Bielsko-Biała
Nazwa została utworzona w 1951 r. z połączenia nazw dwóch leżących obok siebie miast: Bielska i Białej, które były oddzielone rzeką Białą. To od niej utworzono nazwy obu miast. Z kolei podstawą dla nazwy rzeki był wyraz pospolity biały (por. właściwa część Słownika). Słowo Bielsko (w 1312 r.: zu Bilitz, a w 1420 r.: w Bielsku) zostało utworzone od niej z przyrostkiem -sko.
bierka
1. ‘gałka używana przy obieraniu na urzędy’; 2. ‘kostka, pionek do gry, głównie przy grze w warcaby’; od XV w.
bierny
1. dawniej ‘obszerny, mogący wiele wziąć’; 2. ‘bezwolny, bezczynny, podlegający czyimś wpływom’; od XVII w.
bieżący
bieżeć
1. ‘biec, iść szybko’; 2. ‘płynąć’; 3. stpol. również ‘być w ruchu;krążyć, być w obiegu’ oraz 4. ‘prędko iść, jechać; rozchodzić się, rozprzestrzeniać się’; od XIV w.; ogsłow. (np. czes. bĕžet ‘biec, spieszyć, szybko się poruszać; rozprzestrzeniać się, trwać’) < psłow. *bĕžati [<*bēg-ē]‘szybko się poruszać, iść, jechać; uciekać’ – pokrewne z lit. pa-begeti
bieżnia
bieżnik
bijak
Biodro
‘część ciała obejmująca staw biodrowy oraz boczną część miednicy i górną zewnętrzną część uda’.
biodrowy
biodrówka
biodrzasty
biorca
bitka
bity
blizna
‘ślad po zagojonej ranie’; od XIV w.; ogsłow. (por. dolnołuż. bluzna,ros. dialektyczne blizná / bljuzná) < psłow. *blizna / *bľuzna ‘ślad po ranie, znamię’ < pie. pierwiastek *bhlīģ- / *bhlēiģ- (od którego też przymiotnik bliski); pierwotnie słowo stosowano w znaczeniu ‘uderzenie’ > wtórnie rezultat czynności ‘ślad po uderzeniu, ranie’; od XV w. w stpol. też postać bluzna
bliźni
1. ‘jednakowy, bliski, pokrewny’; 2. dziś ‘każdy człowiek w stosunku do drugiego’; od XIV w.; ogsłow. (np. czes. bližní, ros. blížnij, bułg. bližen) < psłow.*blizьnъ / *blizьńь ‘bliski, blisko się znajdujący’ > ‘pokrewny, krewny’ – utworzonyod przymiotnika *blizъ ‘znajdujący się w pobliżu, bliski’; w stpol. od XIV w. też w postaci blizny, a w XVI w. także bliżny / bliżni ‘krewny, powinowaty; bliźni’
bliźnię
(zwykle liczba mnoga bliźnięta) – 1. ‘dzieci urodzone w czasie jednego porodu’; 2. stpol. bliźnięta też ‘owoc kasztanowca’; od XV w.; ogsłow. (por. stczes. blizne, -ete ‘jedno z bliźniąt’, czes. dialektyczne bližňata ‘bliźnięta’, ukr.blyznjá, liczba mnoga blyznjáta) < psłow. przymiotnik *blizьnъ (patrz wyżej)z dodaniem przyrostka -ę, -ęte, używanego przy tworzeniu nazw młodych istot; w stpol. w XV-XVII w. była używana też forma bliźniec ‘ts.’
bliżyć się
od XVI w.; stpol. postać blizić, bliżę; utworzony od przymiotnika *blizъ‘znajdujący się w pobliżu, bliski’ ; dziś głównie w czasownikach przedrostkowych: przybliżyć, ubliżyć,zbliżyć; także w wielokrotnych: przybliżać, ubliżać, zbliżać.
błąd
1. ‘pomyłka’; 2. ‘czyn, działanie przynoszące komuś złe skutki’; 3. przestarzale‘mylne, fałszywe mniemanie o czymś’; od XV w.; ogsłow. < psłow. *błądъ ‘niewłaściwe postępowanie; mylne mniemanie, odstępstwo od normy, właściwej drogi’ – rzeczownik odczasownikowy od *blęsti z przejściem samogłoski*ę > *ą
Błądzić
1. ‘chodzić, szukając określonego celu, właściwej drogi; chodzić bez celu’; 2. ‘postępować niewłaściwie; mylić się’.
błąkać się
1. ‘chodzić bez celu’; 2. dawniej (XVIII w.) także w formie niezwrotnej błąkać kogoś ‘wprowadzać w błąd’; od XV w.; powstało od wcześniejszego przedrostkowego obłąkać się (częstsze w XVI-XVIII w.); forma płnsłow.< psłow. dialektyczne *bląkati sę ‘wałęsać się, włóczyć się, błądzić’ < psłow. *bląditi poprzez dodanie przyrostka *-kati
błędnik
1. dawniej ‘heretyk’ (w tym znaczeniu w XVI w. u Piotra Skargi); 2. pod koniec XVIII w. wznowione w znaczeniu ‘labirynt’, co przeniesione na znaczenie anatomiczne: 3. ‘o części ucha wewnętrznego’
błędny
1. ‘błąkający się, ukazujący się tu i tam’, np. błędny rycerz;2. ‘fałszywy, nieprawdziwy’; 3. ‘zły, niewłaściwy’; od XIV-XV w.; utworzony od błąd
błękit
‘niebieska barwa; niebieski barwnik’; wtórny, późny wyraz pochodny z XIX w.
błogosławić
błogosławieństwo
błona
1. ‘cienka tkanka w żywych organizmach’; 2. w stpol. ‘łożysko,w którym znajduje się płód’; ogsłow. (por. czes. blána, słoweń. blána)< psłow. *bolna ‘biaława cienka tkanka w organizmach żywych, otoczka,osłonka’ – urzeczownikowiona forma rodzaju żeńskiego psłow. przymiotnika*bolnъ ‘białawy, jasny’, pokrewnego z lit. bálnas ‘ts.’
błonie
‘duża przestrzeń, równina, łąka’; od XIV w.; ogsłow. (por. stczes.blání / blana, bułg. dialektyczne blaná) < psłow. *bolnьje ‘podmokły, błotnisty teren porośnięty trawą’ < psłow. przymiotnik *bolnъ, pierwotnie w znaczeniu ‘białawy, jasny teren’.
błoto
‘rozmokła ziemia’; 2. ‘teren grząski, bagno, mokradło, bajoro’; 3. stpol.(do XVI w.) też ‘nieczystości, gnój’; od XIV w.; ogsłow. (por. czes. bláto ‘ts.’, stczes. też ‘brud, kał’, ros. bolóto ‘bagno, trzęsawisko, moczary’) < psłow. *bolto‘bagno, moczar; rozmokła ziemia, błoto’ < urzeczownikowiona postać przymiotnika*boltъ ‘błotnisty’, pokrewne z lit. báltas ‘biały’ oraz łot. balts ‘ts.’ – prawdopodobnie w okresie wspólnoty językowej Bałtosłowian istniał przymiotnik *baltas‘biały’,...
błyskawica
‘piorun’; od XV w.; podobnie czes. blýskavice ‘błyskawica zwiastująca pogodę; kometa, meteor’, słowac. blýskavica ‘burza z błyskawicami’, ukr. blyskavícja ‘błyskawica (bez grzmotu)’ < przymiotnik psłow. *bliskavъ ‘błyskający, błyszczący’ < czasownik *bliskati (por. pol. błyskać);na postać z -ły- miał wpływ stpol. i dialektyczny wyraz łyskawica ‘ts.’; stpol. postać bliskawica, potwierdzona przez nazwę osobową Bliskawa w XV w.
błyskawiczny
1. wtórnie ‘bardzo szybki (jak błyskawica)’; pierwotnie w postaci błyskawicowy (występował obok postaci łyskawiczny w XVI-XVIII w.); od końca XIX w. na wzór podobnych wyrażeń w niem. i fr.; 2. nowsze użycie w znaczeniu zamek błyskawiczny
błyskotka
‘błyszcząca, świecąca ozdoba’; od XVIII w.; pochodzi od dawnego czasownika błyskotać – czasownika intensywnego od błyskać; z tego samego źródła błyskotny (XVIII w.), zastąpione w XIX w. przez błyskotliwy