Brak pogrzebu – symbolem odebrania ludzkiej godności

Niestety, nie wszystkim takie marzenia się spełniły. Już Antygona Sofoklesa opisuje nieludzką decyzję władcy – tyrana Kreona,o zakazie grzebania krewnego, Polinika, zabitego w bratobójczej walce, uznanego za zdrajcę. W Iliadzie mowa o okrutnej decyzji Achillesa, który nie zgodził się na pogrzeb księcia trojańskiego Hektora, na szczęście zmienił swą decyzję przebłagany przez starego króla Priama. W naturalistycznym opowiadaniu Stefana Żeromskiego Rozdzióbią nas kruki, wrony mowa o niepochowanym, rozkładającym się trupie powstańca, z którego biedny, chciwy, niewrażliwy chłop ściągnął nawet buty.Powagę i majestat odbierają też śmierci bolszewicy w Przedwiośniu Stefana Żeromskiego, siłą zdejmując z palca zmarłej matki głównego bohatera, pani Barykowej, ślubną obrączkę, która wyrwana zostaje z ręki wraz z kawałkiem ciała. Ten obraz wstrząsa Cezarym i modyfikuje jego podejście do rewolucji– młody człowiek wreszcie zauważa jej nieludzkie oblicze...
Literatura lagrowa i mnóstwo filmów rejestruje hitlerowskie zbrodnie, polegające nie tylko na masowym zabijaniu ludzi w obozach zagłady, ale też na odbieraniu im godności. Nie mieli pogrzebów ci wszyscy ludzie wspomniani w Medalionach Nałkowskiej, opowiadaniach Tadeusza Borowskiego, w wierszu Różewicza Warkoczyk; ludzie, których ciała spłonęły w krematoriach, włosy zostały przerobione na włosie szczotek, a tłuszcz na mydło...
O pozbawieniu ludzkiej godności podczas wykonywania wyroków (strzał w tył głowy) piszą w utworach na temat Katynia: Zbigniew Herbert (w wierszu Guziki), Józef Czapski w dokumentalnej prozie (Na nieludzkiej ziemi) czy Jacek Kaczmarski:

Jest tylko jedna taka świata strona,
Gdzie coś, co nie istnieje – wciąż o pomstę woła.
Gdzie już śmiechem nawet mogiła nie czczona,
Dół nieominięty – dla orła sokoła...
O pewnym brzasku w katyńskim lasku
Strzelali do nas Sowieci...”
(Jacek Kaczmarski, Katyń)