Syn mściciel ojca
Niekiedy zdarza się, że ojciec, umierając lub – częściej – ginąc, grozi zabójcy synem mścicielem. Tak jest w Panu Wołodyjowskim Henryka Sienkiewicza– upokorzony i okrutnie mordowany przez Azję pan Nowowiejski, patrzący na hańbę swej córki Ewki, grozi oprawcy: „mam syna!”. I grozi słusznie. Młody Nowowiejski będzie obecny przy okrutnej egzekucji Azji – wbijaniu go napal... O zemście syna za śmierć ojca mówi jedna z najsłynniejszych tragedii wszech czasów – Hamlet Williama Szekspira. Duch...
Małżeństwo dla pieniędzy
Inny typ wyrachowania prezentują kobiety, które pragną wyjść za mąż dla pieniędzy, a ślub traktują jako przepustkę do kariery, bogactwa, władzy bądź po prostu gwarancję spokojnej przyszłości. Jako drogę do bogactwa, władzy i kariery traktuje swój ślub z Kirkorem tytułowa bohaterka dramatu Juliusza Słowackiego, uboga dziewczyna Balladyna. By korzystnie rozwiązać problem, nie cofnie się przed niczym, nawet przed zabójstwem niezdecydowanej wprawdzie, ale stojącej jednak na drodze do szczęścia...
Sąsiad z przymusu
W Panu Tadeuszu Mickiewicz kreuje postać kapitana Rykowa – ów Rosjanin jest zapraszany na uczty do domu patrioty – Soplicy, Sędziemu wydaje się bowiem, że tak wypada. Rykow chętnie biesiaduje z Polakami, lubi wspólne z nimi rozmowy, współczuje też uciskanemu narodowi, jest wyrozumiały: Ojczyzna! Ja to czuję wszystko, ja rozumiem! Wy Polaki, ja Ruski, teraz się nie bijem, Jest armistycjum, to my razem jemy, pijem. Jednak rozkaz przełożonych jest dla niego świętością. Dlatego, gdy...
Rycerze średniowieczni – obrońcy wiary, króla i ojczyzny
Średniowiecze ukształtowało wzorzec osobowy rycerza idealnego.Jego doskonałą realizacją jest starofrancuska Pieś ń o Rolandzie . Rycerz taki wiernie służy swemu władcy (w przypadku Rolanda to Karol Wielki, władca idealny – kolejny średniowieczny wzorzec), Bogu (oczywiście chrześcijańskiemu) i ojczyźnie (w tym przypadku „słodkiej Francji”). Taki rycerz jak Roland bardziej niż życie, zdrowie i bezpieczeństwo swoje i bliskich ceni honor. Jest odważny, dumny, nieustraszony. Dowodzi tylną...
Asceta – wzorzec parenetyczny w literaturze średniowiecznej
Asceta jest bohaterem wielu średniowiecznych utworów hagiograficznych. Święty – umartwiający się, ślubujący czystość i za nic mający majątek i swoje marne ciało – był wzorcem osobowym. Utwory o ascetach podporządkowywano na ogół jednemu modelowi, eksponującemu niebywałe zalety świętego oraz cuda dokonane z jego udziałem. Typowy wzorzec średniowiecznego żywota świętego zawiera następujące elementy: prolog wyjaśniający co skłania autora do pisania żywotu świętego, właściwy „życiorys świętego”...
Rewolucje groteskowe w "Szewcach" i "Operetce"
Katastroficzne przeczucie rewolucji odnajdujemy w utworach Stanisława Ignacego Witkiewicza. W dramacie Szewcy dał on obraz groteskowej rewolucji, która składa się z kilku etapów i kończy przewrotem dokonanym przez szewców, ukaranych przymusową bezczynnością. Ich przywódcą jest Sajetan Tempe, około sześćdziesięcioletni blondyn wygłaszający bełkotliwe monologi wyrażające niepokój istnienia (język groteski). Tragikomiczny język szewców odczuwających egzystencjalne dylematy, ale nieumiejących...
Żona idealna
Dla żony idealnej przede wszystkim jest miejsce w poezji. Na przykład w pieśniach i innych wierszach Gałczyńskiego: A ta pani zamyślona, z kwiatami – to moja żona. (Konstanty Ildefons Gałczyński, Wizyta ) W Pieśniach żona przedstawiona zostaje przede wszystkim jako towarzyszka p racowitego życia poety, której twarz, ręce, serce warto „ocalić od zapomnienia”. Zdanie: „Stoimy przy życiu, żono, jako tkacze przy swych krosnach” trąci dziś nieco socrealizmem, ale i tak może spodobać...
Szaleństwa spełnionej artystki
Talent artystyczny nie gwarantuje jednak szczęścia i spełnienia, za wariatkę uważana jest zdolna studentka akademii sztuk pięknych, bohaterka W sieci Augusta Kisielewskiego – Julia Chomińska, zwana „szaloną Julką”. Jej zachwyty nad Szałem uniesień Podkowińskiego i śmiałe rysunki dokładnie odtwarzające narządy płciowe mężczyzny powodują protest matki, która nie chce, by Julka kompromitowała rodzinę. Matka stara się nakłonić córkę do małżeństwa z „filistrem” Rolewskim. Młoda artystka...
Skrzywdzona
Sytuacje przeciwne – krzywdzenie rodziców przez niewdzięczne dziecko – również odnajdujemy w licznych dziełach literackich. Typowy obraz matki znoszącej niewdzięczność córki przedstawiony został w Balladynie Juliusza Słowackiego . Zła królowa okrutnie traktuje staruszkę matkę, nie pamiętając o dobroci, miłości i trosce, którymi była otaczana w ubogim rodzinnym domu. Wstydzi się przyznać do matki nędzarki i dlatego wypędza żebraczkę z zamku.Mimo to staruszka do końca pozostaje lojalna...
Artystka niespełniona
Szaleje z miłości także bohaterka Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego– małżonka hrabiego Henryka, Poety. Opuszczona przez męża dla tajemniczej Dziewicy – trupiej zjawy, symbolizującej poezję, kobieta nie może pogodzić się z tym, że Henryk odszedł, zostawiając ją samą z dzieckiem. Przyczyn tragedii upatruje Żona w tym, iż sama nie jest artystką. Marzy o tym i w chwili chrztu życzy synkowi Orciowi, by był poetą i nie został odrzucony przez ojca.Jej życzenie okazuje się przekleństwem,...
Bieda w mieście
Biedują nie tylko chłopi, biedują też ubodzy mieszkańcy miast i rzemieślnicy opisani w utworach Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego. Nędzę robotników, którzy z nadzieją na łatwy zarobek przybyli do Łodzi, portretuje Władysław Stanisław Reymont w swej panoramicznej powieści Ziemia obiecana . Ubodzy giną i tracą zdrowie w strasznych wypadkach, pracują ponad siły. Rodzinom zmarłych i zranionych nikt nie zapewnia opieki. Tej bezduszności próbuje się przeciwstawiać narzeczona Karola...
Kamienica
W porządnej kamienicy wypadki się nie trafiają. (Gabriela Zapolska, Moralność pani Dulskiej ) Dom był trzypiętrowy: miał parę żelaznych balkonów i każde piętro zbudowane w innym stylu. Za to w architekturze bramy panował tylko jeden motyw, mianowicie:wachlarz. Górna część wrót miała formę rozłożonego wachlarza, którym mogłaby się chłodzić przedpotopowa olbrzymka. (...) Prawdziwą osobliwość stanowiła sień wjazdowa, posiadająca bardzo lichą podłogę, ale za to bardzo ładne...
- Kamienica – arena zabawnych sytuacji
- Życie podwórkowe
- Kamienica – przyjazna czy nie?
- Kamienica – wyznacznikiem pozycji społecznej właściciela
- Kamienica jako wielka wspólnota
- Urok kuchennych schodów – zakazane rejony
- Kamienica – obrazem hierarchii społecznej
- Kamienica – miejsce konfliktów
- Kamienica – miejsce tragedii
Histeryczka
Histeryczną żoną niedoceniającą pracy swego życiowego partnera jest wiecznie chora Emilia Korczyńska z Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej, marząca o lepszym życiu, lepszym towarzystwie, bardziej wzniosłych rozmowach. Widok męża, nieskłonnego do rozmów i wiecznie zajętego prozaicznymi sprawami gospodarstwa, napawa ją obrzydzeniem i złością. Nie wie nawet, że kochający mąż rozpieszcza ją i izoluje od kłopotów – cały ciężar domowych obowiązków dźwiga przecież jego siostra, Marta, a...
Babunia
Babki, dbające o wychowanie i byt wnuka, to np. ukazane w Dolinie Issy Czesława Miłosza Michalina Surkontowa (babcia Misia) – kobieta energiczna, oschła, na pozór egoistyczna indywidualistka, bardzo kochająca jednak wnuka, oraz jej przeciwieństwo, stara Dilbinowa, delikatna, elegancka, słabowita, również czuła dla Tomaszka... Postać babci, wspomnianą już, spotkamy też w Nocach i dniach Marii Dąbrowskiej czy Bożej podszewce Teresy Lubkiewicz-Urbanowicz. Ciepłe obrazy starości odnajdziemy...
Lęki żołnierzy i emigrantów
Sam Słowacki wielokrotnie pisał o lęku przed własnym pochówkiem na obcej ziemi: Ty będziesz widział moje białe kości W straż nie oddane kolumnowym czołom; Alem jest jako człowiek, co zazdrości Mogił popiołom... Więc że mieć będę niespokojne łoże Smutno mi, Boże! (Juliusz Słowacki, Hymn ) Autor Kordiana marzył o dobrej sławie i pochowaniu w ziemi ojczystej, stylizował własną śmierć na śmierć patrioty i wieszcza, a własny pochówek na pogrzeb bohatera: Lecz wy, coście mnie znali, w...
Wyrafinowana metafora Szymborskiej
Na bardziej wyrafinowaną metaforę balu pozwala sobie Wisława Szymborska. Wiersz noblistki Bal ma perspektywę kosmiczną („dopóki Ziemia wciąż jeszcze nie taka/jak do tej pory bliższe i dalsze planety”). W tę perspektywę wkrada się jednak tak typowa dla p oetki ironia, podsycana wyrażeniami z języka potocznego („dopóki ani widu ani słychu/o innych trawach zaszczycanych wiatrem,/o innych drzewach ukoronowanych...”). Ziemia to w wierszu Szymborskiej „tutejsza remiza”, w której odbywa się...
Na przykład Carmen
Typowym przykładem femme fatale jest Carmen – bohaterka utworu Prospera Mérimméego, piękna andaluzyjska Cyganka, która uwodzi żołnierza Don Josego Lizzarabengoa. Swym zachowaniem skłania go do udzielenia pomocy przy ucieczce z więzienia, po czym zostaje jego kochanką. Mimo to nie przestaje uwodzić innych mężczyzn, nie zaprzestaje również działalności przestępczej. W efekcie doprowadzi ukochanego do zejścia na złą drogę, wejścia w świat marginesu społecznego i znoszenia zdrad Carmencity. W...
Kobiece wyjątki
Mimo iż polowanie jest męskim zajęciem, zdarzają się i kobiece wyjątki. Jagienka ze Zgorzelic, bohaterka Krzyżaków Henryka Sienkiewicza, pomaga np. ukochanemu sąsiadowi – Zbyszkowi z Bogdańca w polowaniu na niedźwiedzia, którego sadło ma pomóc leczyć rany stryja bohatera, Maćka. Zakrada się nocą potajemnie do lasu, śledząc i asekurując ukochanego. Jagienka wykazuje się niezwykłym sprytem i odwagą – i właściwie ratuje Zbyszkowi życie. Młodzieniec jest bardzo zaskoczony jej refleksem, odwagą...
Uczty biblijne
Do historii przeszły niektóre uczty biblijne. W Starym Testamencie utrwalona została uczta Baltazara, podczas której ostatni król Babilonii pił ku czci swych bożków w kielichach zrabowanych ze świątyni jerozolimskiej. Wówczas na ścianie pojawił się napis „Mane, thekel, fares” . Słowa te prorok Daniel przetłumaczył: „Policzono, zważono, rozdzielono” – oznaczały upadek potęgi Baltazara. I rzeczywiście, tej nocy zabito Baltazara i rozdzielono jego królestwo. Najsłynniejsze uczty Nowego...
Nimfetka
Kobietą dzieckiem ukazaną w perwersyjny sposób w powieści Vladimira Nabokova Lolita jest Dolores Haze, zwana Lolitą. Niedojrzała, dwunastoletnia dziewczynka staje się przedmiotem pożądania trzydziestosiedmioletniego mężczyzny Humberta Humberta, który z miłości do dziewczynki poślubia jej matkę, a gdy żona, odkrywszy sekret, ginie w wypadku, staje się jedynym opiekunem i ojczymem Lolity. W tym związku dziewczynka kusi ojczyma z kobiecą przebiegłością i osiąga pewne doraźne korzyści, np....
Ostatnie takie uczty
Obrazy ostatnich wielkich uczt znajdziemy w Panu Tadeuszu . Każdy obiad i kolacja, nawet spożywanie bigosu na polowaniu to w Soplicowie swoista uczta. Potrawy mają swoje specyficzne smaki i są sporządzane ze świeżych wiejskich produktów, według starodawnych przepisów. Nawet kawa jest mistrzowska – ma niepowtarzalny smak i aromat. Przy sadzaniu gości przy stole bardzo dba się o to, by siedzieli według starszeństwa: wieku i urzędu. Przestrzega się też, by się nikt nie spóźniał (spóźnia się...
Dom chłopski w krzywym zwierciadle
Groteskową wersję domu chłopskiego pokazał Edward Redliński w powieści Konopielka . Bohaterowie jego książki, mieszkańcy wsi Taplary, panicznie boją się zmian, postępu i obcych. Plany osuszenia bagien, które odcinają ich wieś od świata, przerażają ich, podobnie zresztą jak inne niż najbardziej tradycyjna pozycje seksualne, posyłanie dzieci do szkoły czy jedzenie z własnego talerza. Mieszkańcy Taplar to analfabeci żyjący w ciemnocie i zacofaniu, nieznający świata oraz nowoczesnych technik...
Ewa biblijna
Według Biblii Ewa była pramatką ludzkości, pierwszą kobietą, stworzoną na żonę i współtowarzyszkę Adama, aby się nie nudził. Została stworzona z jego żebra, była „kością z jego kości i ciałem z ciała jego”.Pierwsi rodzice byli w raju szczęśliwi, niestety szczęście to skończyło się, gdy ulegli pokusie węża – szatana. Wbrew zakazowi Boga Ewa zerwała za namową węża jabłko z drzewa wiadomości dobrego i złego i dała je skosztować mężowi. Bóg ukarał pierwszych ludzi, wyganiając ich z raju i...
Rzeczywistość łagrowa
Długo w Polsce była tematem tabu rzeczywistość sowieckich łagrów. Ostecznie opisali je więźniowie na podstawie własnych przeżyć i doświadczeń. Gustaw Herling-Grudziński napisanie Innego świata traktował jako obowiązek wobec tych, którzy zginęli i prosili go o świadectwo. Prezentuje on bezkompromisową postawę moralną i w odróżnieniu od Borowskiego sugeruje, że nawet w ekstremalnych warunkach można zachować kręgosłup moralny, jak odważny i zdeterminowany Kostylew, który konsekwentnie...
Lebbroso – „dobry trędowaty”
Opowiadanie Gustawa Herlinga-Grudzińskiego Wieża przynosi obraz „dobrego trędowatego”, który nie tylko nie ulega niskim żądzom, ale wręcz wydaje się święty. Może stanowić wzór pobożności, łagodności i pokory. Jest współczesnym Hiobem. Człowiek ten godnie, w milczeniu znosi swe cierpienie. Szuka sobie małych przyjemności, takich jak hodowanie kwiatów, oglądanie pięknych widoków czy zabawy z pieskiem Miracolo. Siły dodaje mu modlitwa i obecność za murem mniej chorej, jak wydaje się...
Rewolucja jako rozlew krwi
W Przedwiośniu Stefana Żeromskiego rewolucja przedstawiona zostaje mniej metaforycznie, bardziej konkretnie. Zastaje bohaterów w wielonarodowym,pięknym Baku i zamienia je w miasto spływające krwią. W powieści pokazano racje rewolucjonistów odbierających dobra dawnym panom, ale także przemawiające przeciw buntownikom, związane z rewolucją bezprawie i zbrodnie.Zafascynowany ideami komunistów młody Polak Cezary Baryka ma jednak okazję w czasie rewolucji w Baku przekonać się, jak taki przewrót...
Ofiara za poglądy
Niekiedy płaci się też za sprawę, za poglądy polityczne,społeczne. Opisany w Elegii o śmierci Ludwika Waryńskiego Władysława Broniewskiego rewolucjonista ginie w więzieniu i wierzy, że umiera za lepszą przyszłość innych: Już dziąsła przeżarte szkorbutem, już nogi spuchnięte i martwe, już koniec, już płuca wyplute – lecz palą się oczy otwarte. Poranek marcowy. Jak cicho. Jak dziwna się jasność otwiera. I tylko tak ciężko oddychać, i tylko tak trudno umierać. Posępny jak mur...
Zaloty bohaterów romantycznych
Zaloty bohaterów romantycznych to przede wszystkim westchnienia przy księżycu, wspólne rozmowy i lektury. Uwodził żonę przyjaciela (której zresztą wcześniej nie chciał) tytułowy bohater Cierpień młodego Wertera . Odepchnięty przez Lottę, z którą łączyła go wspólnota dusz, popełnił samobójstwo. Wspomina swe spotkania z Marylą, które jednak nie zakończyły się ślubem, mówiący w wierszu Do M*** oraz bohater IV części Dziadów Adama Mickiewicza– Pustelnik, którego miła wyszła za mąż za innego.
Zaścianek
Tu z prawicą wyciągniętą nad zdumiałym ludem król donośnym głosem wypowiedział: „Oto ten ród, idący od człowieka z kondycji pospolitego urodzenia, idzie w porównanie ze szlachtą rodowitą krajową i wszystkich praw stanowi rycerskiemu odpowiednich odtąd aż do wygaśnięcia swego używać ma i takowe wykonywać. Nobilituję was i nakazuję, abyście nosili nazwisko Bohatyrowiczów, a pieczętowali się klejnotem Pomian, który jest żubrzą głową na żółtym polu osadzoną, jako pierwszy rodziciel wasz pokonał...
Taniec radości życia
Warto wreszcie wspomnieć o tańcu jako wyznaczniku tożsamości narodowej i... wyrazie radości życia. Te dwa aspekty znaczenia tańca splatają się w słynnej postaci Greka Zorby – bohatera powieści Nikosa Kazandzakisa, sfilmowanej przez Michalisa Kakojanisa (słynna kreacja Anthony’ego Quinna w roli Zorby). Zorba tańczy zawsze: kiedy się cieszy i kiedy rozpacza, gdy umiera jego synek i kiedy zawala się kolejka, którą szalony Macedończyk budował w pocie czoła. Bohater jest ucieleśnieniem takich...
Piękna Rosjanka
Życzliwe portrety Rosjan odnajdziemy także w innych powieściach Tadeusza Konwickiego. Wprawdzie dar Stalina – Pałac Kultury i Nauki, stały element tych utworów, nie budzi sympatii większości bohaterów, podobnie jak nie podoba im się pomysł uczynienia z Polski – Polszy, jednej z republik radzieckich ( Mała apokalipsa ), jednakże sami Rosjanie, przypadkowi przyjezdni, ukazani są jako naród bliski, pokrewny Polakom,bo tak samo kochający wódkę, kobiety i szczerość. Jedną z jaśniejszych postaci...
Postać mądrego błazna
Bardzo ważny w polskiej literaturze jest motyw mądrego błazna, związany nieodłącznie z postacią Stańczyka (który był błaznem na królewskim dworze). Pojawi się on w Weselu Wyspiańskiego, na obrazie Jana Matejki Stańczyk czy w piosence Jacka Kaczmarskiego. Postać ta jest ucieleśnieniem cech kontrastujących ze strojem błazna. Strój sugeruje głupotę i brak powagi (śmieszne buty, dzwonki przy zabawnej czapce). Jednakże przypisywana jest Stańczykowi głęboka mądrość i troska o losy ojczyzny. Na...
Szlachta trwoniąca majątki
Zarówno podupadająca drobna szlachta, jak i arystokracja żyją ponad stan. Utracjuszem okazuje się Kazimierz Starski z Lalki Bolesława Prusa. Żyje jak pasożyt, nieustannie podróżując, bawiąc się, romansując i czyhając na jakiś spadek po krewnych. W powieści widzimy także inne postaci marnujące majątki. Rozkapryszoną arystokratką, ponoszącą wielkie wydatki, jest córka mającego kłopoty finansowe Tomasza Łęckiego, panna Izabela. Oboje Łęccy żyją ponad stan, podróżując po Europie, wydając wiele...
Zdrajcy króla
Odrębną kategorię zdrajców ojczyzny stanowią zdrajcy króla. Np. Kmicic zostaje wykreowany przez Bogusława na takiego potencjalnego królobójcę, co tak wstrząsa Oleńką (Bogusław spodziewa się właśnie takiej reakcji). Zdrajcami króla, nie tylko ojczyzny, okazują się obaj Radziwiłłowie – Janusz i Bogusław, bohaterowie Potopu . Również Kozacy biorący udział w powstaniu pod wodzą Chmielnickiego w Ogniem i mieczem okazują się nielojalni wobec władcy. Na usprawiedliwienie swych działań mają...
Bunt obyczajowy
Pojęcie buntu nie zawsze wiąże się ze sprzeciwem wobec układów polityczny chlub społecznych. Dotyczy także szeroko pojętej sfery obyczajowej. Poeci modernistyczni buntowali się przeciw filisterskiemu społeczeństwu, szydzili z wad mieszczucha („Niechaj pasie brzuchy,/nędzny filistrów naród!”). Podobną postawę przyjęła np. Gabriela Zapolska – w jej sztukach takich jak np. Żabusia czy Moralność pani Dulskiej zaznacza się pogarda dla podwójnej moralności i rzekomej surowości obyczajów,...
Podróż... do krainy łagodności
Ucieczką od świata cywilizacji, miasta, zgiełku i codziennych problemów, jest w twórczości wielu współczesnych poetów wędrówka. Zwłaszcza Edward Stachura, którego zapewne można utożsamiać z podmiotem lirycznym większości jego wierszy, kreował się w swej poezji na banitę, w czasie swej wędrówki spotykającego bliźnich i zachwycającego się przyrodą jak św. Franciszek. Te „wędrowne” wiersze Steda (Stachury) spopularyzował zwłaszcza zespół Stare Dobre Małżeństwo. Podróż do łemkowskich i...
Dom toksyczny
Toksyczną rolę matki w rodzinnym domu prezentuje Cudzoziemka Marii Kuncewiczowej. Sterująca życiem syna i córki, gardząca mężem, kapryśna i wiecznie niezadowolona Róża Żabczyńska niewątpliwie stwarza chory dom, podobnie toksyczny, choć pod innym względem, jak dom Ziembiewiczów czy Jurewiczów. W tamtych domach królowała zdrada, u Jurewiczów dodatkowo dyskryminacja inności, w domu „cudzoziemki” panuje tyrania i przesadny kult sztuki – kariera muzyczna córki, jest, zdaniem Róży, ważniejsza...
Wyrachowana kobieta w żałobie
Wyrachowaną kobietą w żałobie jest w Lalce Krzeszowska – baronowa wprawdzie,zachowująca się jednak niekiedy jak żebraczka. Dobrze grając rolę zbolałej matki i opuszczonej żony, wykorzystywanej i krzywdzonej biednej kobiety, Krzeszowska stara się wzbudzić współczucie i uchronić przed niepotrzebnymi wydatkami, np.płaceniem podwyższonego czynszu. Wielokrotnie podkreśla, że przepłaca za lokal w kamienicy, w której króluje rozpusta. Przypomina też nieustannie, że zajmuje mieszkanie, w którym...
Zaradna
Twórcy idealizujący matkę zwykle przedstawiają ją jako delikatną i czułą, ważne miejsce w literaturze zajmują jednak także postaci matek zaradnych – zdecydowanych,sprytnych, gotowych walczyć o godne życie swych dzieci. Do tej grupy można śmiało zaliczyć bohaterkę Widnokręgu , opiekującą się chorym, załamanym mężem, organizującą życie rodzinne i sąsiedzkie oraz naukę syna. To troskliwa matka, dobra gospodyni, która umie się targować z szewcem i której nikt nie sprzeda złego towaru na...
Bal u szatana
Motyw balu pojawia się również w Mistrzu i Małgorzacie Michaiła Bułhakowa. Bal ten jest organizowany co roku przez Wolanda (jedno z imion diabła) – tym razem w komunistycznej Moskwie. Zabawa ma miejsce w piątek, jego gospodynią– królową balu i towarzyszką Wolanda – jest Małgorzata, odmieniona przez Azazella (z trzydziestoletniej kobiety przemienia się pod wpływem specjalnego kremu w dwudziestoletnią wiedźmę latającą na miotle). Bal wypełniają tańce oraz skoki do basenu z szampanem....
Miłość romantyczna i zakazana na wesoło
Miłość romantycznych kochanków i miłość zakazana znalazła w literaturze wiele parodii i naśladownictw. Parodią romantycznego kochanka jest wiecznie wzdychający i smętny Albin ze Ślubów panieńskich Aleksandra Fredry zakochany w Klarze, z kolei Gucio, noszący imię romantycznego Gustawa, okazuje się wesołym, beztroskim, nieodpowiedzialnym nicponiem i hulaką. Parodią romantycznego kochanka jest też Papkin z Zemsty .
Poeta godzien sławy rywalizujący z innymi o laur
W poezji starożytnej, zwłaszcza u Horacego, poeta jest rzemieślnikiem dążącym do doskonałości, do końca pracującym nad swoim dziełem. Ma on świadomość swej wielkości: Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu, strzelający nad ogrom królewskich piramid, nie naruszą go deszcze gryzące, nie zburzy oszalały Akwilon, oszczędzi go nawet łańcuch lat niezliczonych i mijanie wieków. (Horacy, Exegi monumentum aere perennius ; tłum. Adam Ważyk) On też sformułował w tym samym wierszu pamiętne...
Zaduma renesansowego twórcy
Mimo swej optymistycznej filozofii życia również renesansowy twórca Jan Kochanowski wspomina o śmierci i przemijaniu. W swej fraszce zaznacza: Zacność, uroda, moc, pieniądze, sława, Wszystko to minie jako polna trawa; Naśmiawszy się nam i naszym porządkom, Wemkną nas w mieszek, jako czynią łątkom. (Jan Kochanowski, O żywocie ludzkim ) Wszystkie nasze zabiegi zostają więc porównane do niewiele znaczącego teatralnego przedstawienia, po którym kukiełki (łątki) chowa się do worka...
Mali i wielcy konformiści
Małych komunistycznych konformistów odnajdziemy na wszystkich szczeblach. Lubował się w ich przedstawianiu w swych filmach Stanisław Bareja ( Miś ). W Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz wykreował apatyczną ciężarną córkę komunistycznego dygnitarza – konformistyczny kochanek musi się z nią ożenić, żeby nie zepsuć swej kariery, ma jednak jeszcze żonę i musi znaleźć pretekst do rozwodu, tymczasem wokół córki komunisty (niczym złotej kury znoszącej złote jajka) zdąży zakręcić się już operatywny...
Żebraczka, komornica
W Władysława Stanisława Reymonta sportretowano starą Jagustynkę, która z dawnej gospodyni stała się żebraczką, komornicą, bo ziemię zapisała dzieciom. Stosunek dzieci do starej matki odzwierciedla ich brak wrażliwości, chciwość i chłopską mentalność, która pozwalana złe traktowanie starszych, chorych, niezdolnych do ciężkiej pracy osób, zwłaszcza jeśli przepisały już ziemię młodszym (na takie traktowanie nie chce się zgodzić Maciej Boryna, dlatego silną ręką trzyma gospodarstwo i nie...
Pierwsze dziewczęce fascynacje i lesbijskie sceny inicjacji
O rodzących się pierwszych przyjaźniach i miłościach wśród uczennic opowiadają fragmenty pierwszego tomu Nocy i dni Marii Dąbrowskiej. Agnisia Niechcicówna, córka Barbary, tak bardzo fascynuje się swą nauczycielką i przyjaciółkami, że można chyba nazwać ten stan zakochaniem. Zmieni się to z czasem – Agnisia porzuci dziewczęce westchnienia kierowane ku kobietom i dziewczętom i zacznie interesować się chłopcami, w dalszej części powieści przeczytamy o narzeczonym Agnieszki. O lesbijskiej...
Cechy kobiety fatalnej
Podstawowe atrybuty kobiety fatalnej to uroda, atrakcyjność, tajemniczość, uwodzicielskość oraz wyrachowanie i okrucieństwo. Wzbudza ona w mężczyźnie miłość i pożądanie, budzi jego pragnienia, staje się dla niego wszystkim, by potem go odrzucić, odepchnąć i doprowadzić na dno. Tym dnem może być złamane życie, złamana kariera, bankructwo, a nawet śmierć.
Tango – symbolem władzy, zniewolenia i... kultury masowej
Nieco inną rolę odgrywa końcowy taniec (scena finałowa) w Tangu Sławomira Mrożka. Zwycięski cham, Edek, który zapanował nad całą rodziną, tańczy z wujem Eugeniuszem tango La Cumparsita . Jak to w tangu, jeden partner góruje nad drugim. Taniec ten jest symbolem zwycięstwa i władzy Edka nad całą rodziną, ale też władzy motłochu nad inteligencją. Również– symbolem kultury masowej, tango właśnie ją reprezentuje. A Edek też nie utożsamia się z żadnym innym nurtem kultury...
Poświęcenie tytana
Poświęca się za ludzkość mityczny bohater, tytan Prometeusz. Uczy śmiertelnych rzemiosła, kradnie dla nich ogień z Olimpu i oszukuje bogów tak, aby ludzie nie musieli najlepszej części mięsa składać w ofierze. Za to ponosi surową karę, skazany przez olimpijskich bogów na przykucie do skał Kaukazu i cierpienie z powodu wyżerania ciągle odrastającej wątroby przez sępa (orła). Taką postawę poświęcenia za ludzkość, bezinteresownego i heroicznego, nazywamy prometejską. Podobnie szlachetną...
Niewrażliwi państwo z noweli Sienkiewicza
Henryk Sienkiewicz w swej przejmującej noweli Janko Muzykant ukazał niewrażliwych państwa ze dworu, którzy sporo bawią za granicą i tam szukają wrażeń, wspaniałej sztuki i młodych talentów, podczas gdy na własnej ziemi przegapiają prawdziwe perły. Scena, w której mówią oni (po francusku) o przyjemności wyszukiwania talentów na Zachodzie, podczas gdy nad grobem biednego Janka, pobitego na śmierć za kradzież skrzypeczek, „szumią brzozy”, jest nader sugestywna.