Szlachetna prostytutka
Często jednak literatura pokazuje inne prostytutki, wcale niebędące uosobieniem zła, a przy tym skrzywdzone przez życie, biedne, nieszczęśliwe lub przeciwnie – życzliwe światu, pogodne, szlachetne, na swój sposób radzące sobie w życiu. Do tych szlachetnych prostytutek niewątpliwie należy bohaterka Przeminęło z wiatrem – przyjaciółka Retta Butlera, Bella. Wielokrotnie wybawi z kłopotów Retta i jego znajomych. Okaże się lojalna i, mimo swej profesji, na swój sposób wierna. Również Elżbieta...
Szlachetny rycerz cudzoziemiec
U Sienkiewicza pojawia się też motyw szlachetnego rycerza cudzoziemca. W Krzyżakach tę rolę odgrywa rycerz z Lotaryngii, pan Fulko de Lorche, honorowy, prawdomówny, szlachetny, niestety naiwny rycerz. Przybywa on pomagać Krzyżakom w walkach z niewiernymi, tj. Litwinami i Żmudzinami (tak przedstawiają ich zakonni bracia). Z ciekawości trafia też na Mazowsze, gdzie spodziewa się naiwnie zyskać sławę, zabijając smoka i ratując cudną dziewicę. Jest bardzo kochliwy i oddaje hołd coraz to nowym...
Szlachta trwoniąca majątki
Zarówno podupadająca drobna szlachta, jak i arystokracja żyją ponad stan. Utracjuszem okazuje się Kazimierz Starski z Lalki Bolesława Prusa. Żyje jak pasożyt, nieustannie podróżując, bawiąc się, romansując i czyhając na jakiś spadek po krewnych. W powieści widzimy także inne postaci marnujące majątki. Rozkapryszoną arystokratką, ponoszącą wielkie wydatki, jest córka mającego kłopoty finansowe Tomasza Łęckiego, panna Izabela. Oboje Łęccy żyją ponad stan, podróżując po Europie, wydając wiele...
Szpital psychiatryczny – miejscem izolacji i ostoją normalności
W domu obłąkanych znajdzie się też inna romantyczna bohaterka – żona hrabiego Henryka z Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego, śniąca o tym, że jest poetą... W Mistrzu i Małgorzacie Bułhakowa opisane zostaje zamykanie zdrowych, ale niepokornych mieszkańców Moskwy w szpitalach psychiatrycznych jako normalna praktyka państwa totalitarnego. W tym sensie szpitale psychiatryczne stają się oazą normalności, miejscem przebywania ludzi niezależnych, myślących, zbuntowanych,niepokornych. Do...
Sztuka dla sztuki
Społeczno-politycznej funkcji poezji, poezji tyrtejskiej przeciwstawiano popularną w okresie modernizmu ideę sztuki dla sztuki. Również w literaturze dwudziestolecia międzywojennego, w dobie odzyskania niepodległości uznano brzemię polskości, sprawy narodowej za zbędny balast. „Ojczyzna moja wolna, wolna.../Więc zrzucam z ramion płaszcz Konrada” – pisał w Czarnej wiośnie Antoni Słonimski. Z kolei Jan Lechoń w Herostratesie życzył sobie: „A wiosną – niechaj wiosnę, nie Polskę zobaczę”....
Ślub – marzenie dziewic i... matek
Ważnym zagadnieniem poruszanym w literaturze polskiej i nie tylko jest konieczność wydania nie zawsze posażnych panien za mąż lub zrobienia dobrej partii przez panny piękne i posażne. Niejednokrotnie wymaga to sprytu i poświęcenia. Tytułowa bohaterka komedii Gabrieli Zapolskiej, pani Dulska, myśli o korzystnych małżeństwach dla córek, ewentualny mezalians Zbyszka spędza jej sen z powiek. Obsesyjnie unika skandali w kamienicy, obawiając się, że to zaszkodzi reputacji panien (o swą opinię...
Ślub – szczęśliwe zakończenie czy początek wspólnego życia?
Ślub, zaręczyny lub zapowiedź ślubu bywa częstym zamknięciem wątków fabularnych w utworze. Większość baśni (np. o Kopciuszku, kocie w butach,śpiącej królewnie) kończy się ślubem – bohaterów czeka bajeczna przyszłość. O ślubie mowa np. w zakończeniu Potopu Henryka Sienkiewicza, Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej, ślubem kończy się Zemsta , zaręczynami Pan Tadeusz ... W takich utworach jak Noce i dnie Marii Dąbrowskiej czy Cudzoziemka Marii Kuncewiczowej ślub to dopiero początek drogi dwojga...
Ślub jako nobilitacja kobiety
Pokutuje jeszcze w Konopielce przekonanie, iż zamążpójście nobilituje kobietę. W Chłopach symbolem przejścia panny do grona gospodyń jest ścięcie warkocza i włożenie czepca (oczepiny), czemu towarzyszą tradycyjne śpiewy, zbieranie datków dla młodych i lamenty kobiet, płacz panny młodej, która kończy beztroski czas panieński, a zaczyna dojrzałe życie u boku męża.
Ślub rozwiązaniem konfliktów
Więcej szczęścia będą mieli bohaterowie Zemsty Aleksandra Fredry: Wacław i Klara, których ślub przekreśli ostatecznie konflikt pomiędzy domem Cześnika i Rejenta. Podobnie zaręczyny i zapowiadany ślub Tadeusza i Zosi z Pana Tadeusza zlikwiduje niezgodę i spór pomiędzy domami Horeszków i Sopliców.
Ślub ukłonem w stronę tradycji
W Tangu Sławomira Mrożka planowany przez bohatera Artura tradycyjny ślub z Alą jest wyrazem buntu przeciwko zepsutej, zdegenerowanej rodzinie artystów, anarchii, brakowi porządku i kryzysowi wartości. Jest manifestacją powrotu do starego ładu i dawnych prawd. Jednak do ślubu tego nie dochodzi, Ala zdradza bowiem Artura, a rodzina nie wspiera bohatera, gesty młodzieńca okazują się natomiast pustą i niewiele znaczącą demonstracją, za którą nie kryją się autentyczne wartości...
Średniowieczna perspektywa śmierci i wieczności
O przemijaniu nieustannie pamiętają liczni anonimowi twórcy średniowieczni (naczelna zasada: „memento mori” – „pamiętaj o śmierci”). Człowiek średniowiecza właściwie żyje w nieustającej świadomości zbliżającego się końca świata, w perspektywie wiecznej, dlatego nie dziwią ascetyczne praktyki mające zapewnić szczęście po śmierci ( Legenda o św. Aleksym , liczne żywoty świętych) oraz konieczność odreagowania chwil strasznej pokuty, np. w kulturze nurtu plebejskiego, kulturze śmiechu,...
Średniowieczny mistrz Polikarp
Średniowieczni mędrcy to przede wszystkim mistrz Abelard, nauczyciel Heloizy, który wdaje się z nią w romans, a potem wymienia uczone listy z byłą kochanką pokutującą za swój grzech, oraz Polikarp z Rozmowy Mistrza Polikarpa ze Śmiercią . Ów „mędrzec wielki, mistrz wybrany” prosi Boga, by mógł spotkać się ze śmiercią. Spotkanie z okrutną i odrażającą, rozkładającą się kobietą napawa uczonego przerażeniem i odrazą. Dowiaduje się od niej o bezsilności człowieka wobec zgonu, nauka nigdy nie...
Średniowieczny obraz Matki Boskiej cierpiącej
Obraz Matki Boskiej cierpiącej, ukazanej jako kobieta i matka umierającego syna, a nie wyniosła postać o cechach niebiańskich, znajdujemy w średniowiecznej polskiej pieśni Posłuchajcie bracia miła ( Żale Matki Boskiej pod krzyżem ), zwanej też Lamentem ( Plautem ) świętokrzyskim . Przedstawiona w tym utworze Maryja dzieli się swym bólem i cierpieniem z innymi matkami, rozpacza nad męką i śmiercią syna, nie potrafi pogodzić się z tak straszliwym niezawinionym cierpieniem własnego...
Świadectwo kata
Dramat likwidacji getta widziany z drugiej strony, oczyma oprawcy, likwidatora getta Jürgena Stroopa, przedstawia wstrząsający dokument Kazimierza Moczarskiego Rozmowy z katem . Autor dzielił z hitlerowcem więzienną celę i dowiedział się sporo o jego poglądach, psychice. Stroop jest produktem hitlerowskiego totalitaryzmu. Nie rozumie istoty zbrodni dokonanej na Żydach, twierdzi, że to podludzie.
Świat lagrów
Tadeusz Borowski opisał w swych opowiadaniach, co działo się w hitlerowskich obozach koncentracyjnych. Zwrócił jednak uwagę nie tylko na to, co się tam działo, jakie okrucieństwa zafundowali współcześni kaci współczesnym ofiarom. Pokazał także świat zlagrowany jako pewien system, pewną nową cywilizację, w której planowo zadaje się śmierć, wyniszcza narody, a wśród ofiar tworzy grupy mniej i bardziej uprzywilejowanych (na lepszych pozycjach są ci, którzy mają niższe numery, a więc są dłużej w...
Światowiec z Pana Tadeusza
Satyrycznie sportretowanym kosmopolitą jest Hrabia z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. Potomek Horeszków jest wiecznie upozowanym tona eleganta-artystę, to na rycerza-eleganta, człowiekiem.Właściwie sam jest jedną wielką pozą i świat jawi mu się jako szereg póz. Nosi cudzoziemski strój i po cudzoziemsku ubiera służbę: Surdut swój angielskiego kroju, biały, długi Połami na wiatr puścił; z tyłu konno sługi W kapeluszach jak grzybki, czarnych, lśniących, małych, W kurtkach, w butach...
Święci męczennicy Rzymu
Postaci apostołów, męczenników pojawiają się w licznych filmach poświęconych Chrystusowi. Pierwsi chrześcijanie – historyczni święci (Piotr i Paweł) i postaci fikcyjne pojawiają się w powieści Henryka Sienkiewicza Quo vadis oraz wielu jej współczesnych ekranizacjach (ostatniej dokonał Jerzy Kawalerowicz). Zostają oni ukazani jako ludzie wierzący swemu Bogu, spotykający się potajemnie, bo są prześladowani przez cesarza; szlachetni i faktycznie wcielający w życie zasady swej religii:...
Święte?
Istnieje też kategoria prostytutek, które można by nazwać wręcz świętymi. Bohaterka Damy kameliowej Małgorzata Gautier, choć niemoralna i zepsuta,poświęca się z miłości. Piękna, kochająca luksus, znana z wielkich wydatków, zrujnuje paru kochanków. Ta wyrachowana kobieta okaże się jednak zdolna do ogromnych poświęceń z miłości. Pokocha poznanego w teatrze młodzieńca Armanda Duvala. Żyjąc podwójnym życiem, biorąc pieniądze od protektorów, spłacając wierzycieli, stara się stworzyć azyl dla...
Świętość epoki współczesnej
W późniejszych tekstach kultury świętość wyrasta na wartość bardziej skomplikowaną i wielowymiarową. Mniej jest obrazów czy filmów sztampowych, realizujących ten sam schemat. Filmy współczesne pokazują świętych jako ludzi, którzy przeżywali swoje dramaty i wątpliwości, musieli do świętości dążyć, a nie po prostu byli święci. Film Jerzego Łukaszewicza Faustyna obrazuje odkrywanie powołania przez ubogą, pochodzącą z chłopskiej rodziny dziewczynę. Z kolei o drodze Żydówki Edyty Stein do...
Święty
A gdy się s nią pokładał, Tej nocy s nią gadał. Wrócił zasię pirścień jej, A rzekł tako do niej: „Ostawiam cię przy twym dziewstwie, Wróć mi ji, gdy będziewa oba w niebieskim krolewstwie. Jutroć się bierzę od ciebie Służyć temu, coż ci jest w niebie”. (Legenda o św. Aleksym) Motyw świętości w dzisiejszych czasach? Też. Ale zaczęło się od kreacji wczesnośredniowiecznych...
Święty bez Boga
Nad możliwością zostania świętym bez Boga zastanawia się bohater egzystencjalistycznej powieści Dżuma Alberta Camusa, ateista Jean Tarrou. Chce on postępować szlachetnie, nie spodziewając się wiecznej nagrody w niebie (zgodnie z zasadami większości egzystencjalistów). Udaje mu się to. Umiera z godnością. Świętym bez Boga można też chyba nazwać innego bohatera Dżumy – doktora Bernarda Rieux.
Święty w nietypowej roli
W filmie Krzysztofa Kieślowskiego Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową święty objawia się w nietypowej roli. Jest bohaterem filmu, na planie którego przypadkowo znajduje się Tomasz. Akcja owego filmu rozgrywa się w średniowiecznej Francji. Na rynku mają wieszać zlęknionego koniokrada. I właśnie na tę egzekucję trafia św. Bernard z Clairvaux, mistyk, założyciel zakonu cystersów. Zabiera skazanego ze sobą,a po jakimś czasie wraca, aby go wydać sprawiedliwości. Tym razem...