Słownik etymologiczny języka polskiego

Biały

‘mający barwę właściwą śniegowi, mleku’.

Biblia

1. ‘Pismo Święte’; 2. przenośnie ‘wielka księga, będąca autorytetem dla czytającego, z której czerpie wzory’.

biblijny

‘odnoszący się do Biblii’; XVII w.

bibliofag

1. przenośnie ‘pożeracz książek’; 2. ‘zjadający książki, np. mysz,mól’ (por. gr. phágos ‘żarłok’); od XIX w.

bibliofil

‘miłośnik książek’; od XIX w.

bibliograf

‘zajmujący się bibliografią, spisywaniem literatury na dany temat’; od XIX w.

bibliografia

1. ‘uporządkowany wg określonych kryteriów spis książek, druków,czasopism’; 2. ‘nauka o książce, metody sporządzania spisów bibliograficznych’;od XIX w.

biblioteka

1. ‘zbiór książek’; 2. ‘gmach, w którym zbiór ten się znajduje’; pochodzi od gr. bibliothéke ‘schowek (pudło, skrzynka, szafa) na księgi w postaci zwojów papirusowych’; od XVI w.

bibliotekarz

‘pracownik biblioteki’; od XVI w.; zapożyczenie z łac. bibliothecarius

bibliotekoznawca

‘specjalista z zakresu bibliotekoznawstwa’; od XIX w.

biblista

‘znawca, badacz Biblii’; XIX w.

biblistyka

‘badania, nauka dotycząca Biblii’; XIX w.

biblizmy

‘wyrazy, wyrażenia przejęte z Biblii’; XX w. Od potocznego znaczenia biblii jako ‘księgi’

bicz

‘narzędzie do chłostania, bat’; od XIV w.; ogsłow. (por. czes. bič, ros. bič)< psłow. *bičь ‘narzędzie do bicia’ – nazwa narzędzia utworzona od *biti z przyrostkiem *-čь; być może początkowo dotyczyła broni

biczować

biczownik

biczysko

Bić

‘zadawać ciosy, razy, uderzać’.

bida

Biec (biegać)

1. ‘szybko się przemieszczać’; 2. ‘upływać (o czasie)’.

Bieda

1. ‘niedostatek, ubóstwo, nędza’; 2. ‘nieszczęście, kłopot’; 3. stpol. (od XV w.) w charakterze wykrzyknienia (dzisiejsze biada!).

biedactwo

biedaczek

biedaczka

biedaczysko

biedak

od XVII w.; por. czes. bídák ‘łajdak’, ukr. bidák i słoweń. bedák ‘głupiec’;w XV-XVI w. forma biednik

biedka

‘mały wózek dwukołowy’; od XVIII/XIX w.

biednieć

biedny

1. ‘nieszczęsny’ (XVI w.); 2. ‘nędzny ubogi’ (od XVII w.); por. czes.bídný, ros. bédnyj, sch. bïjedan

biedota

biedować

‘żyć w biedzie’

biedronka

‘owad Coccinella septempunctata’; w dzisiejszej formie słowo występowałood XIX w.; pojawia się także w in. językach słow. (np. czes. bedruňka / bedrunka ‘ts.’, ukr. dialektalne bédrik (bézdrik) i babarúnka /babrún(a) ‘ts.’);podstawą był psłow. przymiotnik *bedrъ ‘mający plamy na biodrach’ > ‘plamisty, cętkowaty, łaciaty’; nazwa zmieniała się przez skojarzenia z różnymi wyrazami– poprzez skojarzenie wyglądu biedronki z dialektycznymi biedrona (biedruna), bierawa i biedrula ‘nazwy krów...

biedula

biedzić się

1. ‘wysilać się chcąc coś zrobić, męczyć się’; 2. dialektalnie ‘cierpieć biedę, męczyć się’; 3. stpol. ‘walczyć, mocować się’; od XV w.; ogsłow. (np. górnołuż. bedźić ‘walczyć, pasować się’, bedźić so ‘wysilać się; męczyć się’, ros. dialektyczne bedít’ ‘wyrządzać szkodę, szkodzić, płatać figle,niszczyć’) < psłow. *bĕditi ‘zmuszać, skłaniać, zwyciężać; męczyć, dręczyć; powodować szkodę’, *bĕditi sę ‘mocować się; męczyć się, cierpieć biedę’(pokrewne z gr. peíthō ‘namawiać, przekonywać’ oraz...

bieg

‘szybkie przemieszczenie się’; 2. stpol. również ‘ucieczka’; od XV w.

biegacz

biegły

1. ‘doświadczony w jakiejś dziedzinie, wprawiony w wykonywaniu czegoś’; 2. jako rzeczownik ‘osoba będąca ekspertem w jakimś zakresie’; od XVII w.; utworzony z formy imiesłowu przeszłego czasownika biec; por. też stczes. bĕhly ‘ts.’ oraz ros. bégłyj ‘zbiegły, pobieżny, przelotny, powierzchowny’

biegun

biel

1. ‘białość’; 2. wtórnie też o przedmiotach białych; 3. stpol. nazwa ‘świeżej, niesolonej słoniny’ (do dziś używane gwarowo); 4. stpol. także ‘biała mąka pszenna’; od XIV lub XV w.

biela

bieleć

‘stawać się białym’; ogsłow.

bielica

bielić

‘czynić białym’; od XV w.; ogsłow. (por. czes. bĕliti, ros. belit’, sch.bijèliti) < psłow. *bĕlъ

bielidło

bielik

bielizna

1. ‘odzież spodnia’; 2. ‘wyroby z tkaniny, zwykle białej, używane do potrzeb domowych’; 3. dawniej ‘biel, białość, coś białego (rzeczy, odzież,strój)’; 4. stpol. również ‘futerko z wiewiórki’ (XIV-XV w.); 5. ‘biel drzewa’(XVI w.); od XIV-XV w.; ogsłow. (por. czes. bĕlizna ‘biały kożuch; białko oka’, ros. belizná ‘biel’), może już psłow. *bĕlizna ‘biel, to co jest białe’ – rzeczownik abstrakcyjny, który wtórnie przyjął znaczenie konkretnego przedmiotu; pierwotnie miał formę bielina ‘ts.’...

bieliźniany

bieliźniarka

bieliźniarstwo

bielmo

‘plama na rogówce oka’; od XV w.; ogsłow. (por. czes. bĕlmo, ros. bel’mo)< psłow. *bĕlьmo ‘ts.’ < psłow. przymiotnik *bĕlъ ‘biały’ z przyrostkiem*-ьmo