Dane z dziedziny fizjologii i biochemii
Dane z dziedziny fizjologii i biochemii dotyczą składu chemicznego organizmów, przebiegu w nim najważniejszych szlaków metabolicznych oraz jego funkcjonowania. Analiza tych danych umożliwia ukazanie jedności świata organicznego, a równocześnie pozwala wskazać na różnice między grupami organizmów – tym większe, im dalszy jest między nimi stopień pokrewieństwa. O podobieństwie biochemicznym organizmów świadczy m.in.: – identyczna budowa cząsteczek biopolimerów – białek,lipidów,...
Dane z zakresu anatomii porównawczej
Dane z zakresu anatomii porównawczej wynikają z analizy porównawczej budowy i funkcji układów i narządów u różnych grup roślin i zwierząt. Pozwalają określić wspólny plan budowy organizmów oraz zmiany, jakim ulegały w toku ewolucji. Porównanie budowy serca kręgowców (wg Wiśniewski, 1977) Przedmiotem badań anatomicznych są też narządy homologiczne, analogiczne i szczątkowe. – Narządy homologiczne to narządy, które mają jednakowy zasadniczy plan budowy oraz wspólne...
Dane z zakresu biogeografii
Dane z zakresu biogeografii dotyczą rozmieszczenia gatunków na Ziemi oraz zasięgów ich występowania. Wskazują na rolę izolacji w procesie tworzenia się gatunków, np. zasiedlenie Australii przez ssaki należące do bezłożyskowców. Nieciągły zasięg ich występowania – bogactwo gatunków torbaczy w Australii, gdzie uniknęły konkurencji ze strony ssaków łożyskowych i pojedyncze gatunki w Ameryce – stanowi dowód rozdzielenia się kontynentów na półkuli południowej w erze mezozoicznej. Również...
Dane z zakresu embriologii
Dane z zakresu embriologii wskazują na zbliżony sposób przebiegu rozwoju zarodkowego spokrewnionych ze sobą grup organizmów, co wynika z takiego samego podłoża dziedzicznego. Rozmaite formy współczesnych organizmów miały zatem kiedyś wspólnego przodka. Na przykład w początkowym okresie rozwoju kręgowców w podobny sposób tworzą się listki zarodkowe, a ponadto wszystkie zarodki mają strunę grzbietową, ogon, zawiązki łuków skrzelowych. Struktury te mogą zostać utrzymane, zanikać lub...
Dane z zakresu genetyki molekularnej
Dane z zakresu genetyki molekularnej dotyczą częstości zachodzenia mutacji w materiale genetycznym, bowiem im większe pokrewieństwo, tym większe podobieństwo sekwencji nukleotydów w DNA. Służy temu m.in. analiza mitochondrialnego DNA, który jest dziedziczony w linii żeńskiej, a także analiza sekwencji intronów, czyli tych części DNA, które nie kodują żadnych istotnych informacji dotyczących białek. Badania te są wykorzystywane do określania pokrewieństw i dróg ewolucji organizmów. Ponadto...
Degradacja gleby
Degradacja gleby jest wynikiem zanieczyszczenia atmosfery i hydrosfery, przenawożeniem, gromadzeniem się substancji trujących (np. metali ciężkich, substancji radioaktywnych), składowaniem odpadów, wydobywaniem kopalin przez górnictwo odkrywkowe, zabudową terenów. Zniszczenie okrywy roślinnej na powierzchni gleby (np. na skutek wycinania lasów) oraz niewłaściwe zabiegi agrotechniczne prowadzą do erozji gleby.
Determinacja płci
Cechy płciowe organizmu uzależnione są od informacji zawartej w genach. U większości organizmów rozdzielnopłciowych chromosomy są zróżnicowane na chromosomy płci ( heterochromosomy ), które warunkują płeć osobnika oraz chromosomy autosomalne , warunkujące pozostałe cechy. Determinacja płci obejmuje procesy prowadzące do różnicowania się rozwoju organizmów w kierunku żeńskimi męskim. Rodzaj płci, jaką dany osobnik wykształci, jest zależny od sygnału wywoławczego, który może pochodzić ze...
Diapsydy
Diapsydy są zróżnicowane na szereg rzędów – Ichtiozaury przystosowały się do życia w morzu. Kształt ciała oraz obecność płetw upodabniał je do współczesnych delfinów. Były drapieżnikami. Cechowała je żyworodność. Żyły w triasie i kredzie. – Tekodonty posiadały zęby osadzone w zębodołach. Żyły w permie i triasie. Dały początek krokodylom. – Krokodyle pojawiły się w triasie i stosunkowo mało się zmieniły do czasów współczesnych. Grzbiet krokodyli pokrywają rogowe tarcze. Posiadają...
Disachardy
Disacharydy (dwucukry) Powstają w wyniku kondensacji dwóch cząsteczek cukrów prostych, które łączą się ze sobą wiązaniem glikozydowym (są zatem oligosacharydami). Mają właściwości zbliżone do właściwości cukrów prostych. Nie wszystkie są cukrami redukującymi. Ulegają hydrolizie. Powszechnie występującymi disacharydami są: sacharoza, maltoza, laktoza. Sacharoza (powstaje w wyniku kondensacji cząsteczki glukozy z cząsteczką fruktozy, występuje w burakach cukrowych i trzcinie...
Dobór naturalny
Dobór naturalny prowadzi do ukierunkowanych zmian w populacji zwiększających adaptację (poza okresem wymierania). Poprzez selekcję eliminuje osobniki o allelach warunkujących cechy niekorzystne. Dlatego też w kolejnych pokoleniach częstość występowania u osobników cech korzystnych staje się coraz większa. Charakter selekcyjnego działania doboru naturalnego może być różny. Sytuacja wyjściowa Wyróżnia się trzy typy doboru naturalnego. – Dobór stabilizujący przy...
Dowody ewolucji
Ewolucja stanowi niezaprzeczalny fakt. Potwierdzeniem są znaleziska paleontologiczne oraz wyniki badań porównawczych z zakresu różnych dziedzin nauk biologicznych. Dane te pozwalają poznać budowę organizmów kopalnych, ustalić związki pokrewieństwa między różnymi grupami systematycznymi organizmów wymarłych i współcześnie żyjących oraz odtworzyć przebieg ewolucji. Wyróżnia się bezpośrednie i pośrednie dowody ewolucji.
Dryf genetyczny
Dryf genetyczny polega na przypadkowej zmianie częstości alleli w puli genowej. Zjawisko to występuje w małych populacjach, w stosunkowo krótkim czasie. Kierunek zachodzących zmian jest nieprzewidywalny, niezależny od doboru naturalnego. Przykładem działania dryfu genetycznego jest tzw. efekt założyciela oraz efekt wąskiego gardła. – Efekt założyciela pojawia się podczas powstawania nowej populacji z niewielkiej liczby osobników, które po odłączeniu się od populacji macierzystej...
Dyscypliny nauk biologicznych
Podział biologii według przedmiotu badań oparty o założenia systematyczne (podział pionowy). Dyscypliny systematyczne Przedmiot badań Systematyczne nauki szczegółowe Przedmiot badań mikrobiologia mikroorganizmy np. bakteriologia, wirusologia bakterie wirusy botanika rośliny np. algologia briologia pterydologia glony mszaki paprotniki mikologia grzyby np. lichenologia porosty zoologia zwierzęta...
Działanie układu nerwowego
Podstawową formą działania układu nerwowego jest odruch . Jest to reakcja organizmu na bodziec, która zachodzi przy udziale układu nerwowego. Strukturalnym podłożem odruchu jest łuk odruchowy. Łuk odruchowy stanowi drogę, jaką pokonuje impuls nerwowy od receptora do efektora. Receptory umożliwiają odbiór sygnału. Efektorami , czyli narządami wykonawczymi, są komórki mięśniowe i gruczołowe. Łuk odruchowy składa się z pięciu elementów: receptora , drogi dośrodkowej...
Dziedziczenie barwy kwiatów u groszku pachnącego
Synteza barwnika antocyjanowego u groszku A – allel dominujący – warunkuje syntezę enzymu I a – allel recesywny – brak enzymu I B – allel dominujący – warunkuje syntezę enzymu II b – allel recesywny – brak enzymu II Stosunek fenotypów: 9 : 7
Dziedziczenie barwy łusek spichrzowych u cebuli
B – barwa czerwona łusek b – barwa żółta łusek I – inhibitor genu B – blokuje wytwarzanie barwy łusek, stąd cebula jest biała, i – brak inhibitora – ujawnia się gen B, stąd łuski są czerwone lub żółte – w zależności od obecnego allelu. Stosunek fenotypów: 12 : 3 : 1 W przypadku współdziałania genów nieallelicznych między allelami każdej pary może występować dominacja zupełna, niezupełna lub kodominacja. [Uwaga: W omawianych przypadkach dziedziczenia dwugenowego występowała...
Dziedziczenie cech autosomalnych zależnych od płci
Istnieją geny, których ekspresja zależy od płci, mimo że leżą w chromosomach autosomalnych. Przykładem jest gen wywołujący łysienie – ujawnienie się cechy następuje w obecności męskich hormonów płciowych. Dziedziczenie łysienia u człowieka: Ł – allel dominujący – warunkuje łysienie ł – allel recesywny – brak łysienia Płeć Poziom hormonów płciowych Genotyp Efekt fenotypowy Mężczyzna (XY) wysoki poziom androgenów, niski poziom estrogenów Ł Ł Ł ł...
Dziedziczenie cech uwarunkowanych przez geny sprzężone
Wyróżnia się: – Geny sprzężone zlokalizowane w jednym chromosomie autosomalnym . Dziedziczone są razem i wykazują przy tym tendencję do rekombinacji, np. geny warunkujące kształt owoców i wysokość pędu u pomidorów, u Drosophili geny czarnej barwy ciała i normalnej wielkości skrzydeł. – Geny sprzężone z płcią mają swoje loci w chromosomach płciowych. Sposób ich dziedziczenia zależy od tego, czy dany allel pochodzi od osobnika żeńskiego, czy od męskiego. U człowieka (i muszki...
Dziedziczenie hemofilii u człowieka
Dziedziczenie hemofilii u człowieka: H – allel dominujący – warunkuje normalne krzepnięcie krwi (w przypadku hemofilii typu A koduje VIII czynnik krzepnięcia krwi), h – allel recesywny – warunkuje wystąpienie hemofilii (brak czynnika VIII), (–) – brak allelu, X , Y – chromosomy płci. Istnieją trzy możliwości: Możliwość urodzenia chorego syna (25%) i córki nosicielki (25%) Wszystkie dzieci zdrowe, ale możliwość urodzenia córki nosicielki (25%). Prawdopodobieństwo urodzenia...
Dziedziczenie pozajądrowe
U niektórych organizmów wykazano istnienie cech, które nie zależą od materiału genetycznego zawartego w jądrze komórkowym. Geny warunkujące takie cechy znajdują się poza jądrem komórkowym, w mitochondriach i chloroplastach. Jednym z przykładów jest dziedziczenie odporności na antybiotyk chloramfenikol u drożdży . Gen determinujący tę cechę zlokalizowany jest w materiale genetycznym zawartym w mitochondriach drożdży. W wyniku połączenia się osobników haploidalnych, z których przynajmniej...