Komunista – rewolucjonista, męczennik
Wiersze Władysława Broniewskiego dokumentują postaci i postawy komunistów. Są wśród tych wierszy Na śmierć rewolucjonisty i Elegia o śmierci Ludwika Waryńskiego . Kreują one nowych komunistycznych bohaterów – męczenników za sprawę, idealistów kochających robotnicze masy i wolność, umierających za innych. Jednocześnie programowy wiersz Broniewskiego o poezji ( Poezja ) stawia przed nią zadania tyrtejskie: ma zagrzewać do walki, także rewolucyjnej („Ty masz werbel nam zagrać do...
Komunista fantasta
Do komunistów fantastów, idealistów można zaliczyć studenta Lulka, ubogiego bohatera Przedwiośnia Stefana Żeromskiego. Pragnie on zarazić swymi ideami mniej uświadomionego klasowo kolegę Cezarego Barykę, który był mimowolnym świadkiem rewolucji w Baku, nawet w pewnym momencie wziął jej stronę. Jednakże Lulek nie zna komunizmu od strony praktycznej, którą niestety zna Baryka. Nie rozumie, że wprowadzenie komunizmu pociągnie za sobą rozlew krwi i niekończące się represje, polowania na wrogów...
Komunista okrutnik
Cezary, który w wyniku represji rewolucyjnych stracił matkę, miał okazję poznać okrucieństwo komunistów rewolucjonistów, nieszanujących ludzkiego życia i zdrowia, niemających nawet szacunku dla ludzkich zwłok. Panią Barykową zamęczono w karnym obozie pracy i chciano pochować anonimowo we wspólnej mogile z inn ymi więźniami. Cezary wystarał się dla niej o osobny grób i katolicki pogrzeb. Widząc matkę w trumnie, dostrzegł jednak, że z jej palca zdarto ślubną złotą obrączkę (wyrwaną wraz z...
Komunista, komunizm
Chciałem powiedzieć parę słów – zaczął Cezary (...) Jeśli tutejsza klasa robotnicza jest w stanie zwyrodnienia, czy na drodze do zwyrodnienia, jeżeli ta klasa jest pozbawiona kultury, to jakimże sposobem i prawem ta klasa może rwać się do roli odrodzicielki tutejszego społeczeństwa. Takich argumentów nie należy używać. Należy raczej schować te fakty na dno, na sam spód dowodzeń, gdyż jest to właściwie argument przeciwko racjonalności roszczeń komunizmu. Klasa przeżarta nędzą i chorobami...
Komuniści, którzy padli ofiarą rewolucji
Lewen jest ofiarą komunizmu, żywym dowodem na to, że rewolucja pożera własne dzieci. Jej ofiarą padają też często przodownicy pracy. Przyjaciel Mateusza Birkuta ( Człowiek z marmuru Andrzeja Wajdy) zostaje niesłusznie aresztowany, jeden z braci Talarów z serialu Dom Jana Łomnickiego, przodownik pracy, przeżywa głębokie rozczarowanie z powodu utraconej sławy – to rozczarowanie przyczynia się do nieszczęśliwego wypadku, któremu ulega bohater i ginie... Ofiarą rewolucji paradoksalnie padają...
Konfederacja barska
Wiadomo, że w konfederacji barskiej brał udział bohater Pana Tadeusza , chluba zaścianka Dobrzyńskiego, Maciek nad Maćkami. Konfederatem barskim był też Cześnik Raptusiewicz, bohater Zemsty Aleksandra Fredry, i Ksawery Horsztyński – tytułowy (choć nie główny) bohater nieukończonego dramatu Juliusza Słowackiego ( Horsztyński ). O dniach konfederacji barskiej mówi też inny dramat Słowackiego– Ksiądz Marek . Córka rabina z Baru, Żydówka, karczmarka Judyta przyjmuje od księdza Marka...
Konflikt między dzieckiem a ojcem
Dość częstym tematem literatury jest konflikt między dzieckiem a ojcem. Witold i Benedykt Korczyńscy ( Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej) spierają się o sposób traktowania chłopów i ludzi z zaścianka. Witold jest przedstawicielem młodszego, Benedykt starszego pokolenia pozytywistów. W tej samej powieści pośmiertny ideologiczny spór z ojcem Andrzejem wiedzie kosmopolita Zygmunt Korczyński. Do konfliktu, bardzo poważnego, o przywództwo w domu i... kobietę dochodzi pomiędzy Antkiem i Maciejem...
Konflikt między karierą chłopa a tradycją
Bardzo atrakcyjnym i chętnie eksploatowanym po wojnie problemem prozy tzw. nurtu wiejskiego jest kwestia oddalenia od tradycji, od chłopskich korzeni. Kwestia ta pojawia się w wierszach Tadeusza Nowaka, w jego świeckich psalmach, w powieściach Juliana Kawalca ( Tańczący jastrząb ) czy prozie Wiesława Myśliwskiego ( Kamień na kamieniu ).
Konflikt między koniecznością dokonania zbrodni a światem wartości
Niektórzy bohaterowie romantyczni przeżywają jednak konflikt moralny pomiędzy koniecznością dokonania zbrodni a uznawanymi przez siebie wartościami. Kordian, przytłoczony wątpliwościami dotyczącymi zabicia człowieka, mdleje w progu carskiej sypialni i nie dokonuje zbrodni. Konrad Wallenrod zbrodni dokonuje, jednak przeżywa wyraźny konflikt między kodeksem rycerskim i chrześcijańskimi zasadami, zgodnie z którymi został wychowany, a koniecznością stosowania kłamstw, podstępów, ciągłego łamania...
Konflikty w łonie emigracji
Idealizacji bohaterów i przeszłości towarzyszy pokazywanie trudów i ubóstwa życia emigracyjnego oraz eksponowanie dramatycznej niezgody wśród wygnańców. Konflikty te oddaje choćby Adam Mickiewicz w Epilogu epopei narodowej: Biada nam zbiegi, żeśmy w czas morowy Lękliwe nieśli za granicę głowy! Bo gdzie stąpili, szła przed nim trwoga W każdym sąsiedzie znajdowali wroga, Aż nas objęto w ciasny krąg łańcucha I każą oddać co najprędzej ducha. (...) Nie dziw, że ludzi, świat, siebie ohydzą,...
Konformiści
Prócz obrazów szlachetnych lekarzy literatura przekazuje nam obrazy lekarzy konformistów. Taki jest bohater Siłaczki Żeromskiego – doktor Obarecki, który w Obrzydłówku (jakże znacząca to nazwa!) szybko wrósł w miejscowe konformistyczne elity i zapomniał o ideałach młodości. Przypomni sobie o nich tylko na chwilę, lecząc dawną znajomą ze studiów. Tytułowa siłaczka, nauczycielka, która zaraziła się tyfusem od ubogich dzieci, nie zostanie jednak uratowana, a Obarecki po chwilowym wstrząsie...
Konieczność złamania kodeksu rycerskiego; rycerz zdrajca
Przeczy stereotypom powieść poetycka Adama Mickiewicza Konrad Wallenrod . Mowa w niej o konieczności wystąpienia przeciw etosowi rycerskiemu, złamania rycerskiej przysięgi. Czyni to walczący podstępnie z zakonem krzyżackim Walter Alf, mąż pięknej Litwinki Aldony, córki księcia Kiejstuta. Wyrzeka się on spokoju i szczęścia rodzinnego, opuszcza dom i podszywa się pod rycerza niemieckiego Konrada Wallenroda, walczy pod jego imieniem. Robi karierę zakonną, nawet zostaje wielkim mistrzem. Cały...
Konspiracja
Postaci konspiratorów, związane z naszą burzliwą historią, pojawiają się dość często w literaturze. Działają w konspiracji ci, którzy udzielają się w tajnych, nielegalnych z punktu widzenia władzy organizacjach, spiskują przeciw rządom okupacyjnym, prowadzą rewolucyjną działalność... Konspiracja wymusza tajne miejsca spotkań, system umówionych, nierozumianych przez osoby niewtajemniczone znaków, pseudonimy...
Konspiracja rewolucyjna
Z konspiracyjnym ruchem rewolucyjnym zetkniemy się np. w Nocach i dniach (postać narzeczonego Agnieszki Niechcicówny, socjalisty). Mowa też o nim w serialu Z biegiem lat, z biegiem dni (jeden z idealistów ginie skazany naś mierć i rozstrzelany). O komunistach konspiratorach mowa w Przedwiośniu Stefana Żeromskiego (Lulek, zebranie komunistów, na które idzie Baryka) czy Matce Królów Kazimierza Brandysa (uwięziony zostaje należący do nielegalnej partii komunistycznej Lewen).
Konspiracja wojenna
Konspiracja rozkwita szczególnie w czasie II wojny światowej. Niebezpieczne akcje dywersyjne i sabotażowe, kolportaż tajnej prasy i ulotek, tajne nauczanie – to wszystko obejmuje działalność konspiracyjna prowadzona przez bohaterów powieści Kolumbowie. Rocznik 20 Romana Bratnego (którzy potem wezmą udział w powstaniu warszawskim) czy dokumentalnego materiału Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego. Wyczyny członków podziemia zostały też pokazane w takich filmach, jak Kolumbowie...
Kosmopolici z Lalki
Kosmopolitami są niewątpliwie arystokraci z Lalki . Panna Izabela Łęcka chętnie porozumiewa się z ludźmi ze swej sfery w obcych językach, choć nie ma takiej realnej potrzeby, po prostu należy to do dobrego tonu. Chętnie wypuszcza się w zagraniczne podróże, nawet gdy ojciec nie ma na nie pieniędzy. Te wojaże są dla niej rozrywką i oznaką pozycji społecznej, podobnie jak stroje i zwracanie się do ojca: „papo”. Beli, podobnie jak Telimenie, wydaje się zapewne, że paryskie niebo jest...
Kosmopolici zapatrzeni w dwór carski
Odrębną grupę stanowią kosmopolici zapatrzeni w dwór carski oraz inne zaprzyjaźnione z nim dwory. Telimena – bohaterka Pana Tadeusza eksponuje w swych opowieściach fascynację Petersburgiem. Wynika to z chęci zwracania na siebie uwagi, Telimenie wydaje się, że prowincjuszom zaimponują jej znajomości z rosyjskimi wysokimi urzędnikami, a nawet dworem carskim. Marzeniem kokietki jest bycie bohaterką anegdoty opowiadanej „samemu cesarzowi” (podobno śmiał się z tego, co przydarzyło się w związku...
Kosmopolityzm
A wszystko po francusku; globus na stoliku; Buduar szklni się złotem, pełno porcelany, Stoliki marmurowe, zwierciadlane ściany. Zgoła przeszedł mój domek warszawskie pałace. (Ignacy Krasicki, Żona modna ) Kosmopolityzm, czyli bezkrytyczne zapatrzenie w obce wzorce i przenoszenie ich na grunt polski, piętnowała polska literatura, zwłaszcza oświecenia i pozytywizmu. Dziś jest to termin raczej nieużywany, zapomniany i niemodny. Czyżby ze względu na popularność idei wspólnej Europy? Do...
Kreacja na błazna
Błaznem zwykło się też nazywać człowieka, który absolutnie się ośmiesza i... rozśmiesza towarzystwo. Zdarza się, że bohater literacki sam kreuje się na błazna. Np. uchodzi za niego Papkin z Zemsty Aleksandra Fredry, wypowiadający długie i niewiele mające wspólnego z rzeczywistością tyrady... Kreuje się w nich na bogatego, odważnego męża rycerskiego rodu – faktycznie zaś jest tchórzliwym biedakiem o niejasnym pochodzeniu, mocnym jedynie w gębie. Błazeństwo jest też typową cechą zachowania...
Kreon – tyran antyczny
Pierwszy pełny portret władcy tyrana daje chyba tragedia antyczna Antygona Sofoklesa. Ukazuje ona konflikt między słabą, przestrzegającą praw boskich Antygoną, a jej wujem – władcą Teb Kreonem. W tym konflikcie Kreon reprezentuje władzę, prawa ustanowione przez ludzi, a Antygona prawa religijne stanowione przez bogów. Po bratobójczej wojnie władca Teb zarządził, że jeden z braci Antygony – Eteokles – ma być pochowany z wszelkimi honorami, a ciało drugiego, Polinejkesa (Polinika), którego...
Król, władca
– To jest król! – Na Boga żywego! – zawołał Kmicic. Lecz w tejże chwili król się podniósł, bo ksiądz zaczął właśnie czytać ewangelię. Pan Andrzej ujrzał twarz wymizerowaną, żółtą i przezroczystą jak wosk kościelny. Oczy królewskie były wilgotne, a powieki zaczerwienione. Rzekłbyś, całe losy kraju odbiły się na tej szlachetnej twarzy, tyle w niej było bólu, cierpienia, troski. Noce bezsenne, rozdzielane między modlitwę a zmartwienie, zawody okrutne, tułactwo, opuszczenie, upokorzony...
- Inni Sienkiewiczowscy władcy
- Życie króla – kontrast z egzystencją ubogich
- Królobójcy
- Portrety królowych
- Ostatni królowie Polski i Francji
- Pogańscy władcy
- „Z chłopa król” – marzenie o królewskiej koronie
- Książę, cesarz, faraon...
- Królowie biblijni
- Królowie średniowieczni
- Władcy mitologiczni
- Car – złodziej korony
Królobójcy
Niekiedy marzeniom o królewskiej koronie pomaga krew, trucizna, sztylet.Liczne zbrodnie królobójstwa rejestrują tragedie Williama Szekspira. W Makbecie tan Kawdoru namawiany przez żonę zabija goszczącego w jego zamku króla Dunkana, by zostać władcą i spełnić przepowiednię czarownic. Dalsza droga Makbeta jest drogą kolejnych mordów, usuwaniem kolejnych przeciwników politycznych i świadków zbrodni. O królobójstwie traktuje też Hamlet . Książę Danii próbuje pomścić śmierć swego ojca –...
Królowie biblijni
Nieco inaczej przedstawieni są królowie biblijni. Uosobieniem mądrości jest ukazany w księgach Starego Testamentu król Salomon, który potrafił sprawiedliwie sądzić nawet w sprawach niemożliwych. Podobno podczas sporu dwu kobiet o dziecko udawał, że każe rozciąć je mieczem na pół, aby w ten sposób poznać prawdziwe ich uczucia: zorientował się, która jest gotowa poświęcić życie dziecka, a która naprawdę je kocha i woli z niego zrezygnować, byle żyło, z całą pewnością jest więc jego matką...
Królowie średniowieczni
W literaturze średniowiecza znajdujemy liczne portrety dobrych władców. Król bywa często wcieleniem cech najdoskonalszego rycerza i władcy sprawiedliwego,walecznego i, oczywiście, w odróżnieniu od godnych pogardy pogan,chrześcijańskiego. Taki jest król Artur – bajeczny król Celtów, bohater legendo królu Arturze i ry cerzach Okrągłego Stołu. Taki jest też król Marek – bohater cyklu arturiańskiego, postać znana z Dziejów Tristana i Izoldy : jest on władcą sprawiedliwym i litościwym. Choć...
Krytyka polskiej obyczajowości biesiadnej
Prócz pochwał naszej obyczajowości biesiadnej mamy także w zabytkach naszej literatury jej krytykę. Np. Ignacy Krasicki w słynnej satyrze Pijaństwo wytyka Polakom szukanie byle okazji do picia alkoholu (imieniny żony, wizyta gości, a nawet... trzeźwienie). Z kolei w satyrze Żona modna krytykuje wielkie wydatki na przyjmowanie licznych gości na wystawnych przyjęciach z fajerwerkami (to nie przenośnia – od zaprószonego ognia płoną zabudowania gospodarskie).
Książę, cesarz, faraon...
Wśród licznych władców utrwalanych w utworach literackich są nie tylko królowie, cesarze, carowie, ale także książęta i faraoni. Wszyscy oni sprawują władzę niemal absolutną w swych państwach i państewkach. Warto wspomnieć chociażby o księciu tyranie, bohaterze Pustelni parmeńskiej Stendhala, cesarzu Napoleonie, o którym wielokrotnie mowa w Lalce Bolesława Prusa i którego wojska entuzjastycznie wita szlachta polska na Litwie w Panu Tadeuszu , czy też o faraonie Ramzesie XIII– głównym...
Kult dziewictwa
Kult dziewictwa w polskiej kulturze także częściowo wiąże się z postacią Maryi. Do niej – dziewicy i matki – modli się bohaterka Ogniem i mieczem , Helena Kurcewiczówna, potem Skrzetuska. Modlą się też do niej i inni bohaterowie Trylogii , między innymi w Potopie król Jan Kazimierz, Andrzej Kmicic, Kiemlicze (ojciec i synowie – wyrachowani, ale dzielni, często przywołujący imię Maryi).
Kultura masowa
Prosto w nicość – co za odlot odlotowy (nic innego nie przychodzi mi do głowy) Co za odlot – w super dobro w super trwanie Bóg jest dobry – ja to piszę na kolanie Bóg jest super – idę w jego okolicę Moje życie wsparte o tę tajemnicę (Jarosław Marek Rymkiewicz, Kosz na śmieci przy stacji kolejki WKD w Milanówku pod Warszawą ) Czasami wyobrażam sobie Amerykę jako gigantyczny pochłaniacz, maszynę przetwórczą, która wsysa wszystko, co popadnie, a wyrzuca atrakcyjne bele śmieci....
Kultura śmiecia
Coraz częstsze są też skojarzenia kultury masowej z kulturą śmietnika. Śmietnik jest paradoksalnie coraz częstszym motywem tekstów współczesnych. Powtarza się on i w pisanych w Ameryce wierszach Stanisława Barańczaka, i w spostrzeżeniach emigrantki z Bałkanów – Dubravki Ugrešić w Amerykańskim fikcjonarzu , i w wierszach metafizycznych Jarosława Marka Rymkiewiczaz nagrodzonego Nike tomu Zachód słońca w Milanówku . To właśnie na śmietniku, na którym są „puszki, plastik, dwa psie gówna i...
Kupiec i godność kupiecka
Kupcy i lichwiarze oraz ich działalność są zalążkiem nowego systemu kapitalistycznego. Niekiedy postaci te są zestawiane na zasadzie kontrastu. Postać szanowanego kupca przedstawia William Szekspir w Kupcu weneckim i przeciwstawiają postaci lichwiarza – Żyda zarabiającego nieuczciwie kosztem innych (pożycza na procent, zdziera z klientów pieniądze, chce zdzierać, także w dosłownym tego słowa znaczeniu, i skórę...). Postaci szanowanych kupców odnajdziemy też w Buddenbrookach Tomasza...