Renesansowe i barokowe obrazy nędzy chłopskiej

Utwory średniowieczne, a także renesansowe, takie jak Pieśń świętojańska o Sobótce czy inne teksty Jana Kochanowskiego tuszują krzywdę chłopów.Odważnym utworem poruszającym temat biedy wśród włościan jest  Mikołaja Reja. Utwór ten pokazuje stosunki panujące na wsi: „Ksiądz pana wini, pan księdza,/A nam prostym zewsząd nędza”. Chłopi ukazani zostają jako warstwa ciemiężona zarówno przez duchowieństwo, jak i szlachtę.
Straszliwe warunki pracy w polu opisuje Szymon Szymonowic w sielance Żeńcy. Łamie on zasadę opisywania w utworach tego gatunku pięknych krajobrazów i scen rodzajowych: rozmów i romansów, pasterzy śpiewających beztroskie pieśni. Tematem Żeńców są krew i pot przelewane w polu, bezduszność nadzorców pilnujących chłopów oraz upał doskwierający pracującym na roli:

Słoneczko, śliczne oko, dnia oko pięknego!
Nie jesteś ty zwyczajów starosty naszego:
Ty wstajesz, kiedy twój czas, jemu zda się mało:
Chciałby on, żebyś ty od północy wstawało.

(...)
OLUCHNA
Szczęście twoje, że odszedł starosta na stronę:
Wzięłabyś była pewnie na boty czerwone.
(Szymon Szymonowic, Żeńcy)