilet tramwajowy dla córki (można przecież oszukać konduktora, że to małe dziecko, które nie musi płacić). Nie wydaje też na nowe stroje, z oszczędności i niedbalstwa chodzi po domu zaniedbana, w brudnym szlafroku. Krewnej Juliasiewiczowej zarzuca, że żyje...
Złoto, które odbiera radość życia i zasady
Czasem jednak przywiązanie do pieniądza gubi ludzi – odbiera im radość życia i wszelkie wartości, zasady moralne. Miłość do złota zgubiła mitologicznego króla Midasa, który prosił Dionizosa, by wszystko, czego dotknie, zamieniało się w złoto. W efekcie chciwy władca omal nie umarł z głodu, na szczęście Dionizos cofnął, na prośbę króla, swój dar. Miłość do złota gubi nie tylko bohaterów baśni czy mitów, jest to często spotykany w literaturze pięknej motyw. Żyd Shylock, bohater Kupca...
Namiętna i szczęśliwa
Rzadsze są w literaturze portrety żon namiętnych i szczęśliwych. Taką parę:ciocię i wujka, którzy nie mogą się sobą nacieszyć, dla których noc jest za krótka, więc kochają się też w dzień, ukazuje bohater-narrator Widnokręgu Wiesława Myśliwskiego. Trudno wujostwu chłopca zaspokoić małżeńskie żądze, bo dzielą wiejską chatę z rodzicami i rodzeństwem. Co ciekawe, nie mają dzieci. Podobną sytuację obserwujemy w Konopielce Edwarda Redlińskiego – tam Grzegorycha i jej kolejni mężowie „cieszą...
Zaściankowa szlachta laudańska
W Potopie Henryka Sienkiewicza ukazana została przede wszystkim szlachta laudańska, złożona z kilku znanych rodów (takich jak Billewiczowie), które zamieszkiwały dwory, oraz z mieszkańców zaścianków (np. Butrymowie). Gdy umiera stary Billewicz, dziadek Oleńki, w testamencie zleca opiekę nad wnuczką całej szlachcie laudańskiej. I rzeczywiście, pogrążonej w żałobie dziewczynie ziemianie z poszczególnych zaścianków zwożą ryby, zboże, inne dary. Przedstawicielstwo szlachty laudańskiej zajmuje...
Biblijny zdrajca
Chyba najbardziej znanym zdrajcą literatury jest biblijny Judasz. Jego postać fascynowała pisarzy, artystów.W zależności od interpretacji może wydawać się uosobieniem zła i niewdzięczności, ofiarą przeznaczenia i wyroków boskich, bez której nie mogło dokonać się, co się dokonało, lub skomplikowaną psychicznie, wykształconą osobą, która dokonała trudnego wyboru albo w akcie osobistej zemsty zdradziła swego mistrza. Tak czy inaczej, Judasz był jednym z dwunastu apostołów (wybranych przez...
Zdrajcy w imię dobra ojczyzny i ludzkości
Judyta, choć w pewnym sensie zdradziła, bo działała wbrew swym słowom i zapewnieniom, działała dla dobra ojczyzny. Podobnie postępował bohater mitów oraz starogreckich eposów – Iliady i Odysei , mądry, przebiegły Odyseusz (Odys, Ulisses), dzięki któremu do Troi wprowadzono ogromnego konia, niby pozostawionego w popłochu przez wycofujące się wojska (a może w darze?,jak wydawało się obleganym). Trojanie wciągnęli go za bramy miasta, a nocą z jego wnętrza wyszli uzbrojeni wojownicy, wśród nich...
Metafizyczne klimaty baroku i nie tylko
Epoką lubującą się w tematyce przemijania jest barok. Barokowa poezja metafizyczna chętnie odwołuje się do Księgi Hioba i Księgi Koheleta . Współczesny Kochanowskiemu Mikołaj Sęp-Szarzyński w swych sonetach daje wyraz kruchości i niepewności bytu człowieka na ziemi: Ehej, jak gwałtem obrotne obłoki I Tytan prędki lotne czasy pędzą! A chciwa może odciąć rozkosz nędzą Śmierć tuż za nami spore czyni kroki! (Mikołaj Sęp-Szarzyński, Sonet I, O krótkości i niepewności na świecie żywota...
Żona modna
W satyrze Żona modna Ignacy Krasicki opisał (w formie skargi świeżo upieczonego małżonka) rozrzutne damy, które ślepo naśladując zachodni styl, rujnowały mężów. Zaloty do owej damy, jeszcze panny, przypominają źle zagrany francuski romans; rozrywki na wsi, organizowane już przez żonę, wiążą się ze stratami (pożar od fajerwerków) i ogromnymi wydatkami.Żona modna preferuje życie ponad stan, w dodatku na francuską modłę. Niewolno, zdaniem tytułowej bohaterki, używać prozaicznych określeń,...
Małżeństwo dla pieniędzy
Inny typ wyrachowania prezentują kobiety, które pragną wyjść za mąż dla pieniędzy, a ślub traktują jako przepustkę do kariery, bogactwa, władzy bądź po prostu gwarancję spokojnej przyszłości. Jako drogę do bogactwa, władzy i kariery traktuje swój ślub z Kirkorem tytułowa bohaterka dramatu Juliusza Słowackiego, uboga dziewczyna Balladyna. By korzystnie rozwiązać problem, nie cofnie się przed niczym, nawet przed zabójstwem niezdecydowanej wprawdzie, ale stojącej jednak na drodze do szczęścia...
Mezalians
Wąsal tak wzbił się w dumę łaskawym przyjęciem, Że mu się uroiło zostać pańskim zięciem. Do zamku nieproszony coraz częściej jeździł, W końcu u nas jak w domu swoim się zagnieździł I już się miał oświadczać, lecz pomiarkowano I czarną mu polewkę do stołu podano. Podobno Stolnikównie wpadł Soplica w oko, Ale przed rodzicami taiła głęboko. (Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz ) Mezalians oznacza małżeństwo z kimś z niższej sfery, znacznie uboższym lub gorzej urodzonym. Mezalianse były...
Ubóstwo, nędza
– Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus! – Na wieki wieków, moja Agato, a dokąd to wędrujecie, co? – We świat, do ludzi, dobrodzieju kochany – w tyli świat!...– zakreśliła kijaszkiem łuk od wschodu do zachodu. Ksiądz spojrzał bezwiednie w tę dal i rychło przywarł oczy, bo nad zachodem wisiało oślepiające słońce; a potem spytał ciszej, lękliwiej jakby... – Wypędzili was Kłębowie, co? A może to ino niezgoda?... może... Nie zaraz odrzekła, wyprostowała się nieco, powlekła ciężko starymi...
Bal u szatana
Motyw balu pojawia się również w Mistrzu i Małgorzacie Michaiła Bułhakowa. Bal ten jest organizowany co roku przez Wolanda (jedno z imion diabła) – tym razem w komunistycznej Moskwie. Zabawa ma miejsce w piątek, jego gospodynią– królową balu i towarzyszką Wolanda – jest Małgorzata, odmieniona przez Azazella (z trzydziestoletniej kobiety przemienia się pod wpływem specjalnego kremu w dwudziestoletnią wiedźmę latającą na miotle). Bal wypełniają tańce oraz skoki do basenu z szampanem....
Praca w "Biblii" – przekleństwo, kara czy źródło rozwoju?
Rozumienie pracy jako kary nieobce jest także Biblii , konkretnie tym scenom Starego Testamentu , w których Bóg wypędza Adama i Ewę z raju i przepowiada Adamowi ciężką pracę, a Ewie rodzenie dzieci w bólach.W tym ujęciu praca wydaje się karą za grzech. Dopóki pierwsi rodzice nie zgrzeszyli, żyli przecież w raju beztrosko, otoczeni opieką Boga i mnogością roślin i zwierząt. Dopiero wygnanie z raju zmusiło ich do pracy nad zdobywaniem pożywienia. Wtedy też mieli pierwszy raz zetknąć się z...
Błazenada jako odwrócenie ról
Element błazenady odgrywa bardzo istotną rolę w nieoficjalnym, plebejskim nurcie kultury średniowiecza, a potem renesansu i baroku. Ludowa kultura śmiechu to, zdaniem Michaiła Bachtina, ważny nurt kultury średniowiecza, współistniejący z oficjalnym. W owej kulturze śmiechu odwrócone zostają role: to, co wysokie, zostaje poniżone, niskie zostaje wywyższone, przenikają się sfery sacrum i profanum , odwróceniu lub degradacji ulega (niby na żarty, ale jednak) – hierarchia społeczna. Bachtin...
Oddająca życie za dzieci
Stąd już tylko krok do poświęcenia Stasi Bozowskiej – bohaterki utworu Stefana Żeromskiego Siłaczka , kontynuującego pozytywistyczne ideały. Bozowska jest nauczycielką idealistką, nie wybiera jak jej znajomi z Warszawy (np. doktor Obarecki) łatwego życia w mieście czy miasteczku, ale uczy w trudnych warunkach na zapadłej wsi. W efekcie zaraża się od swoich uczniów tyfusem i umiera; dawny kolega, lekarz, przypadkiem odnajdujący ją jako pacjentkę w wiejskiej głuszy, nie jest już w stanie jej...
Wyrafinowana metafora Szymborskiej
Na bardziej wyrafinowaną metaforę balu pozwala sobie Wisława Szymborska. Wiersz noblistki Bal ma perspektywę kosmiczną („dopóki Ziemia wciąż jeszcze nie taka/jak do tej pory bliższe i dalsze planety”). W tę perspektywę wkrada się jednak tak typowa dla p oetki ironia, podsycana wyrażeniami z języka potocznego („dopóki ani widu ani słychu/o innych trawach zaszczycanych wiatrem,/o innych drzewach ukoronowanych...”). Ziemia to w wierszu Szymborskiej „tutejsza remiza”, w której odbywa się...
Stare szalone
Nie brakuje też w literaturze obrazów szalonych starych kobiet. Jedną z nich jest Florentynka z powieści Olgi Tokarczuk Prawiek i inne czasy . Ciężko doświadczona przez los, po utracie męża i niemal wszystkich dzieci, stopniowo osuwa się w szaleństwo. Ludzie znają ją jako starą kobietę, urągającą księżycowi i niedającą w nocy spać innym, wiecznie otoczoną psami, które traktuje jak ludzi.
Biblijna postać
Opisany w ewangeliach Piłat jest człowiekiem niezdecydowanym. Z okazji żydowskiego święta ma uwolnić jednego z uwięzionych: Barabasza bądź Jezusa. Sądzi, że będzie to Jezus. Kiedy jednak orientuje się, że nastawienie tłumu jest zgoła odmienne i że Żydzi są skłonni uwolnić Barabasza, a Jezusa ukrzyżować, ustępuje. Zwłaszcza że słyszy z ust Jezusa słowa, które, odpowiednio zinterpretowane, można uznać za obrazę majestatu cesarza – Piłat ryzykowałby więc, puszczając więźnia wolno. Uwięziony...
Samobójstwo Antygony
P ewną analogię można też znaleźć pomiędzy wymienionymi bohaterami a Antygoną.Dla niej także istnieją wyższe wartości niż życie. Ona także gotowa jest wybrać śmierć,byle te wartości ocalić. Bohaterka tragedii Sofoklesa wie, że praktycznie wydaje na siebie wyrok, broniąc praw boskich i przeciwstawiając się władzy. Decyzji jednak nie zmienia. Próbuje pogrzebać ciało swego brata zdrajcy, wbrew woli władcy Kreona, i zostaje skazana na śmierć. Trudno uznać jej decyzję za równą samobójstwu, może...
O starości inaczej
Inaczej, bez lęku przed upływem czasu, opisuje starzenie się wybitna poetka Anna Świrszczyńska. W jej wierszach odnajdziemy poczucie wspólnoty ze starymi kobietami, szalonymi staruszkami, które mówiąca w wierszach (zapewne można ją utożsamiać ze Świrszczyńską) nazywa „siostrami z dna”. Poetka, choć rejestruje objawy starzenia się, potrafi w nich dostrzec przejawy piękna świata i kobiecości (bo kobiecość nie równa się u niej młodości): Siedzimy obie na progu, gadamy o dzieciach i...
Postać mądrego błazna
Bardzo ważny w polskiej literaturze jest motyw mądrego błazna, związany nieodłącznie z postacią Stańczyka (który był błaznem na królewskim dworze). Pojawi się on w Weselu Wyspiańskiego, na obrazie Jana Matejki Stańczyk czy w piosence Jacka Kaczmarskiego. Postać ta jest ucieleśnieniem cech kontrastujących ze strojem błazna. Strój sugeruje głupotę i brak powagi (śmieszne buty, dzwonki przy zabawnej czapce). Jednakże przypisywana jest Stańczykowi głęboka mądrość i troska o losy ojczyzny. Na...
Zemsta w zaświatach
Średniowieczne obrazy, a także niektóre utwory literackie sugerują, że grzeszników spotka po śmierci surowa kara. Niekiedy jest ona tak okrutna, że wydaje się zemstą za grzechy człowieka. Okrutne sceny sądu obserwujemy np. w dziele późnego średniowiecza – na umieszczonym niegdyś w gdańskim kościele (dziś w gdańskim Muzeum Narodowym) ołtarzu Memlinga przedstawiającym sąd ostateczny. Obrazy podobnej pośmiertnej zemsty (czy kary za złe uczynki?) znajdziemy też w (późnośredniowiecznym – według...
Istota postaci Hioba
Bohater biblijnej Księgi Hioba to człowiek, który z pokorą poddał się wyrokom boskim. Bóg ciężko doświadczył swego sługę w wyniku zakładu z szatanem, że Hiob nie ugnie się pod brzemieniem nieszczęść i nie przestanie służyć swemu Panu. Trędowaty, choć stracił rodzinę, cały majątek i nie otrzymał wsparcia od przyjaciół, pozostał posłuszny Bogu i dlatego został sowicie wynagrodzony: Bóg na nowo obdarzył go wszelkim dobrem, a nawet pomnożył jego majątek. Hiob jest symbolem godności, pokory i...