Na przykład Carmen
Typowym przykładem femme fatale jest Carmen – bohaterka utworu Prospera Mérimméego, piękna andaluzyjska Cyganka, która uwodzi żołnierza Don Josego Lizzarabengoa. Swym zachowaniem skłania go do udzielenia pomocy przy ucieczce z więzienia, po czym zostaje jego kochanką. Mimo to nie przestaje uwodzić innych mężczyzn, nie zaprzestaje również działalności przestępczej. W efekcie doprowadzi ukochanego do zejścia na złą drogę, wejścia w świat marginesu społecznego i znoszenia zdrad Carmencity. W...
Nadgorliwy aktywista
Film polski kreuje też postaci nadgorliwych aktywistów ( Dom Jana Łomnickiego – postać Zoi, Kroniki rodzinne Leszka Wosiewicza). Postaci komunistycznych aktywistów z sowieckiego domu dziecka spotkamy też w filmie Agnieszki Holland Europa, Europa . Komunistyczni przodownicy pracy, dziennikarze, ludzie kreujący polski sukces lat 40. i 50. pojawiają się m.in. w filmach Dom Jana Łomnickiego czy Człowiek z marmuru Andrzeja Wajdy.
Najbardziej znany trędowaty
Najbardziej znany trędowaty to niewątpliwie biblijny Hiob. Zdumiewa jego pokora i posłuszeństwo woli Bożej, wiara i wytrwałość, wbrew urąganiom żony i złym radom przyjaciół. Bóg „obdarzył” go strasznym cierpieniem w wyniku zakładu z szatanem, potem jednak podwójnie go wynagrodził, gdy okazało się, że wierny sługa Boży wytrwał w wierze i cierpieniu. Hiob to pierwszy w Biblii przykład dramatu jednostki i cierpienia niezawinionego.
Najstarsze trójkąty małżeńskie literatury
Trójkąty małżeńskie pojawiały się już w mitologii greckiej. Zeus, mąż Hery i ojciec bogów, romansował z licznymi pięknymi Ziemiankami i płodził z nimi potomstwo (jedną z jego kochanek była m.in. Europa). Zazdrosna Hera ścigała te kobiety i ich dzieci, jednak bezskutecznie... W średniowieczu piękną opowieścią o trójkącie małżeńskim są Dzieje Tristana i Izoldy , wydane przez Josepha Bédiera. Kochankowie wypili przypadkiem czarodziejski napój i odtąd łączy ich miłość silniejsza niż wszystko,...
Namiętna i odrzucona
Trochę inną sytuację ma matka wielodzietnej rodziny, bohaterka Bożej podszewki Jurewiczowa. Kocha swego męża, szorstkiego i prymitywnego ojca rodziny, znosi jego zdrady, ale jest też zazdrosna i bardzo namiętna.Wiecznie szuka zdradzającego ją Andrzeja, tęskni za jego miłością, czekana dobre słowo i wyrazy uczucia, o którym dowiaduje się przypadkiem, bo wciąż ma wątpliwości co do jego miłości. Jej córka Marianna, także namiętna, szukać będzie uczucia w ramionach swego starszego,...
Namiętna i szczęśliwa
Rzadsze są w literaturze portrety żon namiętnych i szczęśliwych. Taką parę:ciocię i wujka, którzy nie mogą się sobą nacieszyć, dla których noc jest za krótka, więc kochają się też w dzień, ukazuje bohater-narrator Widnokręgu Wiesława Myśliwskiego. Trudno wujostwu chłopca zaspokoić małżeńskie żądze, bo dzielą wiejską chatę z rodzicami i rodzeństwem. Co ciekawe, nie mają dzieci. Podobną sytuację obserwujemy w Konopielce Edwarda Redlińskiego – tam Grzegorycha i jej kolejni mężowie „cieszą...
Narzeczona żołnierza
Dość często spotykaną w malarstwie i literaturze postacią jest narzeczona żołnierza. Taką postać spotykamy w młodopolskim dramacie Stanisława Wyspiańskiego Warszawianka , w którym młoda polska szlachcianka Maria oczekuje wieści z pola bitwy, spod Olszynki Grochowskiej, gdzie walczy jej ukochany – Józef Rudzki. Maria ma złe przeczucia, które nasilają się wraz z przybyciem Starego Wiarusa z meldunkiem. Niedługo potem młody oficer przekazuje dziewczynie zakrwawioną wstążkę – talizman, który...
Nauczyciel komunista
Kolejną kreacją polskiego filmu jest nauczyciel komunista. Bezwzględny pedagog, który niesprawiedliwie oblewa na maturze młodego opozycjonistę występuje w Ostatnim dzwonku Magdaleny Łazarkiewicz. Tam pojawia się też konformistyczny dyrektor, kochający naprawdę pracę z młodzieżą, ale też mający usta pełne frazesów. Nauczyciela konformistę spotkamy też w Marcowych migdałach Radosława Piwowarskiego. Cwaniaczki na wyższym szczeblu to dziekan i wykładowcy wyższej uczelni z Barw ochronnych...
Nauczycielka
A ona mi tu fiubździu czyta o jakichś alegantach i pańskich pieskach, w kaftanikach!I do tego w boku łupie, aż w oczach ciemnieje! Odwracam głowę i pytam wprost: Na co pani żyje? To tu, to tam, to z tym, to z tamtym? Dzie panine dzieci? Dzie panina ziemia? Panine krowy? Świni? Kury? Panina rzeka, panina chata, panine drzewo? Dzie? Nic nie gada. Nic nie gada.Mało, że sama nima, to i drugim zabiera! Dzie nasza rzeka? Kto klon zmarnował?Komu ryby przeszkadzali! Ależ panie Kaźmierzu, zaczyna...
Nauka w służbie zła
Literatura po II wojnie światowej snuje refleksje na temat sensowności rozwoju nauki i zdobyczy cywilizacyjnych, wszak wojna – czas ludobójstwa – zanegowała wszelkie zdobycze ludzkości, a cywilizację życia zastąpiła cywilizacją śmierci. Przychodzi też czas na rozrachunek z naukowcami. W Medalionach Zofii Nałkowskiej udokumentowane zostają zbrodnie niejakiego profesora Spannera, który prowadził badania i eksperymenty na zwłokach ludzkich – chciał pozyskiwać z nich surowce na mydło i...
Neron według Sienkiewicza
Innym tyranem starożytności jest opisany w nagrodzonej Nagrodą Nobla powieści Henryka Sienkiewicza Quo vadis cesarz rzymski – Neron. Bohater ten jawi się jako okrutnik i tyran, a zarazem niepoczytalny artysta, w dodatku zły poeta, który za słowa krytyki (zwłaszcza pod adresem swej poezji) karze śmiercią... I gotów jest spalić Rzym dla jednego wiersza – bo wie, iż pożar jako niezwykłe zjawisko może dać mu natchnienie... Cesarscy zausznicy wysłuchują artystycznych (wątpliwej jakości) popisów...
Nielegalne nauczanie
Mianem konspiracji można określić tajne nauczanie prowadzone wbrew zakazom władz przez Joannę Lipską,bohaterkę noweli A... B... C... Orzeszkowej. Młoda kobieta za symboliczną kwotę uczy dzieci sąsiadów, jednocześnie wspierając brata w utrzymywaniu domu. Działalnością konspiracyjną są też koła samokształceniowe filaretów i filomatów przedstawione w utworach Mickiewicza (uwięzienie będące konsekwencją ich działalności opisane zostało w Dziadach cz. III).
Niemcy – naród artystów?
W opowiadaniach Tadeusza Borowskiego mowa o tym, jak trudno oddzielić byłym więźniom problem kultury niemieckiej od niemieckich zbrodni. Bohater filmu Andrzeja Wajdy Krajobraz po bitwie , nakręconego na podstawie prozy Borowskiego, wciąż myśli o tym, że językiem Goethego wydawano zbrodnicze rozkazy, a przy dźwiękach najpiękniejszej muzyki wysyłano ludzi na śmierć. Spaczona psychika i doświadczenia bohatera utrudniają mu postrzeganie i ocenę Niemców i niemieckiej kultury.
Niemcy są ludźmi
Niemcy są ludźmi – tak miał pierwotnie brzmieć tytuł dramatu Leona Kruczkowskiego. Autor pokazuje przekrój rodziny niemieckiej, w której znajdziemy i bezdusznego oficera, ślepo zaangażowanego w hitleryzm, i fanatyczną wdowę po żołnierzu, i kobietę artystkę, która czuje się przede wszystkim obywatelką Europy i chce pomóc więźniowi zbiegłemu hitlerowcom, niegdyś zaprzyjaźnionemu z jej ojcem. Profesor Sonnenbruch, którego wcale nie obchodzi to, iż jego wynalazki służą zagładzie ludzkości,...
Niemcy sąsiedzi
Z sympatią ukazani są także Niemcy sąsiedzi z Opowiadań na czas przeprowadzki Pawła Huellego czy Kroniki wypadków miłosnych Tadeusza Konwickiego (w Kolonii Wileńskiej obok Polaków i Rosjan, takich jak Wicio czy Lowka, mieszka też niemiecki pastor i zaprzyjaźniony z Wiciem jego syn oraz zakochana nieszczęśliwie w Wiciu Greta). Przy jaźnie mówi o swej niemieckiej uroczej nauczycielce Agnisia Niechcicówna z Nocy i dni Marii Dąbrowskiej. Z kolei Karol Borowiecki – początkujący polski...
Niemiec – wróg
Pisarze polscy niejednokrotnie brali udział w kampaniach o charakterze publicystycznym,przedstawiając Niemców jako wrogów. Literatura, stając wobec naporu kolonizacji niemieckiej, nakłaniała do protestu przeciw dominacji gospodarczej wroga (np. Placówka Bolesława Prusa) lub angażowana była przeciwko germanizacyjnej polityce zaborcy (np. Rota Marii Konopnickiej). Powieść Prusa pokazuje spór chłopa Ślimaka z niemieckimi kolonistami, poruszając wciąż delikatny problem wykupu polskiej ziemi...
Niemiec (w polskich tekstach kultury)
Do krwi ostatniej kropli z żył Bronić będziemy Ducha, Aż się rozpadnie w proch i w pył Krzyżacka zawierucha. Twierdzą nam będzie każdy próg... – Tak nam dopomóż Bóg! Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz Ni dzieci nam germanił. Orężny wstanie hufiec nasz, Duch będzie nam hetmanił, Pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg... – Tak nam dopomóż Bóg! (Maria Konopnicka, Rota ) Na gościńcu stało dwu ludzi. Jeden siwy, ogolony, w granatowej kapocie z krótkim stanem i w niemieckiej czapce z...
Nieporozumienia wokół deesis
Wielu myliło postać Jana Chrzciciela z postacią drugiego Jana, ewangelisty, stąd nieraz błędnie przedstawiano wstawiających się do Boga Maryję i Jana– pod krzyżem.
Nieszczęśliwe, chore, biedne
Obraz nieszczęśliwej prostytutki, która umrze na skutek wyniszczenia organizmu po wypiciu trującego płynu, wywołującego poronienia, będzie już towarzyszył doktorowi Larchowi do końca życia. Potem trafi do doktora jej nieszczęśliwa córka, również kokota, która zresztą była mimowolnym świadkiem seksualnej inicjacji Larcha (matka, wprowadzająca chłopaka w sprawy seksu, dzieliła z nią bowiem pokój). Córka obłudnej mieszczki, pani Eames, która starała się udawać elegancką panią (swój zawód...
Nietypowy przykład Wokulskiego
W literaturze polskiej eksponowano przede wszystkim przemoc, wypadki i nieludzkie warunki pracy w fabrykach oraz upadek moralny wielkich i małych kapitalistów. Jedynym chyba pozytywnym przykładem kapitalisty w literaturze polskiej jest Stanisław Wokulski, który robi wielką finansową karierę, nie zapomina jednak o najbiedniejszych, nie przestaje być wrażliwy na los potrzebujących pomocy i opieki, nie wypiera się też uboższych i nie zawsze dobrze radzących sobie w życiu starych przyjaciół...
Nieuczciwa droga na tron
Symbolem nieuczciwie zrobionej kariery może być nieprawnie zdobyta korona. Bezprawnie staje się królem bohater najbardziej znanej tragedii wszech czasów, Hamleta Szekspira, stryj głównego bohatera Klaudiusz. Sprawa okoliczności śmierci zmarłego nagle króla, ojca Hamleta, jest wielce niejasna. Duch starego Hamleta informuje syna, że Klaudiusz dokonał strasznego, podstępnego mordu, a tym samym dopuścił się zbrodni królobójstwa. Nie uszanował też żałoby po zmarłym i w dwa miesiące po śmierci...
Nieuczciwi karierowicze epoki dwudziestolecia międzywojennego
Dzieckiem ze zubożałej rodziny szlacheckiej jest też Zenon Ziembiewicz– bohater Zofii Nałkowskiej. Wspierany przez ustosunkowanych znajomych zaciąga ogromne długi wdzięczności. Będzie je spłacał przez całe swoje konformistyczne życie, dokonując ciągłych kompromisów moralnych. Będzie drukował słowa sprzeczne z jego poglądami, a jako prezydent nie zaprotestuje przeciw rozkazowi strzelania do robotników. Nie tylko karierę zrobi nie do końca uczciwe. Także w życiu prywatnym dopuści się zdrady,...
Nieudane próby pozbycia się dzieci niechcianych
Nieudane próby pozbycia się dzieci niechcianych towarzyszą losom bohaterek tak literatury wysokiej, jak i uważanej za masową. Bezskutecznie próbuje wywołać poronienie Cathy Ames – piękna żona Adama z Na wschód od Edenu. Cathy porzuci zresztą męża i synów – wcześnie rozbudzona seksualnie, pożądająca silnych wrażeń, marzyć będzie o czymś zupełnie innym niż spokojna egzystencja w rodzinnym gniazdku. Chwilowe zadowolenie odnajdzie w wielkomiejskim życiu i przepychu oraz spełnianiu najbardziej...
Niewinna dziewczyna
Niewinną dziewczyną, aniołem wydaje się Ewa z III części Dziadów Adama Mickiewicza – bohaterka epizodyczna. Modli się ona przed obrazem Maryi za rodziców, ojczyznę i Polaków cierpiących w więzieniach i na zesłaniu. Jednym z nich jest autor wierszy, które czytała i o którym wie, że także przebywa w więzieniu. Ewa jest ucieleśnieniem dziewczęcej niewinności, pobożną i szlachetną, gorliwą patriotką. Być może za kobietę anioła można też uznać Zosię z Pana Tadeusza , modlącą się za...
Niewinne igraszki z dziewicą
Niewinne pieszczoty z nieznającą jeszcze zapewne miłości cielesnej Julcią wspomina też Wiktor Ruben – bohater opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza Panny z Wilka . Spędzając czas w domu panien, wślizgiwał się on do sypialni Julci i prowadził z nią niewinną grę (oboje dotykali się i udawali, że śpią). Jeszcze po latach było to najpiękniejsze erotyczne wspomnienie Wiktora, zabite zresztą przez konfrontację z realną, starzejącą się Julcią...
Niewinność dziewicy
Wiele miejsca zajmuje też pisarzom opisywanie niewinności dziewic. Zosia z Pana Tadeusza jest nieśmiała i peszy się na widok Hrabiego, ucieka przed Tadeuszem, jej opiekunce Telimenie czasem wydaje się nawet nazbyt dzika.Oleńka słyszała, że płoche kobiety malują brwi, sama jednak nigdy nie posunęłaby się do takiego grzechu... Dziewica zdaje się nie zdawać sobie sprawy z własnej urody i wrażenia czynionego na mężczyznach. Przede wszystkim sienkiewiczowska dziewica, bo już np. Klara z Zemsty...
Niewrażliwi państwo z noweli Sienkiewicza
Henryk Sienkiewicz w swej przejmującej noweli Janko Muzykant ukazał niewrażliwych państwa ze dworu, którzy sporo bawią za granicą i tam szukają wrażeń, wspaniałej sztuki i młodych talentów, podczas gdy na własnej ziemi przegapiają prawdziwe perły. Scena, w której mówią oni (po francusku) o przyjemności wyszukiwania talentów na Zachodzie, podczas gdy nad grobem biednego Janka, pobitego na śmierć za kradzież skrzypeczek, „szumią brzozy”, jest nader sugestywna.
Niezdolny do heroicznych czynów
W jaki sposób antybohater zaprzecza cechom bohatera literackiego? Przede wszystkim nie jest herosem, wykazującym się nadludzkimi czynami, nie stać go nawet na zwyczajną odwagę. Np. bohater narrator Pamiętnika z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego nie jest wcale postacią heroiczną. Nie chodzi mu o sprawę, tylko o życie. Boi się. Robi wszystko, by przetrwać, nic więcej.
Niezwyciężony rycerz antyczny
Przykładem rycerza antycznego, dzielnie walczącego pod Troją, jest Achilles.Już sama jego zbroja budzi popłoch w szeregach wroga. Dlatego zakładają przyjaciel Achillesa, Patroklos i... ginie. Achilles jest przykładem rycerza nieugiętego, nieustraszonego, dzielnego i dumnego. Gdy zostaje mu odebrana branka Bryzejda, wycofuje się z walki, wtedy wydarza się nieszczęsny wypadek z Patroklosem (Patroklesem, Patroklem). By pomścić wiernego druha, dumny rycerz powraca do walki. Zabija w pojedynku...
Nimfetka
Kobietą dzieckiem ukazaną w perwersyjny sposób w powieści Vladimira Nabokova Lolita jest Dolores Haze, zwana Lolitą. Niedojrzała, dwunastoletnia dziewczynka staje się przedmiotem pożądania trzydziestosiedmioletniego mężczyzny Humberta Humberta, który z miłości do dziewczynki poślubia jej matkę, a gdy żona, odkrywszy sekret, ginie w wypadku, staje się jedynym opiekunem i ojczymem Lolity. W tym związku dziewczynka kusi ojczyma z kobiecą przebiegłością i osiąga pewne doraźne korzyści, np....
Nora – kobieta lalka
Jak dziecko, bezwolne i zdolne jedynie do beztroskiej zabawy, traktuje swą żonę bohater dramatu Henryka Ibsena Dom lalki – Torwald Helmer. Sam piastuje odpowiedzialne stanowisko, zarabia na dom, a po żonie spodziewa się, że będzie wciąż roześmianą dziewczynką, służącą rozrywkom męża. Toteż przebiera ją, obmyśla jej strój na bal kostiumowy, uczy tańczyć, traktuje z pobłażaniem, nie dopuszczając nawet do siebie myśli, że żona może mieć jakiekolwiek problemy... A Nora je ma – kiedyś...
Nowe wcielenia Dulskich
Portrety zakłamanych mieszczańskich rodzin wykraczają poza epokę Młodej Polski. Salony drobnomieszczan przypomina w swej twórczości Julian Tuwim. Groteskową rodzinę nowych Dulskich pokazuje w Ferdydurke Witold Gombrowicz. Bo czyż nie są takimi nowoczesnymi Dulskimi Młodziakowie, którzy tylko pozornie hołdują postępowości obyczajów?! Namawiają nawet groteskowo córkę Zutę do poczęcia nieślubnego dziecka. Jednak w ich ciasnych mieszczańskich głowach w sferze stosunków damsko-męskich nie...