Biblijne i mityczne prawzory
Biblijnym prawzorem kobiety fatalnej jest Ewa, doprowadzająca Adama i całą ludzkość do zguby, a tym bardziej Lilith – według niektórych podań druga kobieta w raju i kochanka Adama, ucieleśnienie zła, w mitologii sumeryjskiej– demon niższego rzędu, w Biblii – żeński demon, w tradycji żydowskiej –matka licznych demonów, dusicielka małych dzieci, kobiece wcielenie szatana (w Fauście Goethego ). W Starym Testamencie za wcielenie cech kobiety fatalnej uchodzi także piękna Salome,...
Święte?
Istnieje też kategoria prostytutek, które można by nazwać wręcz świętymi. Bohaterka Damy kameliowej Małgorzata Gautier, choć niemoralna i zepsuta,poświęca się z miłości. Piękna, kochająca luksus, znana z wielkich wydatków, zrujnuje paru kochanków. Ta wyrachowana kobieta okaże się jednak zdolna do ogromnych poświęceń z miłości. Pokocha poznanego w teatrze młodzieńca Armanda Duvala. Żyjąc podwójnym życiem, biorąc pieniądze od protektorów, spłacając wierzycieli, stara się stworzyć azyl dla...
Chrystus orędownik
Nie zawsze twórcy pokazują Chrystusa tak bezsilnego i – martwego. Inny nurt utworów ukazuje nam Chrystusa orędownika, zbawiającego nas. To do niego – Bożyca, czyli Syna Bożego – zwracają się za pośrednictwem Maryi i Jana Chrzciciela wierni w pierwszym polskim hymnie narodowym Bogurodzica. Proszą o „zbożny pobyt” na ziemi, a po śmierci o życie wieczne w niebie, czyli „rajski przebyt”.
Rosjanin godzien współczucia
A jednak niektórzy Polacy traktują Rosjan jako żołnierzy godnych współczucia. Maryśka z Teresy Lubkiewicz-Urbanowicz karmi rosyjskich jeńców, bo twierdzi, że to tacy sami ludzie... Wcześniej, jeszcze gdy mieszka w mieście, po zakończeniu okupacji sowieckiej, litościwie traktuje wygnaną z domu żonę rosyjskiego dygnitarza.
Pogardzana profesja
Już Biblia opisuje potępianą przez społeczeństwo ladacznicę, nad którą ulitował się Jezus, przebaczając jej grzechy; motyw kobiety upadłej pogardzanej przez otoczenie wielokrotnie zresztą pojawia się w literaturze, stanowiąc jeden z wątków głównych lub dając okazję do charakterystyki bohaterów – postaci literackich, jak ma to miejsce np. w przypadku pani Dulskiej, tytułowej bohaterki sztuki Gabrieli Zapolskiej, zakłamanej mieszczki, która tak brzydzi się zawodem prostytutki, że nie mogłaby...
W hołdzie mistrzowi słowa
Julian Tuwim zajmie się innym czarnoleskim wątkiem. Skupi się na poetyckiej doskonałości utworów mistrza, nie na problemie śmierci. Zatytułuje jeden ze swych tomów poetyckich Rzecz Czarnoleska i będzie się w nim odwoływał do tradycji poetyckiej mistrza Kochanowskiego: Z chaosu ład się tworzy, ład, konieczność, Jedyność chwili, gdy bezmiar tworzywa Sam się układa w swoją ostateczność I woła, jak się nazywa. (Julian Tuwim, Rzecz Czarnoleska ) Tuwim nie wystąpił w roli prekursora. Do...
Bezsilność i człowieczeństwo cierpiącego
Niekiedy eksponowaniu przez twórcę cierpienia Chrystusa towarzyszy zwątpienie w jego boską zbawczą moc. Cierpienie Chrystusa eksponował np. młodopolski poeta Jan Kasprowicz w hymnie Dies irae (Gniew Boży) . Głowa Jezusa w cierniowej koronie pokazana w nim została z naturalistyczną dokładnością. W tym katastroficznym hymnie Chrystus cierpi wraz z udręczoną ludzkością, ale... jest bezsilny. Głowa w cierniowej koronie budzi przerażenie i skłania do pesymizmu: męka Chrystusa wpisuje się w...
Żona – ucieleśnienie prozy życia
W przedstawiających relacje między mężem a żoną powieściach z życia wsi można doszukać się pewnej analogii: dla gospodarza z Taplar Handzia, bohaterka Konopielki , jest ucieleśnieniem prozy życia. To ktoś zwyczajny, kto po prostu jest obok, śpi, karmi, gotuje, pracuje w polu, nie wzbudza już ciekawości. Handzię można zobaczyć w najmniej podniecających sytuacjach, np. gdy ziewa, można ją porównać do krowy, można ją uderzyć. Podobnie traktuje żonę Antek Boryna z Chłopów Władysława...
Utrzymanka
Wyrachowane, już otwarcie, z racji roli, jaką pełnią w życiu swych mężczyzn, są utrzymanki. Tytułowa bohaterka sztuki Gabrieli Zapolskiej Panna Maliczewska tylko dla pieniędzy i ewentualnej kariery kontaktuje się z Daumem i jego przyjacielem. Zapolska pokazuje też w Pannie Maliczewskiej małżeństwo jako szczególny, usankcjonowany przez społeczeństwo i prawo sposób bycia utrzymanką. Tak tytułowa bohaterka ocenia układ, w którym tkwi Daumowa – mąż zapewnia jej utrzymanie domu na wysokim...
Antygona – pierwsza przeciw władzy
Pierwszą opisaną w literaturze buntowniczką przeciw władzy ziemskiej jest Antygona. Śmiertelnie poważnie traktująca prawo boskie, gotowa jest oddać młode życie w obronie nakazów boskich. Choć jej wuj, Kreon, zabrania grzebania zwłok jej brata – zdrajcy, Antygona, mimo napomnień siostry Ismeny, postanawia go pochować. Skazana na śmierć głodową, odbierze sobie życie w skalnej grocie. Gorzko zapłaci za nieposłuszeństwo, wysoką cenę zapłaci też jej narzeczony, syn Kreona, który nie pogodzi się...
Polscy uwodziciele
Portrety fircyków, zalotników, kosmopolitów z lubością szkicują autorzy komedii oświeceniowych. Taki jest Szarmancki, bohater Powrotu posła Juliana Ursyna Niemcewicza, starający się o względy Teresy, córki starosty Gadulskiego, oraz posiadający cechy uwodziciela tytułowy bohater komedii Franciszka Zabłockiego Fircyk w zalotach , który bez grosza, w nadziei zysku, uwodzi piękną wdowę Podstolinę i, wbrew swym zasadom, zakochuje się w niej. W związku z zalotami ma wielkie wydatki, potrafi...
Teatr naszej duszy
Stanisław Wyspiański pisał w jednym z utworów o teatrze duszy, w którym ogląda widzów. Stąd pochodzi termin „teatr ogromny” – to właśnie takiego teatru, będącego syntezą sztuk: malarstwa, muzyki, tekstu, gry indywidualnej i zbiorowej pragnął Wyspiański. Teatr miał być ogromny także w sensie przestrzennym, na wzór amfiteatrów starożytnych (autor Wesela pasjonował się antykiem).
Niemcy – naród artystów?
W opowiadaniach Tadeusza Borowskiego mowa o tym, jak trudno oddzielić byłym więźniom problem kultury niemieckiej od niemieckich zbrodni. Bohater filmu Andrzeja Wajdy Krajobraz po bitwie , nakręconego na podstawie prozy Borowskiego, wciąż myśli o tym, że językiem Goethego wydawano zbrodnicze rozkazy, a przy dźwiękach najpiękniejszej muzyki wysyłano ludzi na śmierć. Spaczona psychika i doświadczenia bohatera utrudniają mu postrzeganie i ocenę Niemców i niemieckiej kultury.
Samotność w świecie współczesnym
We współczesnych tekstach kultury samotność pojawia się w nowych, zaskakujących kontekstach: pracoholizmu, uzależnienia od komputera, anonimowości w Internecie oraz strachu przed miłością (zjawisko tzw. singli). Warto przywołać głośną polską powieść Janusza Wiśniewskiego Samotność w sieci czy zachodnie kultowe teksty Douglasa Couplanda ( Poddani Microsoftu ), traktujące o ludziach uzależnionych od pracy i komputera, którym nie starcza już czasu na normalne życie: miłość, przyjaźń,...
Biblijny syn marnotrawny
W biblijnej przypowieści poznajemy syna marnotrawnego, który odszedł z domu rodzinnego i roztrwonił przypadającą mu część majątku ojca. Kiedy zaś stracił wszystko i stwierdził, iż nic już nie ma, a powodzi mu się gorzej niż sługom ojca, postanowił powrócić na łono rodziny. Miał wpraw dzie zamiar oświadczyć, iż już nie godzi nazywać się synem swego ojca i prosi jedynie o pracę i schronienie, jednak szczęśliwy z powrotu dziedzica ojciec wybaczył mu wszystko i przyjął z otwartymi ramionami...
Polska Chrystusem narodów, Polska Winkelriedem narodów
Motyw Polski poświęcającej się za inne narody świata pojawia się w mesjanistycznej twórczości romantyków. W cz. III Dziadów Polska zostaje nazwana Chrystusem narodów. Podobnie jak Chrystus, cierpi za inne narody, katami są zaborcy. Ta ofiara ma jednak głęboki sens. Polska cierpi, Polska jest narodem wybranym, ale odkupieni zostaną wszyscy. Z kolei w Kordianie Juliusza Słowackiego szczególna rola Polski, która ponosi ofiarę, zostaje streszczona w metaforycznym haśle „Polska – Winkelriedem...
Emigracja
Dzisiaj na wielkim morzu obłąkany, Sto mil od brzegu i sto mil przed brzegiem, Widziałem lotne w powietrzu bociany Długim szeregiem Żem je znał kiedyś na polskim ugorze, Smutno mi, Boże. (Juliusz Słowacki, Hymn ) Wyjechałem, przeniosłem się tutaj, do Stanów. Mówią – czym jest komunizm – ucz Amerykanów. Powiedz im co wiesz, co na sumieniu masz, A odkupisz grzechy i odzyskasz twarz. A ja przecież nie umiem nawet ująć w słowa Jak wygląda to, com – niszcząc – budował. (Jacek...
Świadectwo kata
Dramat likwidacji getta widziany z drugiej strony, oczyma oprawcy, likwidatora getta Jürgena Stroopa, przedstawia wstrząsający dokument Kazimierza Moczarskiego Rozmowy z katem . Autor dzielił z hitlerowcem więzienną celę i dowiedział się sporo o jego poglądach, psychice. Stroop jest produktem hitlerowskiego totalitaryzmu. Nie rozumie istoty zbrodni dokonanej na Żydach, twierdzi, że to podludzie.
Marzyciel, marzenia
Jaki był ten Paryż? Cóż za nazwa niezmierzona! Powtarzała ją sobie półgłosem dla przyjemności. Dźwięczała jej w uszach jak wielki dzwon katedry, jaśniała na etykietach nawet słoików z kremami. W nocy, kiedy handlarze ryb przejeżdżali na wozach pod jej oknami śpiewając Marjolaine, budziła się i słuchając, jak turkot okutych żelazem kół cichnie nagle, gdy zjeżdżali z bitego gościńca: „Jutro tam będą!” – mówiła sobie. I myśl jej biegła za nimi, wspinała się na wzgórza i zjeżdżała z nich,...
- Marzenia o fabryce
- Marzenia o świetności rodu
- Klęska Fausta
- Marzenia o sprawiedliwości społecznej i raju na ziemi
- Marzenia o karierze
- Marzenia patriotów
- Marzenia o innym życiu i miłości
- Szklane domy
- Marzenia naukowców
- Marzenia o sławie
- Marzenie o miłości romantycznej
- Dedal i Ikar – marzenie o ucieczce przypłacone śmiercią
- Marzenia Wokulskiego
Histeryczka – polska pani Bovary
Celina Mroczkówna, inna bohaterka Nocy i dni, nauczycielka zatrudniona przez Niechciców, to łagodna histeryczka straszona niekiedy przez dzieci i służbę. Jej nadmierna egzaltacja, przejmowanie się lekturami i zbyt wielkie przywiązywanie wagi do własnych strojów i fryzur skutkuje żartami najbliższego otoczenia, szydzącego z nadwrażliwej i wiecznie roztargnionej kobiety. Histeryczna panna, która kiedyś złamała nogę, uciekając przed rzekomym złodziejem (który prawdopodobnie w ogóle nie zaglądał...
Bolesław Śmiały – zabójca biskupa
Portret króla tyrana zawiera kronika Galla Anonima. W odróżnieniu od dobrych władców przedstawia ona jako okrutnego króla Bolesława Śmiałego, który ośmielił się skazać biskupa Stanisława „na obcięcie członków”. W kronice Wincentego Kadłubka i następnych mowa już o zabiciu biskupa Stanisława. Jak głosi legenda, Stanisław, później ogłoszony świętym, został zabity przez królewskich siepaczy podczas odprawiania mszy. Kronika Kadłubka mówi o tym, że król nasłał na biskupa swych siepaczy i sam...
Zdrajca – najgorszy wróg
Jako najgorsi wrogowie ukazywani są jednak zdrajcy ojczyzny. W Panu Tadeuszu z wielką niechęcią, w odróżnieniu od Rosjanina Rykowa, został przedstawiony major Płut, zruszczony Polak, bardzo gorliwy w tępieniu wszelkich buntów, surowy łapownik, zepsuty cham... Zdrajca Kuklinowski, który przeszedł na stronę szwedzką ( Potop Henryka Sienkiewicza), potraktowany zostaje z należną pogardą. Jest okrutnikiem: znęca się nad Kmicicem, przypieka go żywym ogniem. To mały człowiek, który dla własnej...
Polowanie – rytuał
O rytuałach szlacheckich związanych z polowaniem wiele pisze Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu . Wielkie polowanie na niedźwiedzia wymaga wielu przygotowań – broni, sprzętu, strojów, ludzi, psów. Psy są dumą myśliwych i chętnie rozprawia się o nich przy stole (np. słynny spór Asesora z Rejentem o Kusego i Sokoła). Przed wielkimi łowami odprawia się w leśnej kaplicy specjalną krótką mszę dla polujących (tzw. mszę świętego Huberta – patrona myśliwych). W polowaniu prócz ziemian biorą udział...
Zbrodnia niezawiniona – wynik działania fatum
Mitologia grecka i dramat Sofoklesa Król Edyp opowiadają o zbrodni niezawinionej Jokasty i Edypa. Wina Edypa polega na tym, że znając wyroki fatum i czyniąc wszystko, by uniknąć przeznaczenia, popełnia jednak nieświadomie zbrodnię ojcobójstwa i kazirodztwa. Opuszcza przybranych rodziców, obawiając się wypełnienia przepowiedni wyroczni (nie wie, że jest przybranym dzieckiem). Po drodze dumny młodzieniec wchodzi w konflikt z niechcącym ustąpić mu z drogi starcem i zabija go. Po latach okaże...
Everyman Różewicza
Za skrajny przykład everymana można chyba uznać bohatera Kartoteki Tadeusza Różewicza. Nie jesteśmy w stanie określić imienia ani wieku bohatera, wciąż podawane są sprzeczne informacje na ten temat: OJCIEC Co z niego wyrośnie, jak będzie się tak długo wylegiwał. Wstawaj! Chłopcze! MATKA Ma czterdzieści lat i jest dopiero dyrektorem administracyjnym operetki. Bohater nazywany bywa Wiktor em, Henrykiem, Piotrusiem... To wszystko nieistotne. Ważne są natomiast uniwersalne dylematy, z...
Dziewica orleańska
Średniowiecze wyda najsławniejszego chyba wodza kobietę, Joannę d’Arc. Powstało mnóstwo utworów literackich i filmowych, w rozmaitym świetle przedstawiających dziewicę orleańską, która w XV wieku w męskim przebraniu walczyła w wojnie stuletniej o wyzwolenie Francji spod ucisku Anglii. Dowodziła wojskami, dzięki czemu doprowadziła do zwycięstwa i koronacji Karola VII. Uznana najpierw za czarownicę (spalona na stosie!), potem za świętą sportretowana została między innymi w dziełach Szekspira...
Co głosił Epikur?
Epikur z Samos był greckim filozofem – materialistą. Zastanawiał się nad istotą szczęścia i przyjemności. Doszedł do wniosku, że jedynym dobrem jest przyjemność (albo brak bólu) i należy do niej dążyć, nie dręcząc się myślami o siłach nadnaturalnych i śmierci. Głosił między innymi: Śmierć jest dla nas niczym, albowiem wszelkie dobro i zło wiąże się z czuciem, a śmierć jest pozbawieniem czucia. (...) Śmierć – najstraszniejsze z nieszczęść wcale nas nie dotyczy, bo gdy my istniejemy,śmierć...
Zaloty zgodne z wolą rodziców i opiekunów
Inaczej wyglądały zaloty, na które z ulgą i przyzwoleniem patrzyli rodzice i opiekunowie. Radost i pani Dobrójska– bohaterowie Ślubów panieńskich Aleksandra Fredry niemal pchają Gucia w objęcia panny Anieli, a Anielę w objęcia Gucia. Gucio jednak nudzi się na wsi i zaleca jedynie z obowiązku, ukradkiem ziewając lub w napadzie udawanej namiętności przewracając krzesła – faktycznie angażuje się jedynie w nocne hulanki, za które gani go, ale których zabronić mu nie jest w stanie, stryj. Z...
Miłość – gra
U Witolda Gombrowicza miłości nie ma – albo inaczej: istnieje jako szereg powtarzalnych gestów i póz, jako konwencja społeczna lub jako czysty erotyzm. Bywa też manipulacją, grą prowadzoną przez osoby trzecie, by skojarzyć parę (tak dzieje się w Pornografii ). W Ferdydurke Józio opisuje romantyczne chwile, eksponując pustotę i konwencjonalność gestów: I przytula się, a ja się do niej tulę... znikąd pomocy! Na tych łąkach i polach pośród nieśmiałej trawy tylko my tylko we dwoje – ona ze...
Echa stoicyzmu w poezji Herberta
N ieoczekiwanie żywy oddźwięk poglądy stoików mają we współczesnej, wciąż bardzo popularnej poezji Zbigniewa Herberta. Zaleca ona spokój bez względu na wszystko, pogardę dla cierpienia i niewzruszone zasady moralne: Idź wyprostowany wśród tych co na kolanach Wśród odwróconych plecami i obalonych w proch (...) niech nie opuszcza ciebie twoja siostra Pogarda dla szpiclów katów tchórzy (...) Bądź wierny Idź (Zbigniew Herbert, Przesłanie Pana Cogito ) Przesłanie Pana Cogito jest...
Biblijne klimaty
To w Starym Testamencie w Księdze Koheleta padają wielokrotnie cytowane potem słowa: „Marność nad marnościami i wszystko marność”. Księga ta akcentuje przemijalność rzeczy doczesnych i to, iż nie znamy swego losu: „Bo czas i przypadek rządzi wszystkim. Bo też i nie zna człowiek swego czasu...”. Księgą akcentującą kruchość rzeczy doczesnych i trwałość wiecznych jest też Księga Hioba . Jej bohater – Hiob, na którego spadają liczne nieszczęścia, mówi „Nagi wyszedłem z łona matki i nagi tam...
Dziewictwo jako wartość
Dziewictwo Maryi, bezdyskusyjne według Kościoła katolickiego, podawane w wątpliwość np. w apokryfach, według których Maryja po Jezusie miała jeszcze kilkoro dzieci, jest wartością podkreślaną w licznych pieśniach religijnych i utworach literackich. Już najstarszy polski hymn narodowy – średniowieczna pieśń Bogurodzica – wymienia dziewictwo jako atrybut Maryi („Bogurodzica dziewica Bogiem sławiena Maryja”). Naśladujące Maryję święte dziewice także cenią tę wartość. Żywoty świętych...
Mit o Edypie – kazirodztwo po starogrecku
Najstarsza chyba opowieść o kazirodztwie – grecki mit o Edypie – pojawiła się w rozmaitych wersjach w wielu tragediach greckich i sztukach współczesnych. Wyrocznia delficka przepowiada Lajosowi, królowi Teb, i jego żonie Jokaście, że jeśli będą mieli męskiego potomka, zabije on swego ojca i poślubi własną matkę. Dlatego małżonkowie postanawiają uśmiercić nowo narodzone niemowlę – nie udaje się to jednak, gdyż pasterz, któremu powierzono to zadanie, przebija jedynie stopy dziecka gwoździem,...
Zbrodniarze
Postaci lekarzy, nie tylko przyzwalających na zło i niedbających o zdrowie pacjentów, ale wręcz jawnie szkodzących ludzkości, zarejestrowała literatura dokumentująca zbrodnie hitlerowskie. Medaliony Zofii Nałkowskiej są dowodem lekarskich zbrodni medycyny wobec ludzkości. Traktowanie ludzi jako materiału doświadczalnego, uprzedmiotowienie ciał ludzkich służących jako surowiec do produkcji np. mydła czy włosia opisuje między innymi opowiadanie Profesor Spanner . O lekarskich zbrodniach pisze...
Szpital psychiatryczny – miejscem izolacji i ostoją normalności
W domu obłąkanych znajdzie się też inna romantyczna bohaterka – żona hrabiego Henryka z Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego, śniąca o tym, że jest poetą... W Mistrzu i Małgorzacie Bułhakowa opisane zostaje zamykanie zdrowych, ale niepokornych mieszkańców Moskwy w szpitalach psychiatrycznych jako normalna praktyka państwa totalitarnego. W tym sensie szpitale psychiatryczne stają się oazą normalności, miejscem przebywania ludzi niezależnych, myślących, zbuntowanych,niepokornych. Do...
Wizja kobiety w poezji Anny Świrszczyńskiej
Na ogół nie wymienia się jednym tchem wśród utworów feministycznych wierszy Anny Świrszczyńskiej. A jednak kreację kobiety mówiącej w tych wierszach (którą zapewne trzeba utożsamiać z autorką) można by uznać za feministyczną. Bohaterka tych utworów realizuje się w tradycyjnych rolach społecznych, jest matką, babcią, córką, kochanką, jednakże niekonwencjonalnie, tzn. niezgodnie ze stereotypami, mówi o własnej kobiecości. Zwraca uwagę motyw obcości partnerów seksualnych, ich rywalizacji, a...
Zaloty w literaturze starożytnej
Podstępne umizgi bogów do bogiń i pięknych Ziemianek opisuje mitologia. Hades olśnił córkę Demeter Korę (Persefonę) pięknem kwiatów, a gdy zerwała kwiat należący do władcy podziemi, porwał ją. Zeus ukazał się królewnie Europie pod postacią pięknego byka, a gdy dziewczyna dosiadła zwierzęcia, porwał ją. Zaloty Parysa do żony Menelaosa Heleny skończyły się porwaniem i długotrwałą wojną trojańską. Nie zostały uwieńczone sukcesem umizgi do Dafne, która tak przed nimi uciekała, że w końcu...
Bohaterka dramatu Sofoklesa – starożytna buntowniczka
Antygona z tragedii Sofoklesa buntuje się przeciwko wszechwładzy króla Teb– Kreona, a zarazem swego stryja – surowego despoty. Kreon zakazuje grzebania zwłok jednego z braci Antygony – Polinika, uznaje bowiem zmarłego w bratobójczej walce Polinejkesa za zdrajcę niegodnego pogrzebu. Drugi z braci, Eteokles, ma zostać pochowany z wszelkimi honorami. Ich siostra nie zgadza się z decyzją króla, uważając, że prawo ludzkie nie może przeciwstawiać się boskiemu nakazowi grzebania zwłok. Sama,...
Przyjaźń ubogiej krewnej
Specyficzną, bo niejako kaleką przyjaźnią są relacje pomiędzy znudzonymi,wymagającymi opieki i towarzystwa bogatymi damami a ich zamożnymi krewnymi. Taka więź łączy np. bohaterkę Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej – Emilię Korczyńską i jej ubogą damę do towarzystwa, niegdyś nauczycielkę jej córki, Terenię. To ona wysłuchuje wsz ystkich skarg Emilii dotyczących życia z dala od świata, niezrozumienia przez męża i rozmaitych dolegliwości. To ona pierwsza spieszy z buteleczką lekarstwa i...
Zemsta zza grobu
W utworach romantyków, zwłaszcza dramatach i balladach, zza grobu mszczą się także umarli na żywych. I tak np. w balladach Adama Mickiewicza panuje okrutna ludowa sprawiedliwość, nakazująca bezwzględnie mścić się na wiarołomnych małżonkach, niewiernych kochankach czy niesprawiedliwych najeźdźcach. W balladzie Świteź zamienione w kwiaty niewinne córki i żony wojskowych, którzy opuścili miasto, zabijają carskich najeźdźców (którykolwiek z nich dotknął roślin, padał trupem). Jest to zemsta za...
Trójkąt małżeński
– Otwórzcie!!! – łomotała w drzwi matka – otwórzcie!!! Stukaj, Maryśka! Stukaj! Wołaj ojca! – Ojca?! – zdziwiła się Maryśka. – Przecie to Emilki chata?! – Wpuść, Andrzej!!! – krzyczała matka. – Wpuść, a to siekierą drzwi rozwalę! Dalbóg, rozwalę!!! Maryśka! Dawaj siekierę!!! – Mama! – pisnęła Maryśka. – A gdzie siekiera?! W chacie coś zastukało, odezwały się jakieś głosy. Maria naparła ramieniem na drzwi. – Pomóż! – rozkazała córce. – Weź polano, tam leży, przy drewutni. Daj tu szybko!!!...
Matka Boska romantyków
Imię Maryi pojawia się też w utworach romantycznych. Echa kultu maryjnego pobrzmiewają w Inwokacji do Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, w której poeta dziękuje Matce Boskiej Ostrobramskiej za cudowne uzdrowienie w dzieciństwie oraz błaga ją o „powrócenie cudem na ojczyzny łono” lub choćby przeniesienie „duszy utęsknionej/do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych”. W III części Dziadów czytamy o tym, jak Gustaw-Konrad (bluźnierca) broni imienia Maryi przed obrazą: JANKOWSKI (...)...
Szaleństwo powodowane strachem i wyrzutami sumienia
Inna Szekspirowska bohaterka, Lady Makbet, popada w obłęd pod wpływem zbrodni dokonanej wspólnie z mężem. To ona była inicjatorką zabójstwa króla Dunkana. Wydawała się silniejsza psychicznie od męża, bardziej zdecydowana i wytrwale dążyła do celu. A jednak po dokonaniu zbrodni załamała się. Objawem jej szaleństwa było między innymi ciągłe mycie rąk po dokonanej zbrodni i mówienie o niej. Na rękach wciąż widziała nieistniejące plamy krwi... Obłęd doprowadził ją do śmierci. Mąż, zafascynowany...
Dedal i Ikar – marzenie o ucieczce przypłacone śmiercią
Dwoje marzycieli z mitologii greckiej opisuje mit o Dedalu i Ikarze, który stał się inspiracją dla wielu współczesnych tekstów kultury (wiersz Brylla, Grochowiaka czy opowiadanie Iwaszkiewicza). Ojciec i syn marzyli o ucieczce od króla, który ich więził, i wzbiciu się w powietrze. Skonstruowali skrzydła z ptasich piór sklejonych woskiem i uciekli. Jednakże młody, niedoświadczony Ikar, pochłonięty urokiem lotu, mimo ostrzeżeń ojca wzbił się za wysoko, ku słońcu. Ciepło roztopiło wosk na jego...
Dziecko złe
Nie tylko niewinność, dobroć, łagodność oraz przedwczesna dojrzałość, ale także okrucieństwo, zła wola, znęcanie się nad innymi bywają przypisywane dzieciom, zwłaszcza we współczesnych tekstach kultury. Np. powieść Williama Goldinga Władca much ukazuje okrutnych chłopców, którzy pozostawieni sami sobie na bezludnej wyspie rywalizują ze sobą, tworzą minispołeczeństwo totalitarne, znęcają się nad słabszymi i w efekcie zabijają jednego ze swych kolegów. Okrucieństwo małych antysemitów opisał...
Pożegnanie ze szlacheckim światem w "Panu Tadeuszu"
Przemijanie obyczajów, starego szlacheckiego porządku obrazuje narodowa epopeja Pan Tadeusz , pogodne, ale jednak pożegnanie z dawnym światem. Bardzo często powtarza się w utworze przymiotnik „ostatni” – ostatni zajazd, ostatni, co tak poloneza wodzi... Żegnamy się z rytuałem posiłków, polowań, z tradycją szlachecką, z wielkimi ucztami, ze wspaniałym serwisem, z ostatnim świetnym litewskim cymbalistą, z takimi tańcami, z takimi potrawami... Zachodzące w finale słońce jest symbolem schyłku...
Homoseksualne związki w dziele Prousta
Chyba najbardziej znanym homoseksualistą literatury jest bohater W poszukiwaniu straconego czasu Marcela Prousta – baron Charlus. Ów wysoko urodzony i pogardzający niższymi sferami pan, ze względu na swe upodobania seksualne często zniża się do kontaktów z kelnerami czy chłopcami na posyłki. Utrzymuje między innymi stosunki seksualne ze sklepikarzem Jupienem i skrzypkiem Morelem. Po rozstaniu z przysparzającym mu wiele cierpienia muzykiem baron realizuje swe erotyczne pragnienia w domu...
Kobieta wyrachowana
PODSTOLINA Tak jest, wierzę – już się stało. Więc wam powiem – i niemało: Chciałam za mąż wyjść czym prędzej, By nie zostać całkiem w nędzy. Ów majątek zapisany – Na czas tylko był mi dany. (Aleksander Fredro, Zemsta ) Albo inna znajomość, jakaś pani Meliton, która zaszczyca nas wizytami od chwili powrotu Stasia z Bułgarii. Chuda baba, mała, trajkocze jak młyn, a czujesz, że mówi tylko to, co chce powiedzieć. Wpada raz, w końcu maja: – Jest pan Wokulski? Pewno nie ma, spodziewam...
Lalka, marionetka
Zacność, uroda, moc, pieniądze, sława, Wszytko to minie jako polna trawa; Naśmiawszy się nam i naszym porządkom, Wemkną nas w mieszek, jako czynią łątkom. (Jan Kochanowski, O żywocie ludzkim ) Niekiedy, podczas tych samotnych zajęć, w starym subiekcie budziło się dziecko. Wydobywał wtedy i ustawiał na stole wszystkie mechaniczne cacka. Był tam niedźwiedź wdrapujący się na słup, był piejący kogut, mysz, która biegała, pociąg, który toczył się po szynach, cyrkowy pajac, który cwałował...
Witkacowskie orgie i eksperymenty
W powieściach Witkacego spotykamy liczne sceny orgii. Biorą w nich udział zarówno mężczyźni, jak i kobiety. W Pożegnaniu jesieni mowa o seansie kokainowym i epizodzie homoseksualnym głodnego wrażeń eksperymentatora Atanazego Bazakbala. Ten niedoszły artysta, mimo iż poślubi Zosię i będzie zdradzał ją z Helą, zaszaleje w mieszkaniu przyjaciela, odbywając stosunek z perwersyjnym arystokratą.