Tajga
Tajga to lasy iglaste strefy umiarkowanej, tworzące pas na południe od tundry, na obszarze Ameryki Północnej i Eurazji. Występują krótkie, ciepłe lata (3-5 miesięcy) oraz długie, mroźne zimy. Przeważają gleby bielicowe pokryte grubą warstwą ściółki. Występują tutaj głównie sosny, świerki, jodły, modrzewie, z dodatkiem brzóz, wierzb, olch, jarzębiny. Runo leśne jest bardzo ubogie, głównie porośnięte przez mchy, porosty, wrzosy. Częste są torfowiska. Ze zwierząt występuje wilk, ryś, rosomak,...
Tasiemce
Tasiemce są także pasożytami wewnętrznymi. Ich długienciało składa się z główki , szyjki oraz wielu członów , przy czym najmłodsze człony powstają dzięki podziałom w szyjce. Tasiemce wchłaniają strawiony pokarm żywiciela przez powłokę ciała. Są obojnakami . Rozwój ich jest złożony–na ogół z kilkoma pokoleniami larw i co najmniej jednym żywicielem pośrednim . Żywicielami pośrednimi mogą być bezkręgowce wodne i ryby lub ssaki roślinożerne. Żywicielem ostatecznym jest ssak drapieżny lub...
Termoregulacja
Termoregulacja polega na regulacji temperatury ciała przez żywy organizm. Umożliwia utrzymanie stałej temperatury wewnętrznej organizmu, niezależnej od temperatury otoczenia. Zwierzęta, które taką zdolność posiadają, określane są jako stałocieplne . Odznaczają się wysokim tempem metabolizmu. Należą do nich ptaki i ssaki. Zwierzęta zmiennocieplne nie potrafią tak sprawnie regulować temperatury, stąd jest ona uzależniona od temperatury otoczenia. Odznaczają się niskim tempem metabolizmu....
Tkanka chrzęstna
Tkanka chrzęstna zawiera komórki chrzęstne (chondrocyty), umieszczone pojedynczo lub w małych grupach w charakterystycznych jamkach otoczonych torebką włókien kolagenowych. W substancji międzykomórkowej znajdują się włókna kolagenowe i elastyczne. Nie jest ukrwiona ani unerwiona. Ze względu na proporcje obu rodzajów włókien w tkance wyróżnia się trzy rodzaje tkanek chrzęstnych. – Chrząstka szklista posiada niewiele włókien kolagenowych. Pojawia się u głowonogów. U kręgoustych, ryb...
Tkanka kostna
Tkanka kostna zawiera w jamkach kostnych komórki kostne ( osteocyty ). Posiadają one liczne, cienkie wypustki, umożliwiające kontakt między sąsiednimi komórkami. Substancja międzykomórkowa zawiera włókna kolagenowe tworzące blaszki kostne oraz substancję organiczną ( osseomukoid ) i jest silnie wysycona solami mineralnymi (głównie fosforanu wapnia, w mniejszym stopniu węglanu wapnia i fosforanu magnezu). Tkanka kostna posiada duże zdolności regeneracyjne umożliwiające usuwanie...
Tkanka łączna
Charakteryzuje ją bardzo duże zróżnicowanie budowy i funkcji. Cechą wspólną poszczególnych rodzajów tkanek łącznych jest podobny plan budowy – składają się z komórek oddzielonych od siebie na ogół obfitą substancją międzykomórkową. Tkanki te łączą i wiążą ze sobą inne tkanki oraz narządy. Pełnią w organizmie funkcję wypełniającą, podporową, odżywczą, transportową oraz obronną. Powstają z mezenchymy, niezróżnicowanej tkanki łącznej zarodkowej. W dorosłym organizmie nie można odgraniczyć...
Tkanka miękiszowa
Tkanka miękiszowa wypełnia ciało rośliny. Zbudowana jest z żywych, cienkościennych komórek o dużych wakuolach. Między komórkami występują przestwory międzykomórkowe. Dzięki słabemu zróżnicowaniu komórek miękiszu mogą z nich powstawać merystemy wtórne. Ze względu na pełnione funkcje wyróżnia się kilka typów tkanki miękiszowej. Rodzaje tkanki miękiszowej: – Miękisz zasadniczy nie posiada specjalnych przystosowań w budowie i funkcjach. Wypełnia przestrzenie między innymi...
Tkanka mięśniowa
Powstaje z mezodermy. Odgrywa podstawową rolę we wszelkiego rodzaju ruchach dzięki wyjątkowo dużej zdolności jej komórek do aktywnego kurczenia się. Komórki mięśniowe we wszystkich rodzajach tkanek mięśniowych nazywane są włóknami. Wyróżnia się dwa rodzaje tkanki mięśniowej. Tkanka mięśniowa gładka u licznych bezkręgowców tworzy wszystkie mięśnie ciała, natomiast u kręgowców występuje w narządach wewnętrznych, naczyniach krwionośnych, skórze. Tkanka mięśniowa poprzecznie...
Tkanka mięśniowa gładka
Tkanka mięśniowa gładka zbudowana jest z komórek z jednym jądrem, ściśle do siebie przylegających. Miofibryle wypełniają całą sarkoplazmę, ale są nieregularnie ułożone , w delikatną, przestrzenną sieć, stąd brak jest prążkowania. Włókna mięśniowe gładkie kurczą się wolno, niezależnie od woli.
Tkanka nabłonkowa – nabłonek
Pokrywa ciągłą warstwą powierzchnię ciała zwierzęcia lub wyściela jego narządy i jamy ciała. Cechami specyficznymi tkanki nabłonkowej jest ścisłe przyleganie komórek do siebie oraz ich spolaryzowanie . Część szczytowa tkanki, skierowana ku powierzchni ciała lub do światła przewodu, różni się od części podstawnej, która graniczy z inną tkanką (najczęściej łączną). Powierzchnia podstawna spoczywa na cienkiej i mocnej warstewce substancji międzykomórkowej, zwanej błoną podstawną . Między...
Tkanka nerwowa
Pochodzi z ektodermy. Zbudowana jest z komórek nerwowych ( neuronów ), które odbierają, przewodzą i przekazują bodźce w postaci przesuwających się wzdłuż komórki zmian potencjału elektrycznego. Neuronom towarzyszą komórki glejowe . Pełnią one funkcje ochronne i uczestniczą w odżywianiu neuronów. Niektóre mają zdolność do fagocytozy. Między neuronami mogą występować pewne różnice w wyglądzie dotyczące liczby i rozmieszczenia wypustek. Każdy jednak neuron zbudowany jest z ciała komórki...
Tkanka okrywająca
Tkanka okrywająca chroni roślinę przed niekorzystnym wpływem czynników zewnętrznych oraz nadmiernym parowaniem wody, zapewniając równocześnie roślinie kontakt ze środowiskiem zewnętrznym. Wyróżnia się tkankę okrywającą pierwotną (skórkę) i wtórną (korek). – Skórka występuje na młodych organach roślinnych. Utworzona jest z jednej warstwy komórek. Różnice w budowie skórki uwarunkowane są warunkami życia rośliny oraz funkcją organu, który skórka pokrywa. Wytwory skórki Epiderma...
Tkanka poprzecznie prążkowana
Tkanka poprzecznie prążkowana szkieletowa zbudowana jest z długich wielojądrowych komórek ( syncytiów ), powstających w wyniku zlania się w rozwoju zarodkowym jednojądrowych komórek zwanych mioblastami. We włóknach mięśniowych występują białka: aktyna i miozyna , które tworzą filamenty (włókienka). W skład cienkich filamentów wchodzi aktyna. W filamentach grubych znajduje się miozyna. Filamenty te łączą się w miofibryle (włókienka kurczliwe), które ułożone są regularnie we włóknach...
Tkanka przewodząca
Tkanka przewodząca umożliwia transport substancji w roślinie. Składa się z dwóch rodzajów tkanek: drewna i łyka. – Drewno transportuje wodę wraz z solami mineralnymi z korzeni do liści oraz pełni funkcję wzmacniającą i spichrzową. Wyróżnia się drewno pierwotne i drewno wtórne (u roślin z przyrostem wtórnym). Drewno wtórne jest szczególnie dobrze rozwinięte u roślin o zdrewniałych łodygach i korzeniach, przy czym w zdrewniałych pniach i korzeniach roślin dwuliściennych rosnących w...
Tkanka wydzielnicza
Tkankę wydzielniczą tworzą pojedyncze komórki lub struktury wielokomórkowe zwane tworami wydzielniczymi, które wydzielają specjalne produkty przemiany materii. Dzieli się je w zależności od lokalizacji na zewnętrzne i wewnętrzne. – Zewnętrzne to włoski gruczołowe i miodniki. Włoski gruczołowe produkują np. olejki eteryczne, substancje parzące, enzymy trawienne u roślin owadożernych. Miodniki wydzielają nektar. – Wewnętrzne to rury mleczne i kanały żywiczne. Rury mleczne...
Tkanka wzmacniająca
Tkanka wzmacniająca zbudowana jest ze ściśle przylegających komórek o ścianach komórkowych ze zgrubieniami, co zapewnia roślinie wytrzymałość i chroni jej organy przed złamaniem lub zgnieceniem. Wyróżnia się dwa typy tkanki wzmacniającej. Rodzaje tkanki wzmacniającej: – Kolenchyma utworzona jest z żywych komórek o celulozowych ścianach, ściśle przylegających do siebie. Zgrubienia powstają w miejscu styku kilku komórek ( kolenchyma kątowa ) lub na ścianach równoległych do...
Tkanki łączne oporowe
Tkanki łączne oporowe pełnią funkcję mechaniczną – podporową i ochronną. Ze względu na różnice w budowie i funkcji wyróżnia się tkankę chrzestną i kostną. Tkanka chrzęstna występuje u kręgowców i nielicznych bezkręgowców (głowonogi), natomiast tkanka kostna wyłącznie u kręgowców.
Tkanki łączne właściwe
Tkanka łączna właściwa zawiera fibroblasty produkujące substancję międzykomórkową wraz z włóknami białkowymi oraz makrofagi, które pełnią funkcje obronne. Wyróżnia się kilka rodzajów tkanki łącznej właściwej: – Tkanka łączna wiotka zawiera głównie włókna retikulinowe. Wypełnia ona szczeliny między tkankami, otacza naczynia, mięśnie, nerwy, które odżywia. Występuje w tkance podskórnej. – Tkanka łączna zbita zawiera dużo włókien, zwłaszcza kolagenowych o układzie regularnym lub...
Tkanki roślinne
U roślin wyróżnia się tkanki twórcze i stałe. Tkanki twórcze odpowiadają za wzrost rośliny, dając początek tkankom stałym. Te z kolei zbudowane są ze zróżnicowanych komórek i pełnią określone funkcje w organizmie. Najwyższy poziom rozwoju osiągnęły tkanki roślin nasiennych, stąd poniższa charakterystyka dotyczy tkanek u tej grupy roślin.
Tkanki stałe
Są niezdolne do podziałów i całkowicie zróżnicowane. Dzielą się na tkanki okrywające, miękiszowe, przewodzące, wzmacniające, wydzielnicze.
Tkanki twórcze
Umożliwiają roślinie nieograniczony wzrost, który odbywa się w ściśle określonych miejscach, zwanych strefami merystematycznymi. Znajdujące się tam komórki o dużym jądrze, cienkich ścianach i nielicznych wakuolach intensywnie się dzielą. Nowo powstałe komórki ulegają później zróżnicowaniu, przekształcając się w komórki tkanek stałych. Lokalizacja merystemów w roślinie Podział tkanek twórczych związany jest z ich pochodzeniem, a następnie z ich lokalizacją.
Tkanki zwierzęce
Komórki tworzące tkanki zwierzęce rozwijają się z warstw zarodkowych (listków zarodkowych). Wyróżnia się tkankę nabłonkową , łączną , mięśniową , nerwową . W poszczególnych typach tkanek istnieje dalsze zróżnicowanie, wynikające z odrębnych cech budowy oraz specyficznych funkcji.
Tłuszcze proste
Tłuszcze proste obejmują tłuszcze właściwe i woski. W tłuszczach właściwych (trójglicerydach) alkoholem jest glicerol. Ich właściwości zależą od długości łańcucha węglowodorowego w kwasach tłuszczowych (najczęściej o parzystej liczbie atomów węgla) oraz obecności wiązań podwójnych. W skład tłuszczów mogą wchodzić trzy reszty tego samego kwasu tłuszczowego lub różnych kwasów. Najczęściej są to: z kwasów nasyconych – kwas palmitynowy C 15 H 31 COOH, kwas stearynowy C 17 H 35 COOH, a z...
Tłuszcze złożone
Tłuszcze złożone Składają się z kwasów tłuszczowych, alkoholi oraz innych związków. Fosfolipidy zawierają resztę kwasu fosforowego (V). W fosfolipidach błonowych przyłączone do glicerolu dwie reszty kwasów tłuszczowych tworzą tzw. „ogon” o charakterze hydrofobowym. Reszta kwasu fosforowego (V), do którego często dołącza się jeszcze komponenta azotowa (np. cholina), tworzy hydrofilową „główkę”. Hydrofilowo-hydrofobowy układ cząsteczki fosfolipidu umożliwia określoną orientację...
Transport bierny
Transport bierny odbywa się zgodnie z gradientem stężeń na drodze dyfuzji prostej, osmozy oraz tzw. dyfuzji ułatwionej. Dyfuzja prosta to proces polegający na samorzutnym ruchu cząstek w celu wyrównania ich stężeń. W komórce dyfuzja prowadzi do wyrównania stężeń substancji po obu stronach błony komórkowej. Na drodze dyfuzji przechodzą przez błonę substancje o niewielkich, obojętnych cząsteczkach (np. gazy) oraz substancje rozpuszczalne w tłuszczach (np. kwasy tłuszczowe, etanol,...
Transport czynny
Transport czynny odbywa się wbrew gradientowi stężeń i napięcia istniejącego w poprzek błony. Dokonywany jest za pośrednictwem tzw. pomp . Tworzące je kompleksy białkowe przenoszą substancje (jony oraz większe cząsteczki, jak np. glukozę i aminokwasy) dzięki energii najczęściej pochodzącej z hydrolizy ATP. Przykładem jest pompa sodowo-potasowa, która uczestniczy w utrzymaniu równowagi osmotycznej komórki oraz utrzymuje nierównomierne rozmieszczenie jonów Na + i K + po obu stronach błony...
Transport produktów fotosyntezy
Produkty fotosyntezy transportowane są w postaci sacharozy. Przeniesienie sacharozy z komórek miękiszu asymilacyjnego poprzez komórki przyrurkowe do rurek sitowych łyka – tzw. załadunek floemu – odbywa się na drodze transportu aktywnego. W obrębie rurek sitowych sacharoza transportowana jest w roztworze wodnym w sposób bierny dzięki wytworzonemu gradientowi potencjału wodnego między miejscem załadunku i rozładunku floemu. Rozładunek floemu polega na aktywnym transporcie sacharozy z...
Transport substancji
Każda żywa komórka wymaga ciągłego dopływu z zewnątrz różnych substancji potrzebnych do zaspokojenia jej potrzeb. Równocześnie wydziela wytworzone przez siebie substancje ważne dla procesów życiowych, a także usuwa substancje zbędne, zachowując przy tym ściśle określony skład substancji w swoim wnętrzu. Wszystkie te substancje przenikają przez błonę komórkową oraz transportowane są w obrębie komórki. Przechodzenie substancji przez półprzepuszczalne błony uzależnione jest od ich...
Transport substancji przez rośliny
Rośliny pobierają z gleby wodę z solami mineralnymi, a następnie transportują ją do liści, gdzie część wody jest wyparowywana w procesie transpiracji. Rośliny transportują też substancje wytworzone w wyniku fotosyntezy.
Trylobitowce
Trylobitowce stanowią grupę wymarłych stawonogów, które żyły w erze paleozoicznej. Miały wiele par członowanych odnóży i chitynowy pancerz. Ich kopalne szczątki jako skamieniałości przewodnie mają istotne znaczenie w przeprowadzaniu korelacji warstw skalnych.
Trzy typy sieci naczyń krwionośnych
– Sieć zwykła występuje w większości tkanek i narządów. Kierunek przepływu krwi jest tutaj następujący: tętnice, naczynia włosowate, żyły. – Krążenie wrotne znajduje się np. w wątrobie i przysadce mózgowej. W wątrobie żyła wrotna, którą krew płynie z jelit rozpada się na sieć naczyń włosowatych. Wychodzące z wątroby naczynia te łączą się w żyłę wrotną. – Sieć dziwna jest charakterystyczna np. dla kłębuszków nerkowych. W ciałkach nerkowych tętniczka rozpada się na naczynia włosowate,...
Tundra
Tundra występuje na obszarach podbiegunowych obu półkul. Niskie temperatury, mała intensywność światła podczas krótkiego lata, ziemia z wieczną zmarzliną, rozmarzającą tylko w warstwie powierzchniowej, sprawiają, iż roślinność składa się z krzewinek, mchów, porostów, traw i ziół. Charakterystycznymi zwierzętami są renifer, zając bielak, lis polarny, niedźwiedź polarny, lemingi, spośród ptaków – pardwy, sowy śnieżne, pingwiny na półkuli południowej i wiele ptaków przelotnych, które spędzają...
Typy wiązań chemicznych
Wiązanie jonowe polega na wzajemnym elektrostatycznym oddziaływaniu przeciwnie naładowanych jonów powstałych w wyniku przejścia jednego lub kilku elektronów z danego atomu na drugi, bardziej elektroujemny. Wiązania jonowe występują w związkach jonowych (np. w cząsteczkach wielu soli, jak choćby NaCl czy fosforany). Wiązanie kowalencyjne niespolaryzowane polega na uwspólnieniu pary lub par niesparowanych elektronów przez atomy o identycznych lub zbliżonych wartościach elektroujemności....