Sprytny sługa
Przeciwieństwem sługi głupiego jest sługa sprytny. Taki jest chciwy Rzędzian, umiejący wpłynąć na swego pana tak, by był dla niego hojny. Tacy są również Kiemlicze, bohaterowie Potopu , służący, gdy trzeba, ojczyźnie i Kmicicowi, którego ratują z opresji. Jednakże przede wszystkim przyświeca im pieniądz,są chciwi i sprytni. Na swój sposób sprytny jest też niedołęga Papkin – bohater Zemsty Aleksandra Fredry, dość tajemnicza, komiczna postać służąca Cześnikowi. Głupota i tchórzostwo nie...
Sprzeciw twórców współczesnych wobec modelu średniowiecznej ascezy
Praktyki średniowiecznych ascetów budzą sprzeciw twórców współczesnych. Jako dialog z modelem ascezy reprezentowanym przez św. Aleksego można odczytać między innymi wiersz Stanisława Grochowiaka Święty Szymon Słupnik . Mówiący w wierszu funkcjonuje w zupełnie innym świecie niż średniowieczny święty (który prz eżył zaledwie 27 lat!). To świat „stryków”, palenia na stosie, życia na słupie i bezwzględnego zgadzania się z wolą Bożą. Słowa „powołał mnie Pan/Na bunt” być może brzmią ironicznie i...
Stara kobieta, starzejąca się kobieta
Za lat pięćdziesiąt siądzie przy fortepianie (będzie miała wówczas wiosen siedemdziesiąt cztery) babcia, co nosiła jumpery i przeżyła wojnę nudną niesłychanie. Babcia, za której czasów jeździły tramwaje, samolot pierwszych kroków uczył się po niebie, a ludzie przez telefon mówili do siebie, nie widząc się nawzajem. (Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Babcia ) Postać starej kobiety pojawia się w utworach literackich dość często: bohaterka budzi szacunek, litość, współczucie innych...
Stara panna, uboga krewna
Często w literaturze spotykamy także postać samotnej ubogiej krewnej, niejednokrotnie pozostającej na łasce dalszej rodziny. Budzi ona zwykle litość i pogardę, i bez ogródek nazywana jest starą panną. W czasach, gdy małżeństwo traktowano jako jedyną możliwą dla kobiety drogę awansu społecznego, kariery, osoby takie uważano za nieszczęśliwe, pechowe i jawnie gorsze od innych. Szybko starzeją się i nie wychodzą za mąż kobiety z ubogiej linii znakomitej kupieckiej rodziny Buddenbrooków–...
Stara prostytutka
Często występuje też w literaturze i filmie motyw starej prostytutki. Sympatyczną burdelmamę, matkę dorastającej pięknej córki, pokazuje komedia o wyczynach żołnierzy z cesarsko-królewskiej armii – C.K. Dezerterzy . Życzliwa i serdeczna wydaje się też samotna stara właścicielka domu publicznego Faye – bohaterka Na wschód od Edenu , która traktuje Cathy Ames jak córkę i zapisuje jej cały majątek. Swą lekkomyślność przypłaci jednak śmiercią (Cathy pomoże jej umrzeć). Regulamin tłoczni win...
Stara sługa, niania
Postać starej niani, wiernej sługi oddanej domowi opisuje Antoni Czechow w swym dramacie Trzy siostry . Niezdolnej już do pracy starej Anfisie (ma lat około osiemdziesięciu) Natasza, bratowa Olgi, odmawia miejsca w domu, twierdząc, że nie potrzebuje w nim darmozjadów. Olga, wdzięczna staruszce za trzydziestoletnią pracę w ich domu, jest tym zbulwersowana, wie jednak, że będzie musiała ulec despotycznej, niewrażliwej bratowej. Sceny te doskonale charakteryzują obie bohaterki.
Stare szalone
Nie brakuje też w literaturze obrazów szalonych starych kobiet. Jedną z nich jest Florentynka z powieści Olgi Tokarczuk Prawiek i inne czasy . Ciężko doświadczona przez los, po utracie męża i niemal wszystkich dzieci, stopniowo osuwa się w szaleństwo. Ludzie znają ją jako starą kobietę, urągającą księżycowi i niedającą w nocy spać innym, wiecznie otoczoną psami, które traktuje jak ludzi.
Starzec od „szkiełka i oka”
W niekorzystnym świetle przedstawia starego mędrca ballada Adama Mickiewicza Romantyczność . Ów uczony „nie zna prawd żywych”, „nie obaczy cudu”, ponieważ wierzy tylko swemu „szkiełku i oku”. Duchy uważa za twór gawiedzi. Zbyt racjonalne podejście do życia i niedopuszczanie do świadomości istnienia zjawisk nadprzyrodzonych, rzeczy niewytłumaczalnych zubaża jego widzenie świata i szkodzi innym. Bo świat duchowy przecież też jest ważny. Nie najlepiej świadczy o mędrcu fakt, iż sprawy...
Stoickie motywy
Profesorowi Henrykowi Elzenbergowi Dobranoc Marku lampę zgaś i zamknij książkę Już nad głową wznosi się srebrne larum gwiazd to niebo mówi obcą mową t o barbarzyński okrzyk trwogi którego nie zna twa łacina to lęk odwieczny ciemny lęk o kruchy ludzki ląd zaczyna bić i zwycięży Słyszysz szum to przypływ Zburzy twe litery żywiołów niewstrzymany nurt aż runą świata ściany cztery cóż nam – na wietrze drżeć i znów w popioły chuchać mącić eter gryźć palce szukać próżnych słów i...
Sukcesy utrzymanek
Sposobem na wyrwanie się z nizin jest zostanie utrzymanką bogatego pana lub kilku zamożnych mężczyzn. Taką sytuację opisuje Aszantka Włodzimierza Perzyńskiego. Jej bohaterka Władka Lubartowska zostaje utrzymanką zamożnego mężczyzny, ale z czasem zdradza go i rujnuje, doprowadza do bankructwa, sutenerstwa i samobójstwa. Jednocześnie uwodzi następnych mężczyzn, którzy mogą dać jej pieniądze...
Surowy sędzia i władca
Surowsze oblicze ma Bóg z Hymnów Jana Kasprowicza. Apokaliptyczna wizja z Dies irae jest prawdziwie przerażająca: Bóg karze ludzkość. Człowiek i świat, przedstawiony poprzez tatrzańską przyrodę: bloki skalne, świerki i kosodrzewiny, ulegają zniszczeniu.
Swatka
Innym typem starych zaradnych kobiet są swatki. Na ogół do zajęcia się niezbyt chlubnym procederem skłania je niewysoka pozycja społeczna i fatalna sytuacja materialna. Często w tej grupie są wdowy i nieszczęśliwe kobiety, które muszą jakoś zarobić na swe utrzymanie, a nie mają innych możliwości, zmarli mężowie nie zabezpieczyli ich na przyszłość, a same bohaterki nie czują się już na tyle atrakcyjne, by starać się o mężów kolejnych (jak np. czyniła to Podstolina z Zemsty ). Taką swatką...
Swawolna służąca
Warto też wspomnieć o kreacji swawolnej służącej. Niewątpliwie taka jest,zdaniem swojej pani, baronowej Krzeszowskiej, jej służąca, epizodyczna bohaterka Lalki Bolesława Prusa. Surowa baronowa jest przekonana, że studenci mieszkający nad nią bałamucą jej sługę, podobnie zresztą jak inne służące i kucharki. W imię moralności żąda ich usunięcia z kamienicy, rażą ją bowiem chichoty służących i kucharek oraz obyczajowa swoboda tego „niższego” świata.
Symbol dewaluacji wartości
Pogrzeb Bucholca – potentata finansowego, wielkiego fabrykanta – w Ziemi obiecanej Władysława Stanisława Reymonta jest symbolem równości wszystkich wobec śmierci (nawet taki bogacz musi umrzeć!), ale także manifestacją potęgi i bogactwa przemysłowca. Pogrzeb ten gromadzi tłumy, urządzony jest z wielkim przepychem, pokazuje potęgę i zarazem kruchość pieniądza. Przede wszystkim jednak staje się symbolem bezduszności łódzkiej i dewaluacji wszelkich wartości w tym przeklętym mieście. Kiedy...
Symbol erotyki
T aniec od wieków bywał symbolem erotyki. Według biblijnej tradycji córka żony Heroda, Herodiady – Salome zatańczyła przed władcą i w ten sposób zyskała jego przychylność i władzę nad nim. Mogąc prosić o dowolny dar, poprosiła o głowę proroka Jana Chrzciciela, wroga swej matki... Nazbyt erotyczny taniec naśladuje ucząca się zupełnie innych tańców na lekcjach Hesia Dulska z Moralności pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej, angażująca do swych tanecznych wyczynów lumpującego się brata Zbyszka,...
Symbol niewinności
W Biblii pojawia się motyw niewinnego syna przeznaczonego na rzeź – to Izaak, syn Abrahama. Bóg, by wypróbować swego sługę, żąda od niego ofiary z tego, co mu najdroższe– z jedynego i długo wyczekiwanego potomka. Abraham z bólem, alei z pokorą przyjmie wolę Bożą, nie mówiąc synowi o tym, co go czeka. Wtedy Bóg wycofa żądanie i zamiast ofiary z Izaaka przyjmie od Abrahama ofiarę z baranka. Ewangelie opisują uzdrowienia dzieci i przywracanie im życia („Panie,moja córka dopiero co skonała,...
Symboliczny siew Boryny
W Chłopach Reymonta przedstawiona jest przejmująca scena przedśmiertnego siewu Boryny. Maciej Boryna, najbogatszy człowiek we wsi, leży chory w swej chacie. Pewnej nocy wstaje i wychodzi boso, w koszuli, na pole. Tam zbiera ziemię do poły i rozrzuca ją ruchem siewcy. Tak „siejąc”, umiera na polu. Ta scena jest symbolem przywiązania chłopa do ziemi, jego głębokiego z nią związku, powołania do jej uprawy.
Syn
Według idylli, która w twojej dziecinnej głowie powstała, sądzisz teraz ojca... – Idylla! – popędliwie zawołał Witold. – Upewniam cię, mój ojcze, że patrzę na rzeczy bardzo trzeźwo i że... na razie... szczytem moich marzeń jest to, aby ludzie nie obchodzili się z ludźmi jak z bezmyślnymi bydlętami... gorzej, jak z kamieniami chyba, bo przecież są na świecie takie dziwaczne usposobienia, które i dla bydląt wyrozumiałość i litość mają...Benedykt zaśmiał się z lekceważeniem. – Kiedy już...
Syn – ulubieniec ojca
Już od czasów Biblii w literaturze pojawia się motyw syna – ulubieńca ojca. Takim„oczkiem w głowie” Abrahama jest Izaak, którym Bóg obdarzył go w podeszłym wieku. Mimo swej bezgranicznej miłości do dziecka Abraham, na wyraźne żądanie wymagającego Jahwe, sprawdzającego posłuszeństwo swego sługi, decyduje się, choć z bólem serca, złożyć jedynego syna w ofierze. Bóg cofa jednak swe straszne żądanie, przekonawszy się, że Abraham jest mu wierny i posłuszny. Scena ofiarowania Izaaka mimo to...
Syn kazirodca
Trudnym tematem literatury jest kazirodztwo. Temat ten pojawia się jednak od czasów antycznych. Najbardziej znanym przykładem bohatera, który popełnia ten grzech, jest Edyp. Nieświadomy swej winy, jako przybysz z daleka żeni się z własną matką i zabija swego ojca – nie wie bowiem, że ludzie, których spotyka na swej drodze, są jego rodzicami, wychowywał go bowiem (jako podrzutka) zupełnie kto inny. Delikatniej motyw kazirodztwa szkicowany jest w utworach, w których syn pragnie się związać z...
Syn kontynuujący dzieło ojca
Paradoksalnie okazuje się, że Witold Korczyński ma podobne poglądy i cele do ideałów swych rodziców z młodości (to zjawisko nazwane zostanie „powracającą falą”). W ten sposób Witold kontynuuje dzieło ojca – ideały pracy i niepodległości. Benedykt należał do pierwszego pokolenia pozytywistów, Witold należy do młodszego i nowocześniejszego, ojciec i syn nie różnią się w istocie tak bardzo, jak się na pozór wydaje. Tomasz Buddenbrook z kolei kontynuuje pracę przodków nad budowaniem potęgi...
Syn marnotrawny
Prócz synów ulubieńców Biblia (tym razem Nowy Testament ) przedstawia i grzesznych, którym jednak wybaczono ich winy. Najsłynniejsza chyba przypowieść – o synu marnotrawnym– opowiada o młodzieńcu, który, zabrawszy przypadającą mu część majątku, opuścił ojca i wyruszył w świat, tam stracił wszystko, co miał i zaczął cierpieć ubóstwo wśród obcych, gdzie pracował jako niedojadający sługa. Postanowił wówczas wrócić do domu już nie jako syn, ale sługa ojca, by – jak i inne sługi – dostać...
Syn mściciel ojca
Niekiedy zdarza się, że ojciec, umierając lub – częściej – ginąc, grozi zabójcy synem mścicielem. Tak jest w Panu Wołodyjowskim Henryka Sienkiewicza– upokorzony i okrutnie mordowany przez Azję pan Nowowiejski, patrzący na hańbę swej córki Ewki, grozi oprawcy: „mam syna!”. I grozi słusznie. Młody Nowowiejski będzie obecny przy okrutnej egzekucji Azji – wbijaniu go napal... O zemście syna za śmierć ojca mówi jedna z najsłynniejszych tragedii wszech czasów – Hamlet Williama Szekspira. Duch...
Syn nadopiekuńczych rodziców
Dość często poruszanym problemem w literaturze jest nadopiekuńczość rodziców.Dzieckiem nadopiekuńczej matki jest niewątpliwie syn Róży, Władyś, z Cudzoziemki Marii Kuncewiczowej. To matka dyktuje mu zerwanie związku z narzeczoną, a potem wtrąca się w jego małżeństwo. Nadopiekuńcza, choć w innym sensie, bywa też bohaterka Nocy i dni Marii Dąbrowskiej – Barbara Niechcicowa wobec swych dzieci, a zwłaszcza syna Tomaszka, którego długi nieustannie reguluje. Przykładem nadopiekuńczości ojca...
Syn odrzucony
Ważnym wątkiem jest odrzucenie przez ojca. Odrzuca syna bohater Mojej lewej stopy , nadużywający alkoholu Irlandczyk, który wstydzi się niepełnosprawnego dziecka. Nie wierzy w jego inteligencję i nazywa je „rośliną”, dopiero gdy przekona się, iż syn jest zdolnym, komunikującym się ze światem chłopcem, akceptuje go, czego symbolem jest zabranie do pubu i przedstawienie kolegom. Niekochani czują się też biblijni bracia Józefa, co staje się powodem tragedii. Postanawiają oni podstępnie...
Syn opłakujący ojca
Naturalną koleją rzeczy, jakkolwiek to okrutnie brzmi, jest opłakiwanie ojca przez syna. Synowie rycerzy i powstańców nie dożywają często starości swych ojców. Pamięta śmierć swego ojca w powstaniu bohater Nad Niemnem Jan Bohatyrowicz, wychowywany przez matkę i stryja, Anzelma. Dzieciństwo bez ojca pokazane jest w przejmującym pięknym filmie Giuseppe Tornatore Kino Paradiso ( Cinema Paradiso ) – ojciec zginął na wojnie, syn wyobraża go sobie jedynie na podstawie wojennych filmów; potem...
Syn powielający schemat życia ojca
W ten sposób dotykamy kolejnej kwestii – powielania przez syna schematu życia ojca. Tak dzieje się nie tylko w przypadku Zenona Ziembiewicza: podobnie do rodziców pragnie ułożyć sobie życie bohater Moralności pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej, który po chwilach buntu stwierdza jednak, że pozostanie „oberdulskim”, liczącym jedynie zyski konformistą, przystosowanym do życia w drobnomieszczańskiej rodzinie i w opartym na potędze pieniądza oraz grze pozorów społeczeństwie. Na powielanie takich...
Syn zbuntowany przeciw ojcu
Chyba najczęstszą kreacją syna w tekstach kultury jest kreacja syna zbuntowanego. Już w mitologii znajdujemy motyw buntu bogów przeciw ojcu – Kronos, za namową matki Gai, kastruje ojca Uranosa i odbiera mu władzę. Z kolei Kronos zostaje pokonany przez syna Zeusa i jego rodzeństwo, połykane przez ojca obawiającego się o utrzymanie władzy (Zeus nie zostanie połknięty; gdy dorośnie, wywoła u ojca okrutnika wymioty i... wyplucie rodzeństwa). Także w utworach nowożytnych wiele miejsca poświęcono...
Szaleństwa spełnionej artystki
Talent artystyczny nie gwarantuje jednak szczęścia i spełnienia, za wariatkę uważana jest zdolna studentka akademii sztuk pięknych, bohaterka W sieci Augusta Kisielewskiego – Julia Chomińska, zwana „szaloną Julką”. Jej zachwyty nad Szałem uniesień Podkowińskiego i śmiałe rysunki dokładnie odtwarzające narządy płciowe mężczyzny powodują protest matki, która nie chce, by Julka kompromitowała rodzinę. Matka stara się nakłonić córkę do małżeństwa z „filistrem” Rolewskim. Młoda artystka...
Szaleństwo
KORDIAN Z przerażeniem Słyszę – dzwony – IMAGINACJA Błysk w szybach sali... Po trumnach wszedł trup i stoi cicho w oknie, Gromnicą szyby pali. Wiatr zrywa mu płaszcz – a robak w każdym włoknie Jak nić biała... Gdzie oczu blask, tam świeci kość spróchniała, To trupów kat... wykona, co uchwalą... Patrz, okno bije... rozbija... KORDIAN Jezus! Maryja! IMAGINACJA Zniknął... trumny się walą Jak grom. STRACH Wracaj, tu czarta dom... KORDIAN Pójdę mimo diabłów głosy, Abym się we krwi...
Szaleństwo kochanków ojczyzny
Za swoiste szaleństwo można uznać też zachowanie Konrada Wallenroda w czasie uczty, kiedy to śpiewa on przy pucharze swoje mroczne pieśni. Szalonymi można też nazwać pieśni Gustawa-Konrada z III części Dziadów , który w Improwizacji bluźni przeciw Bogu, a także śpiewa pieśń, interpretowaną przez Marię Janion jako wampiryczna: I Pieśń mówi: ja pójdę wieczorem, Naprzód braci rodaków gryźć muszę, Komu tylko zapuszczę kły w duszę, Ten jak ja musi zostać upiorem. (...) Potem pójdziem, krew...
Szaleństwo kochanków romantycznych
Miłość romantyczna także w wielu aspektach przypomina szaleństwo. Szalona wydaje się Karusia, dziewczyna, która rozmawia z duchem zmarłego kochanka w balladzie Adama Mickiewicza Romantyczność . Podobnemu szaleństwu ulega Gustaw – Pustelnik, bohater IV części Dziadów . Wygląda jak szalona zjawa: jest zaniedbany, ma na sobie poszarpane ubranie, przeraża dzieci. Jego słowa też często wydają się bezsensowne. Kochanek Maryli nazywa np. gałąź przyjacielem – dzikim, bo wychowanym w lesie; wydaje...
Szaleństwo na piedestale – we współczesnych tekstach
Odrębne zagadnienie stanowi przedstawianie we współczesnych tekstach kultury wykształconych, nadwrażliwych, chorych psychicznie kobiet. Codzienne życie, pracę i dylematy chorej psychicznie pisarki Virginii Woolf portretuje film Godziny . Na ekranie widzimy, jak tworzy ona wspaniałą powieść Pani Dalloway i jednocześnie coraz bardziej osuwa się w mrok swej choroby... Wspierana przez męża, próbująca uczestniczyć w życiu rodzinnym siostry i jej dzieci, coraz bardziej dramatycznie traci...
Szaleństwo powodowane strachem i wyrzutami sumienia
Inna Szekspirowska bohaterka, Lady Makbet, popada w obłęd pod wpływem zbrodni dokonanej wspólnie z mężem. To ona była inicjatorką zabójstwa króla Dunkana. Wydawała się silniejsza psychicznie od męża, bardziej zdecydowana i wytrwale dążyła do celu. A jednak po dokonaniu zbrodni załamała się. Objawem jej szaleństwa było między innymi ciągłe mycie rąk po dokonanej zbrodni i mówienie o niej. Na rękach wciąż widziała nieistniejące plamy krwi... Obłęd doprowadził ją do śmierci. Mąż, zafascynowany...
Szaleństwo religijne
Opętanie przez diabła świetnie odgrywa nadmiernie ambitna przeorysza pewnego klasztoru, matka Joanna od Aniołów, tytułowa bohaterka opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza. Wraz z nią szaleją inne siostry, co przejawia się np. w rzucaniu całym ciałem, wypowiadaniu bluźnierstw. Prawdopodobnie chora psychika siostry, która marzy o zostaniu świętą, podsuwa jej coraz to nowe pomysły na zwrócenie na siebie uwagi. Wreszcie dzięki teatralnym pokazom sióstr zostaje do nich sprowadzony egzorcysta,...
Szaleństwo w mitologii
W mitologii często spotykamy się z postaciami kobiet szalonych: będących w religijnym szale, wieszczym transie czy popadających w obłęd z bólu i rozpaczy. Szalone bachantki (menady) – kobiety ogarnięte tzw. szałem dionizyjskim towarzyszyły orszakowi boga wina, śpiewając, tańcząc i łamiąc wszelkie konwencje społeczne. Biegały po górach i żywiły się surowym mięsem. Przypominały zwierzęta. To one według jednej z wersji mitu rozerwały ciało trackiego śpiewaka Orfeusza, który wyszedł z Hadesu,...
Szaleństwo zemsty
Szaleństwo Konrada można chyba nazwać szaleństwem zemsty. Podobnemu ulega Medea mordująca dzieci, Judyta – bohaterka Księdza Marka Juliusza Słowackiego, podpalająca szpitale, czy Herod nakazujący rzeź niewiniątek (mordowanie zagrażających mu niemowląt, ma być wśród nich Mesjasz), a także podpalający Rzym i mszczący się okrutnie na chrześcijanach niezrównoważony Neron – bohater Quo vadis Henryka Sienkiewicza.
Szalona inna
Za niezbyt rozgarniętą uchodzi córka Jurewiczów, Marianna, bohaterka Bożej podszewki Teresy Lubkiewicz-Urbanowicz. Fakt, iż urodziła się przedwcześnie, skłania rodzinę do obaw o to, czy dziewczyna jest normalna. Niestety, te obawy przekształcają się w dyskryminację Marianny w rodzinie: słabsza od innych dzieci i mająca opinię dziwnej wciąż czuje się pokrzywdzona i niekochana przez rodziców. Rodzeństwo również nie traktuje jej dobrze. Jeden z braci powoduje wypadek, którego dziewczyna omal...
Szalona Ofelia
Najbardziej chyba znaną szaloną kobietą literatury jest bohaterka Hamleta Williama Szekspira – Ofelia, postać, której postępowanie i miejsce w tragedii wymyka się jednoznacznym interpretacjom. Obłęd córki Poloniusza i ukochanej Hamleta zaczyna się, gdy książę zmienia nagle do niej swój stosunek, jakby prowadził dziwną grę z Ofelią. Hamlet zachowuje się dziwnie: lekceważy, a nawet obraża i prowokuje ubóstwianą dotąd pannę. Być może poświęca swą miłość do dziewczyny na ołtarzu miłości do...
Szał zemsty
Rysy szaleństwa nosi bohaterka dramatu Juliusza Słowackiego Ksiądz Marek, Żydówka, córka rabina, Judyta, która przyjmuje na potajemnym chrzcie imię Salomei. Zawiedziona przez chrześcijan, brutalnie uwodzona przez Klemensa Kosakowskiego, który morduje też jej ojca, mści się na Polakach – konfederatach barskich, zdradzając Rosjanom, gdzie jest podziemne przejście do miasta. Gdy dociera do niej, co zrobiła i spotyka się z pojmanym przez wrogów księdzem Markiem, który wybacza jej winę, w akcie...
Szary człowiek z tłumu, everyman
Eksponowaną cechą wielu bohaterów literatury współczesnej jest szarość, przeciętność, bylejakość, nijakość. Antybohater to ktoś z tłumu, niespecjalnie wyróżniający się, typ everymana. Taki jest i pisarz z Małej apokalipsy , i narrator Pamiętnika z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego czy też bohater Kartoteki Tadeusza Różewicza. Odindywidualizowany, wydaje się niekiedy reprezentantem ludzkości, kimś arcyprzeciętnym, a nie wybitną jednostką. Idą za tym zabiegi formalne....
Szczególne doświadczenia – trójkąt małżeński a holokaust
O szczególnym doświadczeniu opowiada film Jana Jakuba Kolskiego Daleko od okna , oparty na opowiadaniu Hanny Krall. Przedstawia on losy małżeństwa ukrywającego żydowską kobietę. To swoisty trójkąt małżeński, mąż malarz zdradza żonę z Żydówką, ta zachodzi w ciążę. Bardzo ważnym aspektem tej historii jest pragnienie dziecka przez bezpłodną Polkę. Decyduje się ona na czyn szalony: nadal ukrywa pod swoim dachem Żydówkę, a sama symuluje ciążę i poród. Potem wychowuje córeczkę jako własną, a...
Szekspirowskie motywy
Teraz kiedy zostaliśmy sami możemy porozmawiać książę jak mężczyzna z mężczyzną chociaż leżysz na schodach i widzisz tyle co martwa mrówka to znaczy czarne słońce o złamanych promieniach Nigdy nie mogłem myśleć o twoich dłoniach bez uśmiechu i teraz kiedy leżą na kamieniu jak strącone gniazda są tak samo bezbronne jak przedtem To jest właśnie koniec Ręce leżą osobno Szpada leży osobno Osobno głowa i nogi rycerza w miękkich pantoflach (...) Tak czy owak musiałeś zginąć Hamlecie nie byłeś...
Szklane domy
Marzenia o szczęśliwej Polsce, niepodległej, nowoczesnej i pięknej, snuć będzie stary Baryka ( Przedwiośnie Stefana Żeromskiego). Umrze, powtarzając synowi, że w Polsce czekają na niego szklane domy. Przybywszy do ojczyzny z Baku, Cezary przerazi się szarością i ubóstwem Polski, a gdy ją lepiej pozna – także panującymi w niej układami i niesprawiedliwością.Wcześnie rozczarowany pustymi hasłami rewolucyjnymi (dającymi ludziom marzenia bez pokrycia o sprawiedliwości społecznej), nie uwierzy...
Szkoła
–Wielkim poetą! Zapamiętajcie sobie, bo to ważne. Dlaczego kochamy? Bo był wielkim poetą. Wielkim poetą był! Nieroby, nieuki, mówię wam przecież spokojnie, wbijcie to sobie dobrze do głowy – a więc jeszcze raz powtórzę, proszę panów: wielki poeta, Juliusz Słowacki, wielki poeta, kochamy Juliusza Słowackiego i zachwycamy się jego poezjami, gdyż był on wielkim poetą. Proszę zapisać sobie temat wypracowania domowego: „Dlaczego w poezjach wielkiego poety, Juliusza Słowackiego, mieszka...
Szkoła – metafora życia
Obraz szkoły, lekcji, egzaminu traktowany bywa także często, zwłaszcza przez poetów, metaforycznie: Panie Boże! Odpowiadać nie mogę, Ja... wymawiam się, mnie boli głowa. Trudna lekcja. Nie mogłem od razu. Lecz nauczę się... po pewnym czasie... Proszę! Zostaw mnie na drugie życie Jak na drugi rok w tej samej klasie. (Julian Tuwim, Nauka ) W utworze, traktującym zresztą o nieprzydatności „logarytmów, wzorów i formułek”, szkoła traktowana jest jako metafora życia. Uczniowie...
Szkoła – miejsce buntu
Represje budzą oczywiście reakcję zwrotną – dlatego szkoła jest też miejscem kontestacji, buntu. W Marcowych migdałach i Yesterday słucha się zachodniej muzyki, w Ostatnim dzwonku śpie wa się wywrotowe piosenki i wystawia niepokorne spektakle. W Syzyfowych pracach do konspiracyjnego samokształcenia skłania uczniów Bernard Zygier, karnie przeniesiony do Klerykowa z warszawskiego gimnazjum (za swą niepokorną działalność). Podobną rolę siewcy fermentu, buntownika odgrywa główny bohater...
Szkoła – narzędzie indoktrynacji
Bywa też szkoła narzędziem indoktrynacji. Tak jest np. w Syzyfowych pracach Stefana Żeromskiego, gdzie zmusza się uczniów do mówienia po rosyjsku nawet na przerwach i zabrania poznawania polskiej literatury i kultury. Liczne represje, jakim poddawana jest młodzież, mają ostudzić jej patriotyczne zapały i uczynić z uczniów posłusznych poddanych Moskwy. Podobną rolę pełni szkoła w komunistycznym systemie – pokazano to np. w filmach Marcowe migdały i Yesterday Radosława Piwowarskiego czy...
Szkoła – sentymentalne wspomnienie
Szkoła, zwłaszcza w utworach o rysach autobiograficznych i sentymentalnych, takich jak Wspomnienia nieb ieskiego mundurka Wiktora Gomulickiego czy powieść Tadeusza Konwickiego Kronika wypadków miłosnych , pokazywana jest nie tylko jako instytucja przekazująca wiedzę, ale przede wszystkim jako miejsce o specyficznej atmosferze – pierwszych przyjaźni, pierwszych miłości i drobnych kawałów robionych nauczycielom.... To na ogół szkoła idealizowana, wspominana z łezką w oku. Stary budynek,...
Szkoła jako miejsce ogłupiania i „upupiania”
Szkoła bywa też miejscem ogłupiania, zmuszania ludzi do myślenia stereotypami. Stara się wpasować ich w role, z których już dawno wyszli: dzieci, bezmyślnych prymusów lub głupich zawadiaków. Sytuację tę opisuje skrajnie Witold Gombrowicz w powieści Ferdydurke . Mamy obserwują z zadowoleniem swych synów nastolatków traktowanych jak dzidziusie... Nauczyciele upominają niepokornych i wtłaczają do uczniowskich głów gotowe formułki. Pedagodzy w Ferdydurke – tacy jak Pimko czy Bladaczka – nie...