Miłość Karusi była silniejsza niż strach przed śmiercią i kontaktem z duchem.Rysy szaleństwa noszą też inne kobiety zakochane i umierające z miłości.Cechy takiego obłędu ma miłość Teresy Kociełłowej – bohaterki Nocy i dni Marii Dąbrowskiej – do Tadeusza Krępskiego. Kociełłowa nawiązuje z nim romans, a frustrację przypłaca zdrowiem, jej organizm nie ma sił, by zwyciężyć śmiertelną chorobę, a może i wola życia osłabła w nieszczęśliwej żonie i kochance? W chwili szalonej rozpaczy odbierają...
(....) Julio, czemu jesteś Wciąż jeszcze taka piękna? Czy to znaczy, Że bezcielesna Śmierć jest także zdolna Do żądzy, że ten wygłodzony potwór Trzyma cię w mroku, aby siłą posiąść? Chociażby po to, by temu zapobiec, Spocznę przy tobie na posłaniu nocy I już się stąd nie ruszę. Tak, zostanę Tu, gdzie robactwo mamy na posługi; Tu, w tej sypialni znajdę odpoczynek, Ze znużonego światem ciała zrzucę Przygniatające brzemię wrogich gwiazd. (...) Co trzymasz, miły, w zaciśniętej dłoni? Ach,...
P ewną analogię można też znaleźć pomiędzy wymienionymi bohaterami a Antygoną.Dla niej także istnieją wyższe wartości niż życie. Ona także gotowa jest wybrać śmierć,byle te wartości ocalić. Bohaterka tragedii Sofoklesa wie, że praktycznie wydaje na siebie wyrok, broniąc praw boskich i przeciwstawiając się władzy. Decyzji jednak nie zmienia. Próbuje pogrzebać ciało swego brata zdrajcy, wbrew woli władcy Kreona, i zostaje skazana na śmierć. Trudno uznać jej decyzję za równą samobójstwu, może...
Niekiedy samobójstwo ma stać się odkupieniem poprzednich win. Tak dzieje się w Grażynie Adama Mickiewicza. Litawor, książę nowogrodzki, który nie sprostał obowiązkom władcy i wiernego sługi ojczyzny i został w walce z Krzyżakami zastąpiony przez kobietę – żonę przebraną w mężowską zbroję, rzuca się na stos, na którym płoną zwłoki bohaterskiej Grażyny. Jego samobójstwo nabiera charakteru symbolicznego. Ma odkupić winę. A może także staje się symbolicznym gestem zamiany ról – zwykle to żony...
Inna grupa literackich samobójstw, mająca niekiedy wiele wspólnego z samobójstwami z miłości, to autodestrukcja spowodowana poczuciem bez sensu istnienia. Np. Kordian Juliusza Słowackiego zaczyna się od przywołania postaci zmarłego przyjaciela bohatera („zabił się, młody”). Kordian, nieszczęśliwy w miłości,także podejmie próbę samobójczą. Z kolei samobójstwo Płoszowskiego, bohatera Bez dogmatu Sienkiewicza, choć popełnione z miłości, także ma związek z wcześniejszymi autodestrukcyjnymi,...
Paradoksalnie niekiedy dopiero samobójstwo ma nadać sens życiu bohatera. Być może tak było z samobójstwem Litawora. Tak dzieje się też w przypadku bohatera Tadeusza Konwickiego. Pisarz, który od dawna nie napisał nic znaczącego, nie czuje się sługą reżimu ani opozycjonistą, jest namawiany przez kolegów z opozycji do aktu samospalenia przed Pałacem Kultury. Ma zaprotestować w ten sposób przeciw całkowitej sowietyzacji Polski i włączeniu jej do ZSRR. Co ciekawe, wyznaczony do tej roli przez...
Najczęściej oczywiście zabijają się lub podejmują samobójcze próby zakochani. Nieszczęśliwi, bo ich miłość nie została odwzajemniona, nieszczęśliwi, bo jakiś zakaz czy społeczna przepaść dzieli ich od ukochanej istoty. Nieszczęśliwi, bo śmierć zabrała istotę im najbliższą. Nieszczęśliwi, bo zostali zdradzeni. Już w mitologii greckiej i dramacie antycznym popełniano samobójstwa – niektóre z miłości. Orfeusz, który schodzi do Hadesu za Eurydyką, nie popełnia wprawdzie samobójstwa, ale igra ze...
Literaccy samobójcy nie zawsze umierają lub chcą umrzeć z miłości, choć niekiedy ich śmierć z miłością ma coś wspólnego. Np. ojciec Wicia z Kroniki wypadków miłosnych odebrał sobie życie, gdy okazał się życiowym bankrutem– ktoś bowiem sprzeniewierzył pieniądze, za które ojciec Wicia odpowiadał... Zapewne nie mogąc wyjść z honorem z zaistniałej sytuacji ani zapewnić bytu rodzinie, ojciec Wicia wybrał śmierć. W nieco innej sytuacji był Zenon Ziembiewicz – bohater najbardziej znanej powieści...
Aż zobaczyli ilu ich, poczuli siłę i czas, I z pieśnią, że już blisko świt szli ulicami miast; Zwalali pomniki i rwali bruk – Ten z nami! Ten przeciw nam! Kto sam – ten nasz najgorszy wróg! A śpiewak właśnie był sam. Patrzył na równy tłumów marsz Milczał wsłuchany w kroków huk, A mury rosły, rosły, rosły, Łańcuch kołysał się u nóg. (Jacek Kaczmarski, Mury ) Samotność – cóż po ludziach, czym śpiewak dla ludzi? Gdzie człowiek, co z mej pieśni całą myśl wysłucha, Obejmie okiem...
Wielu nieszczęśliwych kochanków zabija się, wielu znajduje sobie szczytne cele. W III części Dziadów „kochanek Maryli” staje się „kochankiem ojczyzny”, z nieszczęśliwie zakochanego młodzieńca przeradza się w buntownika i bojownika o wolność kraju (badacze literatury nie są zgodni, czy Gustaw z IV części Dziadów i Gustaw-Konrad to ta sama, czy tylko podobna postać o tak samo zawikłanej romantycznej biografii, faktem jednak pozostaje, że bohater III części dramatu przechodzi wewnętrzną...
Odrębnym rodzajem samotności jest samotność człowieka chorego. Wyizolowany,cierpiący, często odrzucony przez społeczeństwo sam musi radzić sobie ze swoim cierpieniem, niepełnosprawnością, a niekiedy i z poczuciem ciągłego zagrożenia śmiercią. Taką postacią jest Hiob, a także bohater opowiadania Wieża Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, trędowaty Lebbroso, czy chory na AIDS bohater filmu Filadelfia oraz stający w obliczu epidemii dżumy mieszkańcy odizolowanego od świata Oranu ( Dżuma Alberta...
Takim napiętnowanym lub nawet nienapiętnowanym, ale wyobcowanymi przez to samotnym bywa emigrant. Rozterki romantycznego emigranta dokumentuje np. słynny Hymn Juliusza Słowackiego. O biedzie emigrantów i ich żałosnej śmierci bez godnego pogrzebu traktuje inny wiersz tego poety– Pogrzeb kapitana Meyznera . Rozterki współczesnych emigrantów, nie mogących się odnaleźć w świecie Europy Zachodniej czy Ameryki,oddaje np. tom wierszy Stanisława Barańczaka Widokówka z tego świata , sztuka...
Istotną cechą śpiewaka, barda, wieszcza (z Murów czy Wielkiej Improwizacji ) jest geniusz. Ów geniusz porywa tłumy, ale i odcina wybitną jednostkę od szarej gawiedzi.O samotności niepokornego geniusza, stworzonego do wyższych celów, łamiącego ko nwencje społeczne pisali, na przekór filistrom, symboliści francuscy czy twórcy młodopolscy, eksponując jego samotność i talent, ale także jego nieprzystawalność do społecznych wzorców, okupioną cierpieniem; wolność, niejednokrotnie okupioną...
Zaskakujący aspekt samotności odkrywa Świrszczyńska w wierszach o miłości. Kreowani przez nią kochankowie są potwornie samotni, nieustannie rywalizują ze sobą, zdradzają się i ranią. Nawet akt miłosny jest próbą sił: Kochamy się Jak dwa drapieżne ptaki W gnieździe chwili Elektrycznej. Kochamy się Milcząc. (Anna Świrszczyńska, Jak język dzikiego kota ) Podobnie jest w wierszach Kochanków dzieli miłość , Bardzo smutna rozmowa nocą , Suka . Motyw obcości kochanków, a nawet...
Samotni są też mściciele, np. Giaur – tytułowy bohater powieści poetyckiej Byrona, który musi być sam, by dokonać zemsty za zabicie Leili, a potem trzymać w ukryciu swą zbrodnię i pokutować za nią. Samotny jest też Hamlet– bohater największej tragedii wszech czasów, napisanej przez Williama Szekspira,pragnący pomścić podstępnie zabitego ojca. Konieczność ciągłego spiskowania pociąga za sobą konieczność odgrodzenia się nawet od kochanych istot (matki, Ofelii) i od wrogów (Klaudiusz, jego...
Jeszcze innym rodzajem odrębności jest poczucie opuszczenia związane z przynależnością do jakiejś narodowości, rasy czy związane z wyznawaniem religii. Napiętnowani są chrześcijanie w starożytnym Rzymie ( Quo vadis ), Żydzi w dobie faszystowskiego totalitaryzmu (filmy Europa, Europa , Jeszcze tylko ten las , Lista Schindlera , powieść Początek , pamiętnik Pianista czy wspomnienia Dziewczynka w czerwonym płaszczyku ), napiętnowani są także Niemcy w powojennym Gdańsku ( Hanemann...
N ajwięcej słów o samotności wypowiadają chyba nieszczęśliwie zakochani, porzuceni, opuszczeni, zdradzeni ludzie i ci, którzy stracili ukochaną istotę. Samotny jest odrzucony przez żonę innego Werter ( Cierpienia młodego Wertera Goethego). Samotny jest także podmiot liryczny mówiący w wierszu Adama Mickiewicza: Niewdzięczna! Gdy ja dzisiaj, w tych podniebnych górach Spadający w otchłanie i niknący w chmurach, Wstrzymuję krok, wiecznymi utrudzony lody, I oczy przecierając z lejącej się...
Warto też wspomnieć o samotności twórcy. Już sam zawód artysty pociąga za sobą konieczność izolowania się i znoszenia samotnej twórczej męki. Przyczyną samotności jest geniusz, ale i niejednokrotnie szczególna misja twórcy, np. Gustaw-Konrad jest bezwzględnie samotny w swej walce toczonej z Bogiem o szczęście narodu. Samotna jednostka, samotny geniusz bierze na siebie odpowiedzialność za cały naród i bez współpracy z nim, jako osoba sprawująca rząd dusz chce osiągnąć swój cel:...
Ważnym tematem tekstów kultury jest też samotność ludzi starych, często obłąkanych, żyjących we własnym, zamkniętym świecie, bez miłości i zainteresowania innych. Warto tu wspomnieć film Wożąc panią Daisy czy poezję Anny Świrszczyńskiej, w której akcentowana jest samotność starych kobiet, pogardzanych przez społeczeństwo, niekochanych, brzydkich, traktowanych z odrazą: Udręczona ż ądzą i szaleństwem chodzi po plantach stara Ofelia. Rozpuściła swe włosy, Kto zechce pokochać starą...
Odrębne zagadnienie stanowi samotność twórcy nierozumianego przez swych współczesnych, np. poety niepoczytnego, niepopularnego, liczącego na zainteresowanie, podziw i zrozumienie przyszłych pokoleń. O takiej sytuacji pisze Cyprian Kamil Norwid: Piszę – ot! czasem... piszę n a B a b i l o n D o J e r u z a l e m – i dochodzą listy. To zaś mi mniejsza, czy bywam omylon Albo nie?... piszę – pamiętnik artysty, Ogryzmolony i w siebie pochylon –Obłędny!... ależ – wielce rzeczywisty!...
Samotny pozostaje w swych poczynaniach tyran Klaudiusz żyjący w ciągłym niepokoju. Mając świadomość, że jest winien zbrodni, a Hamlet depcze mu po piętach, musi przy innych robić dobrą minę do złej gry, za plecami snując intrygi: wysyła Hamleta w podróż, potajemnie pisząc list do innego władcy, by go zgładził, gdy podstęp jednak się nie udaje i Hamlet wraca, próbuje w inny sposób zamordować księcia (trucizna). Podobnie samotny jest Kreon, wydający wyrok na Antygonę. Ma przeciwko sobie syna i...
Szczególny rodzaj samotności to samotność umierających. O niej traktuje wiele dzieł, np. genialna sztuka Dowcip Margaret Edson, mówiąca o odchodzeniu chłodnej, surowej profesor umierającej na raka. Samotność umierającego pokazał też w swoim filmie Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową Krzysztof Zanussi. Upokorzenia, strachu, cierpienia umierających nie jest w stanie podzielić nikt. W znanym wierszu Campo di Fiori Czesław Miłosz– ukazując iskry i strzępy ubrań,...
We współczesnych tekstach kultury samotność pojawia się w nowych, zaskakujących kontekstach: pracoholizmu, uzależnienia od komputera, anonimowości w Internecie oraz strachu przed miłością (zjawisko tzw. singli). Warto przywołać głośną polską powieść Janusza Wiśniewskiego Samotność w sieci czy zachodnie kultowe teksty Douglasa Couplanda ( Poddani Microsoftu ), traktujące o ludziach uzależnionych od pracy i komputera, którym nie starcza już czasu na normalne życie: miłość, przyjaźń,...
Człowiek jest samotny także w swym oczekiwaniu na odzew Boga na jego modlitwy – zdają się mówić liczni twórcy. Dramat Samuela Becketta Czekając na Godota jest obrazem niezwykłej samotności ludzi, którzy oczekują na tytułowego Godota (przyjaciela? Boga? czy raczej bożka? – na co wskazywałoby tłumaczenie wyrazu). Na odzew Boga bezskutecznie czekają też Konrad z III części Dziadów czy bohater liryczny Kasprowicza z Hymnów , także złakniony kontaktu z Bogiem mówiący w wierszu Kazimierza...
Samotność jest także konsekwencją każdej zbrodni. Samotna jest Balladyna,bohaterka dramatu Juliusza Słowackiego, przez pewien czas tylko sprzymierzona w swych zbrodniczych działaniach z Kostrynem, samotna jest pani, która zabiła pana z ballady Mickiewicza Lilije , samotni są Makbet i jego żona winni zbrodni królobójstwa, a potem kolejnych, będących jej konsekwencją. Ich chwilowymi powiernikami bywają pustelnicy, Makbeta wspiera żona, jednakże ostatecznie każdy z bohaterów pozostaje sam ze...
Warto też wspomnieć o rycerzach Sarmatach. Wierzący w szczególną misję Polaków, rzekomych potomków starożytnego ludu Sarmatów, walczą z wrogami Polski, między innymi z niewiernymi (Turkami, Tatarami). Jeden z sarmackich rycerzy, Jan Chryzostom Pasek, opisze swe niezwykłe,nie tylko wojenne, wyczyny w swoich pamiętnikach. Rycerzy Sarmatów odnajdziemy też w Trylogii Henryka Sienkiewicza. Uwagę zwraca zwłaszcza mocny w gębie i przy stole, słabszy w boju pan Zagłoba (typ żołnierza samochwała),...
Sarmackie uczty suto zakrapiane alkoholem przedstawił Henryk Sienkiewicz w Trylogii . Szczególnym amatorem takich biesiad jest Jan Onufry Zagłoba – wytrawny smakosz wina, który potrafi wytrwać przy alkoholu najdłużej, opowiadając dowcipy i zabawne historyjki. Na ogół bardzo się przy tym przechwala, a przechwałki te niewiele mają wspólnego z prawdą. Niekiedy biesiady mają jednak złe skutki, np. wtedy, gdy Zagłoba po upiciu się na weselu kozackim orientuje się nagle, że jest więźniem Bohuna....
W Panu Tadeuszu Mickiewicz kreuje postać kapitana Rykowa – ów Rosjanin jest zapraszany na uczty do domu patrioty – Soplicy, Sędziemu wydaje się bowiem, że tak wypada. Rykow chętnie biesiaduje z Polakami, lubi wspólne z nimi rozmowy, współczuje też uciskanemu narodowi, jest wyrozumiały: Ojczyzna! Ja to czuję wszystko, ja rozumiem! Wy Polaki, ja Ruski, teraz się nie bijem, Jest armistycjum, to my razem jemy, pijem. Jednak rozkaz przełożonych jest dla niego świętością. Dlatego, gdy...
W wierszu Seweryna Goszczyńskiego Przy sadzeniu róż („Sadźmy, przyjacielu,róże”) sadzenie oznacza zapewne pracę ideowców nad odzyskaniem niepodległości (róże to idee niepodległości). Być może kwiaty zobaczą dopiero następne pokolenia („może już nie ujrzym kwiatu”), jednak nie odbiera to sensu pracy („Jakże trud nasz piękny, wzniosły”); jest ona ważna dla następnych pokoleń, które będą cieszyć się niepodległością („sadźmy je przyszłemu latu”). Utwór jest dedykowany przyjacielowi poety,...
Sadźmy, przyjacielu, róże! Długo jeszcze, długo światu Szumieć będą śnieżne burze, Sadźmy je przyszłemu latu! My, wygnańcy stron rodzinnych, Może już nie ujrzym kwiatu, A więc sadźmy je dla innych, Szczęśliwszemu sadźmy światu! (Seweryn Goszczyński, Przy sadzeniu róż ) Motyw siewu i sadzenia ma w tekstach kultury zwykle znaczenie symboliczne. Występuje zarówno w Biblii , mitologii, jak i bardziej współczesnych tekstach kultury.
Nieco inne cechy Antygony eksponuje Miłosz w wierszu W Warszawie. Dla noblisty Antygona to po prostu siostra opłakująca śmierć ukochanego brata. Takich Antygon pełno jest w wojennej Warszawie, w której zginął niejeden człowiek. Właśnie płacz takiej siostry staje się dla poety z wiersza Miłosza impulsem do opłakiwania śmierci poległych, choć jeszcze niedawno obiecywał sobie, że nie będzie płaczką żałobną ani nie dotknie „ran wielkich swojego narodu”. Z kolei Kazimiera Iłłakowiczówna w swym...
Przyjaźnią w pewnym sensie można nazwać relacje niektórych sióstr. Przykład? Barbara Niechcicowa i Teresa Kociełłowa. Ich przyjaźń przetrwa młodzieńcze lata, jako dojrzałe kobiety, żony i matki, będą się spotykać, np. na wakacjach, odwiedzać w weekendy (Basia nawet zazdrosna będzie o względy Bogumiła wobec siostry). Jednak nawet Barbara nie pozna za życia Teresy jej mrocznej tajemnicy, dopiero po jej śmierci, z listów powierzonych przez siostrę, dowie się o romansie Kociełłowej.
SHYLOCK Ach, to, to, to, to! Ów diament, który przepadł, kosztował mnie dwa tysiące dukatów we Frankfurcie,– klątwa nigdy dotąd nie padła na nasz naród, dopiero dziś! Nie czułem jej nigdy dotąd, dopiero dziś, – dwa tysiące dukatów w tym kamieniu, a także i inne drogie, drogie klejnoty. Wo lałbym mieć córkę martwą tu, u mych stóp, z owymi klejnotami w uszach: wolałbym,aby leżała na marach u mych stóp, z owymi dukatami w trumnie: – żadnych wieści o nich? Czemu?! Sam nie wiem, ile już...
Skąpego kupca przedstawia Opowieść wigilijna Karola Dickensa. Ebenezer Scrooge nie ma serca nie tylko dla swych pracowników, ale nawet dla krewnych. Jest człowiekiem okrutnym, skąpym i bezdusznym, dopóki nie przechodzi wewnętrznej przemiany pod wpływem pewnego widzenia (objawiają mu się duchy przeszłości, teraźniejszości i przyszłości).
Sytuacje przeciwne – krzywdzenie rodziców przez niewdzięczne dziecko – również odnajdujemy w licznych dziełach literackich. Typowy obraz matki znoszącej niewdzięczność córki przedstawiony został w Balladynie Juliusza Słowackiego . Zła królowa okrutnie traktuje staruszkę matkę, nie pamiętając o dobroci, miłości i trosce, którymi była otaczana w ubogim rodzinnym domu. Wstydzi się przyznać do matki nędzarki i dlatego wypędza żebraczkę z zamku.Mimo to staruszka do końca pozostaje lojalna...
Coraz częściej pojawiająca się w literaturze czy filmie wcale nie niewinna dziewczyna (dziewczynka?), dziecko jeszcze, ale trochę już też kobieta – kokietka nie jest nowością. Już Gabriela Zapolska pokazała w Moralności pani Dulskiej Melę i Hesię – w dziecięcych, ale przyciągających męskie spojrzenia wydekoltowanych strojach. Wyrachowana i obłudna, zakłamana matka kołtunka zabierała „dziewczynki” w takich strojach na lekcje tańca, by zyskać dla nich adoratorów. Jedna z córek świetnie...
Warto też wspomnieć o sługach skrzywdzonych. Uboga Hanka z Moralności pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej zostaje w domu pani Anieli uwiedziona, zachodzi w ciążę i wówczas traci posadę, po macoszemu, w wyniku interwencji matki chrzestnej, potraktowana odszkodowaniem przez niedoszłą teściową, Dulską.
Dalsze skutki rewolucji, przewidywane przez Witkacego czy Orwella, tj. terror, dyktatura jednostki, zbrodnie, zostają przedstawione np. w prozie łagrowej ( Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, proza Leo Lipskiego, Aleksandra Sołżenicyna i Oli Watowej). Także w stalinowskich więzieniach cierpią i giną rzekomi wrogowie rewolucji, często dawni działacze rewolucyjni lub zupełnie niewinni ludzie (filmy Matka Królów Zaorskiego na podstawie powieści Kazimierza Brandysa, Przesłuchanie...
Służmy poczciwej sławie, a jako kto może, Niech ku pożytku dobra spólnego pomoże (Jan Kochanowski, Pieśń II ) Sława, w odróżnieniu od chwilowej popularności, sukcesu, kariery (słowa tak popularne do dziś!) to wartość uniwersalna i ponadczasowa. Szczególnie chętnie pisano o niej w czasach antyku, średniowiecza czy renesansu oraz w epoce kultu sztuki – modernizmu.
Wiele słów poświęcono od antyku po dzisiejsze czasy sławie artysty. Kochanowski pisał: O mnie Moskwa i będą wiedzieć Tatarowie, I różnego mieszkańcy świata Anglikowie; Mnie Niemiec i waleczny Hiszpan, mnie poznają, Którzy głęboki strumień Tybrowy pijają. (Jan Kochanowski, Pieśń XXIV ) Podkreślał tym samym ponadczasowość swej poezji. Ten motyw nieśmiertelności poety pochodzi jeszcze z poezji Horacego („nie wszystek umrę”). O sławę dbali też romantycy. Słowacki w poemacie dygresyjnym...
Motyw rycerskiej sławy pojawia się już w utworach antycznych. Bohaterskich mężów sławią eposy ( Iliada, Odyseja ). Achilles czy Hektor swą dzielnością,niezłomnością, niezwykłymi czynami wsławiają swe imię. Celem eposów jest m.in. właśnie rozsławianie czynów sławnych mężów. „Muzo! Męża wyśpiewaj, co święty gród Troi/Zburzywszy, długo błądził i w tułaczce swojej/Siła różnych miast widział” – mówi Odyseja . Iliada zaczyna się od słów: „Gniew Achilla, bogini, głoś, obfity w szkody,/Który...
Pozornie nie dbali o sławę święci. Zauważmy jednak, że św. Szymon Słupnik opisany w wierszu Grochowiaka gromadził wokół siebie tłumy, a św. Aleksy ( Legenda o św. Aleksym ) pozostawił list, w którym opisał swoje życie i motywy postępowania. Dbałość o sławę, a może nawet tanią popularność można zauważyć w postępowaniu pragnącej zostać świętą przeoryszy klasztoru – tytułowej bohaterki opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza Matka Joanna od Aniołów .
Pewnego razu w okresie generalnych porządków zjawiła się niespodzianie Adela w państwie ptasim ojca. Stanąwszy we drzwiach, załamała ręce nad fetorem, który unosił się w powietrzu– oraz nad kupami kału, zalegającego podłogi, stoły, meble.Szybko, zdecydowana, otworzyła okno, po czym przy pomocy długiej szczotki wprawiła całą masę ptasią w wirowanie. Wzbił się piekielny tuman piór, skrzydeł i krzyku, w którym Adela, podobna do szalejącej Menady, zakrytej młyńcem swego tyrsu, tańczyła taniec...
Dość często występującą kreacją jest też sługa będący cieniem swego pana.Występuje on np. w Mieszczaninie szlachcicem Moliera, gdzie służąca Lucylli i sługa Kleonta kopiują gesty, słowa i zachowania swoich państwa, są w sobie zakochani, tak jak ich państwo, i ostatecznie się pobierają. Los swego sąsiada, a potem pana dzieli też Sancho Pansa z powieści Don Kichot Miguela de Cervantesa Saavedry. Jako giermek towarzyszy mu w wędrówce, ale też w odróżnieniu od swego pana ma więcej rozsądku,...
Najczęstszą kreacją sługi w literaturze jest chyba sługa wierny. Ucieleśnieniem wiernej służącej i przyjaciółki jest Brangien z Dziejów Tristana i Izoldy . Zna ona sekrety swojej pani, dba o jej bezpieczeństwo. Gdy okazuje się, że przez jej nieuwagę Tristan i Izolda napili się czarodziejskiego płynu z butli przeznaczonej dla Izoldy i króla Marka, Brangien rozpacza nad nieszczęściem swej pani i nad własnym. By chronić Izoldę, jako dziewica zastępuje ją w małżeńskiej królewskiej sypialni w...
Interesującą postacią jest Adela ze Sklepów cynamonowych Brunona Schulza. Ma ona nad ojcem bohatera, a także i samym chłopcem władzę ze względu na to, że jest atrakcyjną kobietą i bardzo im się podoba. Jest w domu ucieleśnieniem erotyzmu, ale też kobiety silnej, damskich rządów – to ona nieraz upokarza ojca, przerywa fanaberie związane z hodowlą ptactwa, wielką miotłą sprząta dom, przywracając w nim porządek, ale i odzierając go z magii. Wyrzuca Księgę, która fascynuje chłopca, choć...
Samotność człowieka na anonimowym miejskim blokowisku eksponował Krzysztof Kieślowski w Dekalogu . „Wiersze mieszkalne” Stanisława Barańczaka oddają atmosferę mieszkania w bloku z wielkiej płyty, nieprzyjaznego, akustycznego, w którym „cztery kąty, a szpieg piąty” i w którym mieszka się „kątem u siebie”. Niezbyt przyjaźnie wyraża się też o blokowisku na Saskiej Kępie Miron Białoszewski, nazywający w swej prozie swoje osiedle „Chamowem”. Współczesne filmy, takie jak Cześć, Tereska , także...
W popularnych tekstach kultury (piosenki) usiłowano kreować opozycję, antykomunistyczne podziemie według schematów wojenno-romantycznych. Wiadomo jednak, że realia były zupełnie inne... Próbę czasu przetrwały utwory pokazujące tę powojenną konspirację z przymrużeniem oka. Mała apokalipsa Tadeusza Konwickiego daje obraz opozycji, podobnie jak władza, groteskowej, słabej, konspirującej przeciw komunistom. W opozycji działają tchórze namawiający kolegę do samospalenia, sami niezdolni do tego...
Do tych różnych aspektów „rzeczy czarnoleskiej” odwołują się kolejni polscy poeci. Bolesław Leśmian w wierszu Urszula Kochanowska powróci do dramatu z Trenów , by rozpatrywać tak bardzo interesującą go zagadkę życia i śmierci. Historia Urszulki Kochanowskiej, przeniesionej do nieba i tęskniącej za Czarnolasem, stanie się dla Leśmiana pretekstem do tworzenia tak chętnie kreowanych przez poetę istot funkcjonujących na granicy bytu i niebytu, ziemskiego i nieziemskiego życia („Zbliż się do...
W Lalce Bolesława Prusa teatr ukazany zostaje jako miejsce, w którym spotykają się różne warstwy społeczne. Studenci i inni biedni widzowie siadają z tyłu, zaś w najbliższych rzędach i w lożach – przede wszystkim fabrykanci i znudzona arystokracja. Kupcy nie mają raczej czasu na odwiedzanie świątyni sztuki, zajęci codzienną pracą i interesami, tak jak Wokulski czy Rzecki. Pan Stanisław zaczyna się interesować teatrem tylko ze względu na piękną arystokratkę Izabelę Łęcką. Spektakl teatralny...