Babunia
Babki, dbające o wychowanie i byt wnuka, to np. ukazane w Dolinie Issy Czesława Miłosza Michalina Surkontowa (babcia Misia) – kobieta energiczna, oschła, na pozór egoistyczna indywidualistka, bardzo kochająca jednak wnuka, oraz jej przeciwieństwo, stara Dilbinowa, delikatna, elegancka, słabowita, również czuła dla Tomaszka... Postać babci, wspomnianą już, spotkamy też w Nocach i dniach Marii Dąbrowskiej czy Bożej podszewce Teresy Lubkiewicz-Urbanowicz. Ciepłe obrazy starości odnajdziemy...
Bal
Już lustra dźwięk walca powoli obraca I świecznik kołując odpływa w głąb sal. I patrz: sto świeczników we mgłach się zatacza, Sto luster odbija snujący się bal. (Czesław Miłosz, Walc ) czujmy się gośćmi w tutejszej remizie osobliwymi i wyróżnionymi, tańczmy do taktu miejscowej kapeli i niech się nam wydaje, że to bal nad bale. (Wisława Szymborska, Bal ) Niech żyje bal, bo to życie to bal jest nad bale, niech żyje bal, drugi raz nie zaproszą nas wcale, orkiestra gra, jeszcze...
Bal – metafora życia
Bal bywa też metaforą życia. Tak jest w piosence Agnieszki Osieckiej, brawurowo śpiewanej przez Marylę Rodowicz. Eksponuje ona nietrwałość, kruchość naszej egzystencji („życie, kochanie, trwa tyle co taniec”) i konieczność intensywnego korzystania z danego nam czasu („szalejcie aorty, gdy idę na korty,/roboto, ty w rękach się pal”). Życie traktowane jako „bal najdłuższy, na jaki nas proszą” staje się jedyną i niepowtarzalną okazją do przeżycia pewnych emocji, doświadczenia czegoś... Trzeba...
Bal – okazja do pokazania środowiska
Bal bywa miejscem spotkań i konfrontacji ludzi o różnych przekonaniach, poglądach. Sceny zbiorowe z zabaw, szkicowane w utworach literackich, pozwalają ujawnić przekonania bohaterów i skonfrontować je z poglądami innych oraz pokazać nastroje ludzi. Np. w Dziadach cz. III w scenie Bal da się wyczuć niechęć tańczących i rozmawiających wobec urządzającego tańce Senatora („Patrz, patrz starego, jak się wije,/jak sapie, oby skręcił szyję”) oraz ich obłudę (te same osoby szepczą mu: „jak...
Bal u szatana
Motyw balu pojawia się również w Mistrzu i Małgorzacie Michaiła Bułhakowa. Bal ten jest organizowany co roku przez Wolanda (jedno z imion diabła) – tym razem w komunistycznej Moskwie. Zabawa ma miejsce w piątek, jego gospodynią– królową balu i towarzyszką Wolanda – jest Małgorzata, odmieniona przez Azazella (z trzydziestoletniej kobiety przemienia się pod wpływem specjalnego kremu w dwudziestoletnią wiedźmę latającą na miotle). Bal wypełniają tańce oraz skoki do basenu z szampanem....
Bal, na którym tańczy... historia
W napisanym w rytmie walca wierszu Czesława Miłosza ( Walc ) bal staje się pretekstem do snucia historiozoficznych refleksji. Jest rok 1910. Oto beztroski sylwestrowy bal, na którym ktoś objawia na tle tańczących gorzkie prawdy o historii. Piękna kobie ta patrzy w okno i zza zasłony widzi krwawe obrazy (zapowiedź przyszłości) silnie kontrastujące z pięknem balowej sali (świeczniki, lustra, światła, roztańczon epary). Co widać za oknem? Krwawą wojnę, dramatyczne zsyłki, tłumy prowadzone na...
Bankructwo – brak pieniędzy uniemożliwiający dalszą egzystencję
Niektórym hazardzistom i utracjuszom grozi bankructwo. Pani Bovary, nie mogąc spłacić swych długów u lichwiarza, popełnia samobójstwo. Podobnie postępuje ojciec młodzieńca, którego kocha Eugenia Grandet, czy ojciec Wicia z Kroniki wypadków miłosnych Tadeusza Konwickiego. O panach skaczących „z okien na Wall Street”, gdy trzeba „frak zamienić na łach” „z powodu jednej giełdowej sesji”, śpiewa w swej piosence Marek Andrzejewski.
Barbarzyńskie rządy
Liczne utwory, w tym także Boża podszewka , donoszą, że mieszkańcy wschodnich terenów Rzeczypospolitej witali Niemców jako naród kulturalny, w odróżnieniu od Rosjan, prymitywów i barbarzyńców. Obyczaje Rosjan, jak rozstrzeliwanie personelu szpitala, lekarzy, jeńców, gwałcenie kobiet, ukazuje przerażający film Wrota Europy , nakręcony na podstawie tekstu Melchiora Wańkowicza przez Jerzego Wójcika.
Barokowe rozdarcie między urokami świata a nakazami Bożymi
W wierszach współczesnego Kochanowskiemu Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego ujawnia się rozdarcie między rozkoszami ziemskimi, miłością „rzeczy świata tego” a miłością do Boga. Mówiący w wierszach wybiera oczywiście wartości wieczne. Jednak szkicowany przez niego w sonetach świat przypomina pole ciągłej walki, jaką prowadzimy „z szatanem, światem i ciałem”. Trzeba być bardzo czujnym, by wybierać zawsze to, co trwałe i nieprzemijalne, a gardzić sławą, pieniędzmi, miłością tego świata...
Bezsilność i człowieczeństwo cierpiącego
Niekiedy eksponowaniu przez twórcę cierpienia Chrystusa towarzyszy zwątpienie w jego boską zbawczą moc. Cierpienie Chrystusa eksponował np. młodopolski poeta Jan Kasprowicz w hymnie Dies irae (Gniew Boży) . Głowa Jezusa w cierniowej koronie pokazana w nim została z naturalistyczną dokładnością. W tym katastroficznym hymnie Chrystus cierpi wraz z udręczoną ludzkością, ale... jest bezsilny. Głowa w cierniowej koronie budzi przerażenie i skłania do pesymizmu: męka Chrystusa wpisuje się w...
Biblijna postać
Opisany w ewangeliach Piłat jest człowiekiem niezdecydowanym. Z okazji żydowskiego święta ma uwolnić jednego z uwięzionych: Barabasza bądź Jezusa. Sądzi, że będzie to Jezus. Kiedy jednak orientuje się, że nastawienie tłumu jest zgoła odmienne i że Żydzi są skłonni uwolnić Barabasza, a Jezusa ukrzyżować, ustępuje. Zwłaszcza że słyszy z ust Jezusa słowa, które, odpowiednio zinterpretowane, można uznać za obrazę majestatu cesarza – Piłat ryzykowałby więc, puszczając więźnia wolno. Uwięziony...
Biblijne i mitologiczne akty zemsty
Okrutne obrazy zemsty ukazuje Biblia . Bóg Jahwe mści się na wrogach narodu wybranego. Najwyraźniej widać to podczas plag egipskich i w czasie ucieczki Izraelitów z Egiptu – żołnierze egipscy i ich rydwany toną w Morzu Czerwonym,woda zalewa ich, choć Izraelici przeszli przez odmęty suchą nogą; to wyraz opieki starotestamentowego Boga nad narodem wybranym. Jednakże i Jahwe mści się niekiedy na swoim narodzie, kiedy grzeszy on i występuje przeciw swemu Panu. Np. okrutnie ukarani zostają ci,...
Biblijne i mityczne prawzory
Biblijnym prawzorem kobiety fatalnej jest Ewa, doprowadzająca Adama i całą ludzkość do zguby, a tym bardziej Lilith – według niektórych podań druga kobieta w raju i kochanka Adama, ucieleśnienie zła, w mitologii sumeryjskiej– demon niższego rzędu, w Biblii – żeński demon, w tradycji żydowskiej –matka licznych demonów, dusicielka małych dzieci, kobiece wcielenie szatana (w Fauście Goethego ). W Starym Testamencie za wcielenie cech kobiety fatalnej uchodzi także piękna Salome,...
Biblijne klimaty
To w Starym Testamencie w Księdze Koheleta padają wielokrotnie cytowane potem słowa: „Marność nad marnościami i wszystko marność”. Księga ta akcentuje przemijalność rzeczy doczesnych i to, iż nie znamy swego losu: „Bo czas i przypadek rządzi wszystkim. Bo też i nie zna człowiek swego czasu...”. Księgą akcentującą kruchość rzeczy doczesnych i trwałość wiecznych jest też Księga Hioba . Jej bohater – Hiob, na którego spadają liczne nieszczęścia, mówi „Nagi wyszedłem z łona matki i nagi tam...
Biblijne klimaty
Wielkim szacunkiem cieszą się w Starym Testamencie uczeni w piśmie i arcykapłani. W Nowym Testamencie Jezus, choć rozmawia z nimi w świątyni jako dwunastolatek i szanuje ich wiedzę, podaje nieraz w wątpliwość sensowność postępowania uczonych w piśmie, rozważających tajemnice wiary, a nieprzekładających słowa Bożego na codzienne życie. Prawo nie może być martwą literą, nie chodzi o ścisłe przestrzeganie postu i świąt, lecz miłość do bliźnich – zdaje się mówić Jezus. Do tej nauki nawiąże w...
Biblijne obrazy Maryi
Najbardziej znane i najczęściej utrwalane w dziełach plastycznych sceny z życia Maryi to: zwiastowanie (moment, w którym archanioł Gabriel obwieszcza jej, że pocznie i urodzi Syna Bożego), narodzenie Chrystusa w ubogiej stajence, ucieczka przed gniewem Heroda do Egiptu, poszukiwanie zagubionego Jezusa i odnalezienie go w świątyni, wesele w Kanie Galilejskiej, spotkanie z Jezusem podczas drogi krzyżowej i pod krzyżem... We wszystkich tych rolach Maryja jawi się jako posłuszna wykonawczyni...
Biblijne sceny zazdrości
Ze sceną zabicia własnych dzieci z powodu zazdrości o mężczyznę może konkurować okrucieństwem tylko jedna biblijna scena – rzezi niewiniątek. Zazdrosny o władzę Herod, wiedząc, że ma się właśnie narodzić zagrażający mu Mesjasz– król żydowski, nakazuje zabić wszystkie niemowlęta płci męskiej włącznie z własnym synem. Sceny te często odgrywane są podczas jasełek. W Biblii występują też inne słynne sceny zazdrości: Adam i Ewa, zazdrośni o wolność i wszechwładzę Boga, zrywają owoce z...
Biblijni buntownicy
Pierwszymi nieświadomymi swej roli buntownikami są Adam i Ewa, którzy sprzeciwiają się boskiemu zakazowi. Symboliczne zerwanie jabłka przez Ewę zwabioną przez węża i podanie owocu Adamowi jest odwiecznym znakiem grzechu, nieposłuszeństwa Bożym prawom, wykroczenia. Zrywają owoc z drzewa wiadomości dobra i zła. Co to oznacza? Grzeszą? Ale może ich postawę można też interpretować jako pragnienie wolności, życia bez zakazów albo... poznania dobra i zła. Pierwsi rodzice za bunt ponoszą srogą karę...
Biblijni tyrani
W Biblii spotykamy portret tyrana – króla Heroda Wielkiego, który, bardzo obawiając się utraty tronu, na wieść o narodzinach Mesjasza nakazał wymordować wszystkie żydowskie dzieci płci męskiej... Tymczasem Maria z Józefem, ostrzeżeni we śnie przed zagrożeniem, zbiegli z małym Jezusem do Egiptu i przyszły Mesjasz ocalał przed śmiercią z rąk siepaczy tyrana. Sceny rzezi niewiniątek i kary, jaką poniósł Herod „za swe zbytki”, znalazły odbicie w licznych ludowych przedstawieniach z okazji...
Biblijny postulat ubóstwa
„Łatwiej wielbłądowi przejść przez ucho igielne niż bogatemu wejść do królestwa niebieskiego” – głosi Ewangelia według św. Mateusza. Chrystus zalecał swym apostołom wyzbycie się bogactw, a młodzieńcowi, który pytał, jak ma go naśladować, nakazywał rozdanie całego swego mienia. „Nie gromadźcie sobie skarbów na ziemi, gdzie mól i rdza je niszczy i skąd złodzieje wykradają je” (Ewangelia według św. Mateusza) – mówił. Przestrzegał też: „Nie możecie służyć Bogu i mamonie”.
Biblijny syn marnotrawny
W biblijnej przypowieści poznajemy syna marnotrawnego, który odszedł z domu rodzinnego i roztrwonił przypadającą mu część majątku ojca. Kiedy zaś stracił wszystko i stwierdził, iż nic już nie ma, a powodzi mu się gorzej niż sługom ojca, postanowił powrócić na łono rodziny. Miał wpraw dzie zamiar oświadczyć, iż już nie godzi nazywać się synem swego ojca i prosi jedynie o pracę i schronienie, jednak szczęśliwy z powrotu dziedzica ojciec wybaczył mu wszystko i przyjął z otwartymi ramionami...
Biblijny zdrajca
Chyba najbardziej znanym zdrajcą literatury jest biblijny Judasz. Jego postać fascynowała pisarzy, artystów.W zależności od interpretacji może wydawać się uosobieniem zła i niewdzięczności, ofiarą przeznaczenia i wyroków boskich, bez której nie mogło dokonać się, co się dokonało, lub skomplikowaną psychicznie, wykształconą osobą, która dokonała trudnego wyboru albo w akcie osobistej zemsty zdradziła swego mistrza. Tak czy inaczej, Judasz był jednym z dwunastu apostołów (wybranych przez...
Bieda w mieście
Biedują nie tylko chłopi, biedują też ubodzy mieszkańcy miast i rzemieślnicy opisani w utworach Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego. Nędzę robotników, którzy z nadzieją na łatwy zarobek przybyli do Łodzi, portretuje Władysław Stanisław Reymont w swej panoramicznej powieści Ziemia obiecana . Ubodzy giną i tracą zdrowie w strasznych wypadkach, pracują ponad siły. Rodzinom zmarłych i zranionych nikt nie zapewnia opieki. Tej bezduszności próbuje się przeciwstawiać narzeczona Karola...
Biedny chrześcijanin patrzy na getto
Ważny aspekt holokaustu stanowi stosunek chrześcijan, Polaków do zagłady Żydów. Niektóre z utworów literackich pokazują skrzywienie i wypaczenie podstawowych wartości moralnych, inne piętnują obojętność na tragedię prześladowanych i mordowanych w gettcie. Do tych pierwszych należy z pewnością proza lagrowa dokumentująca „niewinne” zabawy dzieci, które wyszły z obozu, w „palenie Żydów”. Z kolei wiersz Campo di Fiori Czesława Miłosza pokazuje śmierć getta w perspektywie filozoficznej:...
Bierny
Antybohater nie jest też motorem działań w utworze literackim, osią tego, co się wydarza. Raczej biernie poddaje się biegowi wypadków. Szczególnie widać to w przypadku bohatera Kartoteki . Nie jest on zdolny do żadnych działań ani świadomych wyborów. Jest obojętny na wszelkie wrażenia. Jego życie toczy się, odwiedzają go kolejni goście, przez jego pokój „przechodzi ulica”. Mówi się do niego językiem propagandy, językiem kultury masowej, językiem gazet. A on pozostaje bierny, bezwolny,...
Błazen, błazenada
Dla średniowiecznej kultury śmiechu charakterystyczne są figury błaznów i głupców. Byli oni jakby stałymi, utrwalonymi w codziennym (to znaczy niekarnawałowym) życiu nosicielami zasad karnawału. Błaźni i głupcy, tacy jak np. Trybulet, błazen Franciszka i (występujący również w powieści Rabelais’go), nie byli bynajmniej aktorami odgrywającymi na scenie role błazna czy głupca (jak to później czynili aktorzy komiczni grający na scenie role Arlekina, Hanswürsta i in.). Pierwsi pozostają...
Błazenada jako odwrócenie ról
Element błazenady odgrywa bardzo istotną rolę w nieoficjalnym, plebejskim nurcie kultury średniowiecza, a potem renesansu i baroku. Ludowa kultura śmiechu to, zdaniem Michaiła Bachtina, ważny nurt kultury średniowiecza, współistniejący z oficjalnym. W owej kulturze śmiechu odwrócone zostają role: to, co wysokie, zostaje poniżone, niskie zostaje wywyższone, przenikają się sfery sacrum i profanum , odwróceniu lub degradacji ulega (niby na żarty, ale jednak) – hierarchia społeczna. Bachtin...
Bogurodzica Dziewica
Kult Maryi, Matki Bożej, dziewicy głosi pierwszy polski hymn narodowy Bogurodzica . Odnajdujemy w nim motyw deesis – prośbę do syna Bożego przekazywaną, zupełnie jak na ikonach, za pośrednictwem Jana Chrzciciela i Maryi. O tym, iż polscy rycerze śpiewali pod Grunwaldem przed decydującą bitwą z Krzyżakami Bogurodzicę , pisze Henryk Sienkiewicz w Krzyżakach . Do najstarszej polskiej pieśni religijnej odwoła się kilka wieków później romantyczny wieszcz Juliusz Słowacki w powstańczym wierszu...
Bohaterka dramatu Sofoklesa – starożytna buntowniczka
Antygona z tragedii Sofoklesa buntuje się przeciwko wszechwładzy króla Teb– Kreona, a zarazem swego stryja – surowego despoty. Kreon zakazuje grzebania zwłok jednego z braci Antygony – Polinika, uznaje bowiem zmarłego w bratobójczej walce Polinejkesa za zdrajcę niegodnego pogrzebu. Drugi z braci, Eteokles, ma zostać pochowany z wszelkimi honorami. Ich siostra nie zgadza się z decyzją króla, uważając, że prawo ludzkie nie może przeciwstawiać się boskiemu nakazowi grzebania zwłok. Sama,...
Bohaterowie sztuk teatralnych – bohaterami wierszy
Nie tylko aktorzy, także bohaterowie sztuk teatralnych bywają bohaterami wierszy, niekiedy reinterpretujących losy bohaterów. Tu warto wspomnieć zwłaszcza utwór W Weronie Cypriana Kamila Norwida, przywołujący Romea i Julię, oraz Tren Fortynbrasa Zbigniewa Herberta, stanowiący historiozoficzną reinterpretację Hamleta Williama Szekspira.
Bohaterska dziewica
W literaturze polskiego romantyzmu, w znanym wierszu Adama Mickiewicza Śmierć Pułkownika , zostaje oddany hołd Emilii Plater – kobiecie, która w męskim przebraniu walczyła w powstaniu listopadowym: W głuchej puszczy przed chatką leśnika Rota strzelców stanęła zielona; A u wrót stoi straż Pułkownika, Tam w izdebce Pułkownik ich kona. (...) Lecz ten wódz, choć w żołnierskiej odzieży Jakie piękne dziewicze ma lica? Jaką pierś? – Ach, to była dziewica, To Litwinka, dziewica-bohater, Wódz...
Bohaterski obrońca
Z kolei Hektor to wzór obrońcy. Dzielnie walczy w obronie swego miasta, Troi. Zdaje sobie sprawę z przewagi mężnego Achillesa, mimo to staje z nim do walki, choć przed pojedynkiem ogarnia go lęk i kilkakrotnie z Achillesem okrążają mury miasta. Hektor w pojedynku wykazuje się męstwem i ginie. Achilles grozi pohańbieniem jego zwłok, przed śmiercią, bohaterski obrońca Troi prosi, by Achilles wydał zwłoki jego bliskim. Do postaci bohaterskiego obrońcy Troi nawiąże Henryk Sienkiewicz w Panu...
Bohatyrowicze
W Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej ukazany zostaje zaścianek Bohatyrowiczów sąsiadujący z dworem w Korczynie. Jego mieszkańcy, podobnie jak Dobrzyńscy z Pana Tadeusza , zbiednieli, schłopieli, ale pielęgnują tradycję, czują się szlachtą, mówią po polsku, chlubią się herbem i bogatą historią. Legenda mówi, że protoplastami rodu byli Jan i Cecylia – on chłop, ona szlachcianka, którzy pobrali się, osiedli w puszczy, wykarczowali ją i na jej miejscu wraz z dziećmi i ich rodzinami założyli osadę....
Bolesław Śmiały – zabójca biskupa
Portret króla tyrana zawiera kronika Galla Anonima. W odróżnieniu od dobrych władców przedstawia ona jako okrutnego króla Bolesława Śmiałego, który ośmielił się skazać biskupa Stanisława „na obcięcie członków”. W kronice Wincentego Kadłubka i następnych mowa już o zabiciu biskupa Stanisława. Jak głosi legenda, Stanisław, później ogłoszony świętym, został zabity przez królewskich siepaczy podczas odprawiania mszy. Kronika Kadłubka mówi o tym, że król nasłał na biskupa swych siepaczy i sam...
Bolszewicy – prymitywna szarańcza
Bolszewicy – prymitywna szarańcza, gwałcąca, grabiąca, zabijająca okrutnie. Tak są ukazani w Przedwiośniu Stefana Żeromskiego czy przerażającym filmie Jerzego Wójcika Wrota Europy . Tak postrzega ich większość bohaterów Bożej podszewki Teresy Lubkiewicz-Urbanowicz, współczuje im tylko Marianna. W filmie Andrzeja Wajdy Pierścionek z orłem w koronie , opartym na książce Aleksandra Ścibora-Rylskiego Pierścionek z końskiego włosia jako okrutnicy i gwałciciele pokazani zostają także...
Bóg
Napisał „mój Bóg” ale przekreślił, bo przecież pomyślał o tyle mój, ile jestem sobkiem napisał „Bóg ludzkości” ale się ugryzł w język, bo przypomniał sobie jeszcze aniołów i kamienie podobne w śniegu do królików wreszcie napisał tylko „Bóg”. Nic więcej. Jeszcze za dużo napisał. (Jan Twardowski, Nic więcej ) dziękuję ci Panie, że stworzyłeś świat piękny i różny a jeśli to twoje uwodzenie jestem uwiedziony na zawsze i bez wybaczenia (Zbigniew Herbert, Modlitwa Pana Cogito –...
Bóg Stwórca
Obraz Boga stwarzającego świat znamy przede wszystkim z Biblii . Sześć dni pracy i siódmy dzień odpoczynku, stworzenie ziemi, roślin, zwierząt i człowieka oraz nadanie przez człowieka nazw tym istotom (a więc uczestnictwo w akcie stworzenia!) to chyba najważniejsze elementy przedstawionego w Biblii wydarzenia (wielokrotnie nawiążą do niego groteskowo współcześni twórcy, np. Konstanty Ildefons Gałczyński w Teatrzyku „Zielona Gęś” ). W renesansowym hymnie Jana Kochanowskiego Czego chcesz...
Bóg tolerancji i miłości
Przeciwieństwem Boga nietolerancyjnych chrześcijan, ukazanego w Pieśni o Rolandzie czy w Trylogii Sienkiewicza, jest Pan miłosierny, adresat Modlitwy Pana Cogito – podróżnika Zbigniewa Herberta. To Bóg, który stworzył „świat piękny i różny” – świat, w którym różnica jest źródłem szczęścia i radości, a nie niepokoju i zbrodni. To Bóg, do którego Pan Cogito – podróżnik modli się o rozumienie innych ludzi, innych języków, innego cierpienia. To Bóg absolutnej miłości, a zarazem Bóg...
Brak pogrzebu – symbolem odebrania ludzkiej godności
Niestety, nie wszystkim takie marzenia się spełniły. Już Antygona Sofoklesa opisuje nieludzką decyzję władcy – tyrana Kreona,o zakazie grzebania krewnego, Polinika, zabitego w bratobójczej walce, uznanego za zdrajcę. W I liadzie mowa o okrutnej decyzji Achillesa, który nie zgodził się na pogrzeb księcia trojańskiego Hektora, na szczęście zmienił swą decyzję przebłagany przez starego króla Priama. W naturalistycznym opowiadaniu Stefana Żeromskiego Rozdzióbią nas kruki, wrony mowa o...
Bunt
I będę się chełpliwie przechadzał w zaświecie, Właśnie tam i z powrotem po obłoków grzbiecie, I raz jeszcze – i nieraz – do trzeciego razu, Nie szczędząc oczom Boga moich stóp pokazu! A jeśli Bóg, cudaczną urażony pychą, Wzgardzi mną, jak nicością, obutą zbyt licho, Ja – gniewny, nim się duch mój z prochem utożsami, Będę tupał na Niego tymi trupięgami! (Bolesław Leśmian, Trupięgi ) Przypomnij sobie, cośmy widzieli, jedyna, W ten letni, tak piękny poranek: U zakrętu leżała plugawa...
Bunt kobiety
Istotny aspekt buntu stanowi też działalność kobiet, upominających się o swe prawa i walczących z patriarchatem w rodzinie i społeczeństwie. Pozytywistyczni pisarze przyznają kobietom prawo do pracy i samostanowienia o swoim losie ( Lalka , Nad Niemnem , Emancypantki ). Kuncewiczowa, Boy, Krzywicka, Nałkowska idą dalej i mówią otwarcie, że kobieta ma prawo decydować o urodzeniu dziecka bądź przerwaniu ciąży. Ze stereotypami dotyczącymi kobiet i kobiecości walczy w swej prozie Manuela...
Bunt obyczajowy
Pojęcie buntu nie zawsze wiąże się ze sprzeciwem wobec układów polityczny chlub społecznych. Dotyczy także szeroko pojętej sfery obyczajowej. Poeci modernistyczni buntowali się przeciw filisterskiemu społeczeństwu, szydzili z wad mieszczucha („Niechaj pasie brzuchy,/nędzny filistrów naród!”). Podobną postawę przyjęła np. Gabriela Zapolska – w jej sztukach takich jak np. Żabusia czy Moralność pani Dulskiej zaznacza się pogarda dla podwójnej moralności i rzekomej surowości obyczajów,...
Bunt przeciw wyścigowi szczurów
W kinie współczesnym, zwłaszcza autorskim, pojawiają się obrazy promujące inny styl życia niż pogoń za karierą. Bohaterowie kina niezależnego, np. Clerks ( Sprzedawcy ) Kevina Smitha czy Idiotów Larsa von Triera, ignorują możliwość robienia kariery i dokonują innych wyborów, pozwalających im odizolować się od konsumpcyjnego, zajętego wyścigiem szczurów społeczeństwa. Ich postaci rezygnują z kariery i... nie zawsze znajdują jednak alternatywną drogę, często pogrążają się w nijakości lub...
Bunt przeciwko Bogu
W poezji Bolesława Leśmiana odnajdziemy natomiast rysy niesłychanie oryginalne– buntu przeciwko Stwórcy. To bunt przeciwko śmierci materii, niedoskonałości świata, złu świata, obrzydliwości śmierci. Poeta mnoży pośrednie byty, które funkcjonują na granicy różnych światów, eksponuje elementy rozkładu. Niekiedy odważa się nawet mówić o niecałkowitym zmartwychwstaniu czy śmierci Boga: I gdy tak mówi – nicość właśnie Kłami połyska – zła i szczera – I jeszcze jedna gwiazda gaśnie – I jeszcze...
Bunt w rodzinie
Kolejnym aspektem buntu jest bunt w rodzinie, np. syna przeciw ojcu. Z problemem tym spotykamy się np. w Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej (Witold i Benedykt), Chłopach Władysława Reymonta (Antek i Maciej), Nocach i dniach Marii Dąbrowskiej (Tomaszek i rodzice), Moralności pani Dulskiej (Zbyszko i matka).
Buntownicy
Pierwszy mitologiczny lekarz Asklepios, podobnie jak Prometeusz, okazał się buntownikiem, ponieważ pomagając ludziom, osłabiał władzę bogów. Ocalał ludzi od gnębiących ich chorób i śmierci. Został zresztą za to srodze ukarany, bo bogowie nie mogli pozwolić na to, by śmiertelnicy nie umierali. Lekarze przedstawiani w literaturze często noszą rysy buntowników. Za buntownika można uznać Tomasza Judyma – głównego bohatera Ludzi bezdomnych Stefana Żeromskiego, który przeciwstawił się...
Buntownicy cisi i pokorni
Za swoistych buntowników przeciw światu i jego bogactwom można uznać ascetów wyrzekających się wszelkich dóbr i tradycyjnie rozumianego szczęścia –np. św. Aleksy porzuca dobrobyt, rodzinę, świeżo poślubioną żonę. Jeszcze silniej bunt przeciwko możnym tego świata przejawia się w postawie św. Franciszka z Asyżu– ten złoty młodzieniec również wyrzeka się wszystkich bogactw, które mógłby odziedziczyć ( Kwiatki św. Franciszka ). Ślady jego postawy odnajdziemy też później, np. w twórczości Edwarda...
Buntowniczka Antygona w dramatach innych epok
Nie tylko starożytni twórcy, tacy jak Sofokles czy Eurypides, pisali o tragedii Antygony. Postać ta zafascynowała także twórców późniejszych epok. Artur Maria Swinarski jest autorem m.in. dramatu Godzina Antygony , Roman Brandstaetter napisał Ciszę (w pierwszej wersji Winogrona Antygony ), antyczna bohaterka zainspirowała też Jeana Cocteau i Bertolta Brechta. Akcję umieszczano często w innych, uwspółcześnionych realiach, np. w sztuce Swinarskiego rzecz dzieje się w czasie rewolucji w...