Literatura

STAROŻYTNOŚĆ

Starożytność : Co nam zostało?

Epikureizm i stoicyzm - dwa ważne nurty filozoficzne, które przenikają twórczość poetów i myślicieli epoki. Epikureizm stworzył Epikur – uważał on, że aby być szczęśliwym, trzeba wierzyć zmysłom,nie uznawać sił ponadnaturalnych i dążyć do przyjemności. Natomiast stoicyzm (Zenona z Kition) poleca zachowanie równowagi duchoweji wyzbycie się wszelkich gwałtownych emocji. Spokój wobec wszystkiego, co nas spotyka, to uniwersalna recepta na szczęśliwe życie. Obok Biblii literatura antyczna...

Starożytność : Mity

Mit ikaryjski – Dedal, ojciec Ikara, doleciał na skonstruowanych przez siebie skrzydłach do brzegu, ale Ikar wpadł do morza i utonął, bo za bardzo zbliżył się do słońca, które roztopiło wosk skrzydeł. Jest ucieleśnieniem nierozsądnych marzeń, tęsknoty za pokonywaniem przestrzeni i poszukiwaniem wolności. Mit prometejski – Prometeusz z miłości do ludzi wykradł ogień z Olimpu. Za karę został przykuty do skały, a sępy wciąż wyjadały nieustannie odrastającą mu wątrobę. Symbolizuje...

Starożytność : Najważniejsze motywy i tematy

Bunt (np. Antygony przeciwko zasadom, które chce na niej wymóc Kreon; bunt ludzi wobec bogów). Konflikt tragiczny – konieczność wyboru między dwiema równoważnymi wartościami. Przykładem klasycznego konfliktu tragicznego są losy Antygony, która musi wybrać między posłuszeństwem wobec Kreona, czyli władcy, a kierowaniem się regułami ustalonymi przez bogów. Motywy z mitologii (Ariadna, Ikar i Dedal, wojna trojańska, Prometeusz, Herkules). Starożytny rycerz (np. Hektor) – staje...

Starożytność : Nazwa epoki i ramy czasowe

Terminem „starożytność” określa się czasy od około 4000 lat p.n.e.do 476 r. n.e. (upadek cesarstwa zachodniorzymskiego). Natomiast pojęcie „antyk” odnosi się do kultury śródziemnomorskiej (Grecji i Rzymu) do V w. n.e. Ten dorobek kulturowy określa się jako klasyczny (w znaczeniu: doskonały) i obok Biblii jest uważany za pierwowzór etyki i estetyki cywilizacji europejskiej.

Starożytność : Ważni bohaterowie literaccy

Antygona – uosabia rozdarcie między dwiema ważnymi ideami. Jej dramat pokazuje, że władza powinna służyć ludziom, a uczucia jednostki nie mogą być deptane przez bezosobowe rozkazy. Bohaterowie mitów (Ariadna, Herakles, Atena, Apollo, Ares, Prometeusz, Ikar, Syzyf, Odyseusz, Penelopa). Kreon – uosobienie bezdusznej władzy; uważa, że wydany rozkaz obowiązuje zawsze i wszystkich, bo musi zostać zachowany autorytet władzy w kraju. A jego dobro jest ważniejsze niż rodzina, bo dobro...

Starożytność : Wielkie dzieła

Antygona (Sofokles) – sprzeciwia się rozkazowi stryja, władcy Teb, i postanawia pogrzebać zwłoki brata, uznając wyższość prawa boskiego nad ludzkim. Tak zarysowany został konflikt dramatyczny w utworze. Antygona jest symbolem buntu, odwagi i braku pokory, a Kreon uosabia dumę, upór i nieustępliwość. Iliada (Homer) – epos nawiązujący do wydarzeń z lat 1194-84 p.n.e. (ostatnie dziesięciolecie wojny trojańskiej). Bohaterowie są heroiczni i wyidealizowani, a bogowie amoralni i...

Starożytność : Zapamiêtaj te pojêcia

Herkulesowa praca – mówimy tak o ciężkim, przekraczającym ludzkie siły zajęciu. Wyrażenie pochodzi oczywiście od 12 prac Herkulesa. Jabłko niezgody – oznacza powód do kłótni. Bogini niezgody rzuciła na stół jabłko z napisem „dla najpiękniejszej”, a Parys miał zdecydować, do której bogini trafi owoc. Kompleks Edypa – tego wyrażenia zaczął używać Freud na określenie skomplikowanych relacji pomiędzy matką a synem i na stałe weszło do języka psychologii. Pochodzi z mitu o Edypie,...

Starożytność : Zapamiętaj tych pisarzy

Ajschylos (525-456 p.n.e.) – twórca tragedii greckiej,którego twórczość poprzedziła dzieła Sofoklesa i Eurypidesa. Jego utwory zawierają tematykę religijną z elementami nacechowanymi moralizmem. W 484 r. p.n.e. wygrał pierwszy konkurs dramatyczny, a potem jeszcze 13 razy zdobywał główną nagrodę ateńskich igrzysk teatralnych. Wprowadził to teatru drugiego aktora, ograniczył rolę chóru i wprowadził do tragedii akcję dziejącą się poza sceną. Arystoteles (384-322 p.n.e.) – obok Platona...

Stary Testament

• Księga Hioba – historia tytułowego bohatera jest opowieścią o tym, czego człowiek się najbardziej boi – biedy, choroby i śmierci najbliższych, oraz o niezawinionych nieszczęściach.Wyłania się z niej morał, że lepiej jest być bogobojnym i uczciwym człowiekiem, bo tylko taka osoba umie w cierpieniu odnaleźć sens i zaufać Bogu. • Księga Koheleta – słynna ze względu na filozoficzny wydźwięk i przedstawienie wszystkiego, co ziemskie jako„marności nad marnościami”, bo „wszystko z prochu...

ŚREDNIOWIECZE

Średniowiecze : Cechy i idee literatury

Anonimowość – autorzy często nie ujawniali swojego nazwiska, jakby wpisując się w konwencję, że najważniejsza jest jedynie wartość dzieła. Dwujęzyczność – w literaturze obok siebie funkcjonuje łacina i języki narodowe. Łacina pełniła wtedy funkcję uniwersalnego języka wszystkich wykształconych ludzi i dlatego kolejne książki tworzono też po łacinie. Teocentryzm – filozofia, która uznaje Boga za centrum wszystkiego, stwórcę świata i tego, który ustanowił normy moralne. Ludzie...

Średniowiecze : Co nam zostało?

• Franciszkanizm – obecny na pierwszym planie w poezji ks. Jana Twardowskiego, pojawia się także w poezji Leopolda Staffa. Dziś św. Franciszek jest patronem ekologów. • Pieta – sposób obrazowania Matki Boskiej trzymającej na kolanach ciało Chrystusa. • W nawiązaniach filmowych warto pamiętać o ekranizacji Imienia róży Umberto Eco (1986). Akcja powieści (pierwowzoru filmu) toczy się w średniowieczu, a specyficzny klimat tworzą potworne egzekucje i groźna inkwizycja. •...

Średniowiecze : Literatura polska

• Biblia królowej Zofii – pierwszy zabytek języka polskiego,datowany na rok 1455. Jest to tłumaczenie Biblii na język polski (w dialekcie małopolskim), wykonane dla żony Władysława Jagiełły. Jest też nazywana Biblią szaroszpatacką (aż do II wojny światowej przechowywano ją w węgierskiej miejscowości Sárospatak). • Bogurodzica – to pierwszy hymn narodowy oraz pierwszy hymn rycerstwa polskiego. Jest najstarszą polską pieśnią religijną – dwie pierwsze zwrotki pochodzą z XII w....

Średniowiecze : Literatura powszechna

• Boska komedia (Dante Alighieri) – opowieść o podróży człowieka przez zaświaty. Piekło jest tu podzielone na dziewięć kręgów; najwyżej siedzą dzieci zmarłe bez chrztu, niżej ludzie zmysłowi, a jeszcze niżej obżartuchy i smakosze. Nad wejściem do piekła słynna przestroga: „Porzućcie nadzieję, którzy tu wchodzicie”. • Dzieje Tristana i Izoldy – najsłynniejszy romans średniowieczny i skomplikowana historia miłości. Z grobu Tristana wyrośnie głóg, który wrośnie w grób Izoldy, co...

Średniowiecze : Najważniejsze motywy i tematy

Historia państwa – najwięcej wnosi do tego tematu literatura historiograficzna (dzieła Wincentego Kadłubka, Galla Anonima, Jana Długosza). Śmierć – obecna zarówno w konwencji tańca śmierci (w Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią ), jak i w utworach religijnych, gdzie pojawia się motyw rozpaczy po śmierci Chrystusa ( Lament Świętokrzyski ). Tematy społeczne oraz obyczajowe znajdziemy w Satyrze na leniwych chłopów , w wierszu Słoty O zachowaniu się przy stole . Tematyka...

Średniowiecze : Nazwa epoki i ramy czasowe

Określenie „wieki średnie” znaczy tyle co wieki przejściowe pomiędzy antykiem a odrodzeniem. W renesansie 10 poprzedzających tę epokę stuleci oceniono jako wieki „ciemne”. Dziś ta ocena ewoluowała i wieki średnie fascynują swoim bogactwem. Średniowiecze zawiera się pomiędzy rokiem 476 (upadek cesarstwa zachodniorzymskiego) a niektórymi wydarzeniami XV w. (1453 – upadek cesarstwa bizantyjskiego, 1492 – odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba).

Średniowiecze : Ważni bohaterowie literaccy

Rycerz – jest wierny słowom, które wypowiedział, i wybrance swego serca; kieruje się w życiu honorem i odwagą, jest mistrzem w walkach rycerskich. I, oczywiście, jest także pobożny (tak jak tytułowy bohater Pieśni o Rolandzie). Święty – wyrzeka się przyjemności ziemskich i cielesnych, jego życie sprowadza się do ascezy, umartwiania ciała, ubóstwa, pobożności w połączeniu z medytacją. Święty ma też zdolność czynienia cudów. Takie życie wiedli św. Aleksy, św. Kinga i św. Jerzy walczący...

Średniowiecze : Wielkie dzieła

Średniowiecze : Zapamiętaj te pojęcia

• Alegoria – takie uosobienie cnoty albo grzechu i tak często występujące w różnych utworach, że staje się symbolem czytelnym dla wszystkich. • Apokryfy – utwory nawiązujące do Biblii , ale nieuznawane przez Kościół. Pochodzące z nich motywy, często przemieszane z fantastyką, pojawiały się w tekstach hagiograficznych. • Asceza – unikanie radości życia, umartwianie się w celu doskonalenia duszy i zasłużenia na zbawienie. Początkowo miała formę intensywnego samoudręczenia, ale...

Średniowiecze : Zapamiętaj tych pisarzy

Jan Długosz (1415-1480) – pochodzący z rodu rycerskiego kanonik i historyk krakowski. Służył na dworze króla Kazimierza Jagiellończyka, był także wychowawcą jego synów. Jego najsłynniejsze dzieło to Historiae Poloniae ( Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego ) – w pełnym wydaniu ukazało się w latach 1701-1703. Gall Anonim (XI/XII w.) – pierwszy kronikarz historii Polski, autor Kroniki polskiej , będącej rzetelnym źródłem wiedzy o czasach Piastów i rządach Bolesława...

Środki poezji barokowej

budowanie obrazu na kontraście, epatowanie brzydotą, paradoksy, oksymorony, np. gorący lód, zimny ogień, hiperbola, czyli przesadne kreowanie jakiegoś zjawiska, anafora, czyli rozpoczynanie kolejnych wersów od tego samego zwrotu lub słowa, przestawny szyk wyrazów w zdaniu.