Pacyfizm
rzecz. m, br. lm pogląd opierający się na założeniu, że wszystkie działania ludzi powinny być pozbawione agresji, a najważniejszą wartością jest ogólnoświatowe dążenie do pokoju i utrzymanie zgody między narodami. Kamil przeczytał w gazecie interesujący artykuł na temat pacyfizmu (D.).Z tej publikacji wiele się dowiedział na temat tego ruchu społeczno-politycznego. O pacyfizmie (Ms.) w różnych postaciach mówiło się już od końca XIX w. We współczesnym świecie, mimo działalności...
Paliwo
rzecz. n substancja łatwo paląca się, umożliwiająca pracę jakiegoś urządzenia lub służąca do opału. Na ostatniej lekcji fizyki nauczyciel opowiadał uczniom o paliwie (Ms. lp) jądrowymi możliwościach jego wykorzystania w przyszłości. Nauczyciel poruszył też sprawę stale rosnącej ceny paliw (D. lm) płynnych i kwestii poszukiwania innego paliwa, mogącego zastąpić benzynę. KOMENTARZ Słowo paliwo bywa najczęściej używane jako synonim wyrazów benzyna lub olej napędowy...
Paparazzi
[wł., wym. paparacci] rzecz. m niezależny fotoreporter uprawiający dziennikarstwo plotkarskie, najczęściej fotografujący znanych ludzi w sytuacjach prywatnych. Praca paparazzich (D. lm, ident. w B. i Ms. lm) oparta jest na poszukiwaniu sensacji i ingerowaniu w życie prywatne znanych ludzi. Znany jest przypadek paparazziego (D. lp, ident. w B. lp), który siedział kilka godzin z aparatem fotograficznym na drzewie, aby zrobić zdjęcie gwiazdy hollywoodzkiej kapiącej się w...
Paradoks
rzecz. m rzecz wewnętrznie sprzeczna, nielogiczna. Dyrektor wezwał pana Jana, aby porozmawiać o paradoksie (Ms. lp) jego sytuacji zawodowej. Paradoks (M. lp, ident. w B. lp) polegał na tym, że pan Jan jednocześnie był chwalony za zyski, jakie przynosił dla firmy, i ganiony za notoryczne spóźnienia.
Parlament
rzecz. m w państwach demokratycznych najważniejszy organ władzy państwowej, sprawujący funkcję ustawodawczą, składający się z jednej lub dwóch izb; zasiadają w nim przedstawiciele społeczeństwa (posłowie) wybrani w powszechnych wyborach. Ostatnio w naszym parlamencie (Ms. lp) nie brakuje gorących dyskusji, a nawet politycznych kłótni, dotyczących sprawy nowej ordynacji wyborczej. Wypowiedzi posłów opozycji w tej sprawie wygłoszone na wczorajszym posiedzeniu parlamentu (D. lp)...
Paronim
słowo podobnie brzmiące do innego słowa, które na skutek tego może być z nim mylone, a posiadające zupełnie inne znaczenie, np. efektowny – interesujący, przyciągający uwagę , i efektywny – wydajny, skuteczny .
Partia
rzecz. ż (polit.) organizacja polityczna, zrzeszająca grupę osób, wyznających te same poglądy polityczne, które zawarte są w statucie danej partii; partie powstają, by wpływać na ważne kwestie państwowe (struktura polityczna, gospodarka, kwestie społeczne itd.). wyodrębniona część całości. (muz.) w operze rola aktora. (przestarz., lit.) strona małżeństwa (np. dobra lub zła partia, odpowiednia lub nieodpowiednia). (w zn. 1.) Przewodniczący partii (D. lp, ident. w...
Partycypować
czas. brać w czymś udział, przyłączać się, uczestniczyć. Biznesmen obiecał, że będzie partycypował w kosztach koncertu plenerowego w przyszłym miesiącu, wspomagając organizatorów kwotą umożliwiająca wynajęcie sceny. – Partycypuję w organizacji tego wyścigu kolarskiego oraz wszystkich zawodów sportowych w naszym mieście – pochwalił się znany działacz sportowy w rozmowie z dziennikarzami.
Paszport
rzecz. m dokument wystawiony dla konkretnej osoby i umożliwiający jej identyfikację (zwł. za granicą); zazwyczaj paszport zawiera informację o obywatelstwie zdjęcie i dane osobowe. Pan Nowak z rodziną wybiera się za granicę, złożył więc odpowiednie dokumenty w biurze paszportowym i teraz oczekuje na wydanie paszportu (D. lp). Pan Nowak cieszy się, że otrzyma nowy paszport. W poprzednim paszporcie (Ms. lp) miał bardzo stare zdjęcie, na którym wyglądał zupełnie inaczej niż...
Patologia
rzecz. ż zespół zjawisk niekorzystnych, np. w życiu społecznym. stan chorobowy, także nauka o chorobach. (w zn. 1.) Nowy burmistrz miasta w czasie kampanii wyborczej zapowiedział walkę z patologiami (N. lp) społecznymi, takimi jak pijaństwo i kradzieże samochodów. (w zn. 2.) Studenci weterynarii omawiali najważniejsze zagadnienia potrzebne do zdania egzaminu z patologii (D. lp, ident. w C. i Ms. lp). KOMENTARZ Przym. patologiczny to pokrewne słowo,...
Patriotyzm
rzecz. m miłość do ojczyzny i skłonność do poświęceń dla niej. Społeczeństwo często wykazuje się patriotyzmem (N. lp) dopiero w chwili zagrożenia kraju. Na co dzień nie myślimy o patriotyzmie (Ms. lp) i zazwyczaj nie musimy udowadniać naszej patriotycznej postawy.
Pauperyzm
rzecz. m, br. lm zubożenie, stan społecznego ubóstwa. Wczoraj w znanym programie publicystycznym mówiono na temat przyczyn pauperyzmu (D. lp) w naszym społeczeństwie. O pauperyzmie (Ms. lp) i jego przyczynach mówił także socjolog, zajmujący się badaniami kondycji społeczeństwa i jego pauperyzacją na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat.
Perfekcja
rzecz. ż, br. lm doskonałość w działaniu lub wykonaniu czegoś, precyzja. Zenon Amber, jubiler z wybrzeża, jest znany z perfekcji (D. lp, ident. w C. i Ms. lp) wykonania wyrobów ze złota, srebra oraz bursztynu. Jego perfekcyjne wyroby są podziwiane na licznych wystawach. Reżyser osiągnął perfekcję (B. lp) w dozowaniu napięcia na ekranie i tworzeniu atmosfery grozy.
Permanentny
przym. stały, ciągły, nieustanny. Permanentny (M. lp) hałas dochodzący z mieszkania sąsiadów, zaczął w końcu przeszkadzać nawet niedosłyszącej babci.
Personel
rzecz. m, br. lm wszyscy pracownicy jakiejś firmy, instytucji. Właściciel dużej firmy budowlanej narzeka na brak personelu (D. lp) i chętnie przyjąłby do pracy kilku murarzy, tymczasem jego konkurent, którego usługi były zbyt drogie musiał zredukować personel (B. lp) i w zeszłym tygodniu zwolnił kilka osób. KOMENTARZ Słowo personel wchodzi w związki z różnymi wyrazami precyzującymi jego znaczenie, np. personel administracyjny, personel naukowy. Pokrewną formą jest...
Petent
rzecz. m osoba, która przychodzi załatwić sprawę urzędową, interesant. Każdy urzędnik miał obowiązek informować petenta (B. lp, ident. w D. lp)o przysługującym mu prawie do odwołania się od decyzji urzędu w terminie 14 dni. Na drzwiach urzędu była zawieszona kartka informująca o godzinach, w jakich przyjmowani są petenci (M. lm). KOMENTARZ W r. ż można użyć słowa petentka (podobnie jak klientka, pacjentka).
PGR
rzecz. m skrótowiec (akronim – SPJ) pełnej nazwy Państwowe Gospodarstwo Rolne; nazwa dużych zakładów rolniczych, zajmujących się uprawą roli i hodowlą zwierząt. W telewizji nadano reportaż na temat PGR-u (D. lp) w Małej Jabłonnej i życia ludzi, którzy dawniej zatrudniani przez PGR (B. lp) nie mogą znaleźć pracy na wsi, a do najbliższego miasta muszą dojeżdżać około 50 kilometrów. Od czasu, kiedy zamknięto wszystkie PGR-y (B. lm, ident. w M. lm) telewizja często nadaje...
Pieniądz
rzecz. m (ekon.) środek płatniczy, za który można nabywać rozmaite dobra i płacić za usługi. banknoty papierowe wyprodukowane w specjalnej wytwórni i tzw. bilon, czyli monety metalowe właściwe dla danego państwa. (w zn. 1.) Studenci wysłuchali serii wykładów na temat historii pieniądza (D. lp). (w zn. 2.) Maciek chciał sobie kupić odtwarzacz MP3, ale kiedy policzył zaoszczędzone pieniądze (B. lm), okazało się, że jest ich za mało, postanowił więc poprosić starszego...
Plagiat
rzecz. m kradzież cudzego pomysłu, naśladownictwo, kopia (w dziedzinie artystycznej). Znanego kompozytora oskarżono o popełnienie plagiatu (D. lp) i przywłaszczenie sobie muzyki skomponowanej dużo wcześniej przez kogoś innego. O rzekomym plagiacie (Ms. lp) kompozytor nie chce mówić. KOMENTARZ Trzeba odróżnić plagiat od pastiszu czy parodii, które wyraźnie nawiązują doznanych dzieł i je przetwarzają. Słowem plagiat określamy celowe zawłaszczenie cudzej własności...
Plakat
rzecz. m papierowy element graficzny, zawierający jakąś informację, zachęcający do odwiedzenia jakiejś wystawy, pójścia do kina, głosowania na polityka itp. Trwa kampania wyborcza. Twarze kandydatów na urząd prezydenta miasta pojawiają się na licznych plakatach (Ms. lm) w całym mieście. Jan Kowalski – najpoważniejszy kandydat na prezydenta – zlecił wykonanie swojego plakatu (D. lp) wyborczego. Na plakacie (Ms. lp) został przedstawiony z żoną, trójką dzieci i psem.
Pluralizm
rzecz. m, br. lm wielość, rozmaitość. (polit., społ.) idea polityczno-społeczna w ustroju demokratycznym, zakładająca możliwość istnienia systemu wielopartyjnego, w którym każdy obywatel może zapisać się do dowolnej partii. (filoz.) pogląd zakładający, że w rzeczywistości istnieje wiele elementów składowych; przeciwieństwo monizmu, który zakłada jednorodność świata. (w zn. 1.) – Tylko pluralizm (M. lp, ident. w B. lp) poglądów i możliwość ich swobodnego wyrażania...
Płaca
rzecz. ż wynagrodzenie, jakie otrzymuje pracownik za pracę. W firmie produkcyjnej trwa narada zarządu na temat ustalenia wysokości minimalnej płacy (D. lp, ident. w C. i Ms. lp) i przewidywanych podwyżek płac (D. lm), w związku z dużym wzrostem sprzedaży w ciągu minionego roku. KOMENTARZ Słowo płaca spotkać można w licznych związkach, np.: fundusz płac, płaca zasadnicza, płaca netto, płaca brutto, płaca podstawowa, które z punktu widzenia ekonomii uściślają różne...
Podatek
rzecz. m obowiązkowa kwota odprowadzana zazwyczaj na rzecz państwa, w celu wzbogacenia funduszy państwowych o środki przeznaczane później na rozmaite inwestycje publiczne. Kierownicy Urzędów Skarbowych w całym kraju odbyli dwudniowe szkolenie na temat nowego podatku (D. lp) wprowadzanego w przyszłym roku. Z tym podatkiem (N. lp) wiąże się również sprawa poznania przepisów, określających wyjątki i możliwość zwolnienia z płacenia podatku (D. lp) osób, które podobne podatki...
Podziemie
rzecz. n, br. lm grupa osób działających w sposób tajny, w ukryciu, konspiracja Działalność podziemnych organizacji w czasie okupacji była niezwykle istotna dla wszystkich środowisk patriotycznych i przyczyniała się do umacniania wiary w odzyskanie niepodległości. Działacze podziemia (D. lp) zajmowali się m.in. drukowaniem i rozprowadzaniem patriotycznych ulotek, akcjami sabotażowymi i działaniami zbrojnymi.
Pogląd
rzecz. m ustalony i właściwy dla kogoś sposób patrzenia na jakąś sprawę, przekonania, zapatrywania. Szef partii oznajmił, że nie interesują go poglądy (M. lm, ident. w B. lm) przeciwników politycznych, a jego własny pogląd (M. lp, ident. w B. lp) na sprawy ostatnich wydarzeń w kraju jest wszystkim doskonale znany. KOMENTARZ Słowo pogląd występuje w licznych związkach wyrazowych, np.: wyznawać własny pogląd – mieć własne zdanie w jakiejś sprawie, podzielać czyjś...
Policja
rzecz. ż instytucja zajmująca się zwalczaniem przestępczości i ujmowaniem przestępców, a także zapewnieniem porządku społecznego zgodnie z obowiązującym prawem. (pot.) miejsce, budynek, w którym pracują policjanci. (w zn. 1.) Uchwalono nową ustawę, regulującą uprawnienia policji (D. lp, ident.w C. i Ms. lp). (w zn. 2.) Pan Stanisław wstał rano i zauważył, że złodzieje próbowali włamać się do jego samochodu, poszedł więc na policję (B. lp), aby zgłosić próbę...
Polityka
rzecz. ż, br. lm ogół spraw i zagadnień związanych z ustrojem państwowym i społecznym, gospodarką, kulturą, wojskowością, stosunkami międzynarodowymi itp. (przen.) przemyślane i zręczne postępowanie, zmierzające do osiągnięcia określonego celu. (w zn. 1.) W ciągu ostatniego tygodnia pracy nowego rządu w mediach zauważono zmiany w polityce (Ms., ident. w C.) zagranicznej kraju, sporo miejsca poświęcono również przemówieniu premiera, w którym przedstawił podstawowe...
Polonia
rzecz. ż, br. lm Polacy przebywający stale za granicą, zazwyczaj posiadający obce obywatelstwo i mieszkający w innych krajach, ale utrzymujący kontakt z Polską przez język, obyczaje, spotkania itp. Wczoraj premier spotkał się z przedstawicielami Polonii (D., ident. w C. i Ms.) ze Stanów Zjednoczonych, Brazylii i Meksyku. Takie coroczne spotkania z Polonią (N.) są okazją do przedstawienia problemów, jakie napotykają Polacy mieszkający za granicą.
Ponadczasowy
przym. nie tracący na wartości, ciągle tak samo ważny i istotny, trwały (na przykład o sztuce, o filozofii). Twórczość niektórych artystów jest ponadczasowa (M. lp). Słuchając np. symfonii Beethovena albo podziwiając obrazy Rafaela, nie zastanawiamy się kiedy powstały, ta ponadczasowa (M. lp) twórczość zachwyca już kolejne pokolenia. Stary człowiek zamyślił się i powiedział, że takie wartości jak miłość, prawda, dobro jako uniwersalne i ponadczasowe (M. lm) zawsze będą...
Pontyfikat
rzecz. m okres, w jakim papież sprawuje funkcję głowy Kościoła. Od chwili powstania papiestwa było wiele pontyfikatów (D. lm) sprawowanych przez kolejnych papieży. Nie wszystkie pontyfikaty (M. lm, ident. w B. lp) zostały jednakowo ocenione przez historię. Tylko w czasie niektórych pontyfikatów (D. lm) przeprowadzano ważne reformy Kościoła. O takim pontyfikacie (Ms. lp) pisze się w podręcznikach historii i omawia jego znaczenie w historii papiestwa.
Popkultura
rzecz. ż, br. lm całość zagadnień związanych z tzw. kulturą masową – ogólnodostępnym przekazem dotyczącym muzyki, filmów, programów telewizyjnych itp. Grażyna jest studentką polonistyki, na seminarium magisterskim zajmowała się językiem mediów. Postanowiła napisać pracę magisterską na temat popkultury (D.) i jej oddziaływania na najmłodsze pokolenie. Podczas pisania pracy będzie przeprowadzać wywiady z młodymi ludźmi i cytować ich opinie o popkulturze (Ms., ident. w C.)....
Populizm
rzecz. m, br. lm działanie w polityce, mające na celu uzyskanie jak największej grupy zwolenników za pomocą metody mówienia potencjalnym wyborcom tego, co chcą usłyszeć, mimo braku możliwości realizacji tych celów; dostosowywanie programu do woli większości, składanie obietnic bez pokrycia. Grupa polityków partii Wszystko Dla Każdego, znana z uprawiania szczególnie jaskrawego populizmu (D.), zdobywa coraz większe poparcie w kampanii wyborczej. Partia znajduje zwolenników,...
Portal
rzecz. m wejście do budynku lub ozdobna kompozycja architektoniczna otaczająca drzwi. serwis internetowy, spełniający głównie funkcje informacyjne i rozrywkowe, uzupełniany na bieżąco o aktualne informacje. (w zn. 1.) Wejście do wnętrza pałacu prowadziło przez bogato zdobiony renesansowy portal (B. lp). (w zn. 2.) Agata zawsze rano stara się zajrzeć na swój ulubiony portal (B. lp) internetowy,gdzie czyta najnowsze informacje i sprawdza prognozę pogody. Mimo że jest...
Poseł
rzecz. m osoba wybrana w powszechnym głosowaniu jako przedstawiciel lokalnego środowiska, reprezentująca je w parlamencie. przedstawiciel wyznaczony np. do przeprowadzania rozmów, poczynienia ustaleń. (w zn. 1.) Z trybuny sejmowej wypowiadał się poseł (M. lp) Kowalski, który ostro skrytykował przemawiającego przed nim posła (D. lp, ident. B. lp) Nowaka za, jak to określił, sformułowania, które mijają się z poczuciem przyzwoitości w stosunku do wyborców. (w zn. 2.)...
Postulat
rzecz. m oficjalne żądanie przedstawione władzom przez jakąś grupę. Strajkujący robotnicy przedstawili dyrekcji zakładów szereg postulatów (D. lm),domagając się ich spełnienia pod groźbą zaostrzenia strajku. Pierwszy postulat (M. lp, ident. w B. lp) dotyczył natychmiastowego wzrostu płac.
Powiat
rzecz. m wyznaczony administracyjnie region, obejmujący określoną część kraju, posiadający własne władze. Odkąd w 1999 roku przywrócono w Polsce powiaty (B. lm, ident. w M. lm) pan Stanisław może większość spraw urzędowych załatwić blisko, w siedzibie władz powiatu (D. lp). Nie musi jeździć do urzędów w Warszawie.
Pozazmysłowy
przym. nie potwierdzony w pełni proces poznania poza dostępnymi zmysłami, czyli np. za pomocą takich parapsychologicznych zdolności, jak jasnowidzenie, telepatia. Wiele osób twierdzi, że posiada umiejętności pozazmysłowe (M. lm), dlatego też przeprowadzono szereg eksperymentów, dotyczących np. telepatii. Zjawiska pozazmysłowe (M. lm) nie są do końca wyjaśnione, ani potwierdzone przez naukę. Ich natura jest nieznana.
Pracoholik
rzecz. m osoba uzależniona od pracy. Pan Kazimierz jest pracoholikiem (N. lp). Nie wiedział o tym, dopóki nie wybrał się na długi urlop. Jego żona powiedziała, że takiemu pracoholikowi (C. lp) przyda się wypoczynek. Pan Kazimierz powiedział, że nie jest uzależniony od pracy, ale już po trzech dniach urlopu zaczął się nudzić i opowiadać żonie, jak dobrze byłoby teraz siedzieć w pracy za biurkiem. Tymczasem szef pana Kazimierza uważa, ze pracoholicy (M. lm) to ludzie, którzy...
Prasa
rzecz. ż (w zn. 1 br. lm) czasopisma, gazety i inne materiały drukowane, ukazujące się w określonym odstępie czasu, mające na celu przekazanie czytelnikowi informacji, rozrywki, wiedzy itp. (techn.) urządzenie służące do zgniatania i prasowania określonych materiałów, np. prasa do owoców w produkcji wina, prasa do złomu w hucie itp. (w zn. 1.) Wczoraj w ministerstwie zwołano konferencję prasową, na którą zaproszono przedstawicieli prasy (D. lp) i innych mediów. Pani...
Prawica
rzecz. ż (polit.) część sceny politycznej, nastawionej konserwatywnie, opowiadającej się (w przeciwieństwie do podstawowych założeń lewicy) za wolnym rynkiem, liberalizmem gospodarczym i ograniczeniem roli państwa w ingerowaniu w życie obywateli; wśród prawicowych ideologii sceny politycznej istnieje spora indywidualna rozbieżność programowa. (przestarz., lit.) prawa strona, prawa ręka. (w zn. 1.) Jak donosi prasa, posłowie prawicy (D. lp, ident. w C. i Ms. lp) jednoczą...
Prawnik
rzecz. m osoba posiadająca wiedzę prawniczą i zawodowo zajmująca się prawem. Mecenas Kowalski jest znanym prawnikiem (N. lp), który jako obrońca często bierze udział w skomplikowanych procesach karnych. Dzisiaj w sali sądowej spotka się ze swoim kolegą ze studiów Mateuszem Nowakiem, który jest prokuratorem i oskarża klienta mecenasa Kowalskiego. Przyłapany na gorącym uczynku włamywacz recydywista nie może liczyć na wyrozumiałość sędziego. Wszyscy prawnicy (M. lm),biorący...
Prawomocny
przym. potwierdzony przez prawo, obowiązujący. antonim (SPJ) – nieprawomocny Dzisiejsza prasa doniosła o skazaniu znanego przestępcy prawomocnym (N. lp) wyrokiem na 5 lat pozbawienia wolności. KOMENTARZ Słowo prawomocny słyszymy najczęściej w kontekście spraw sądowych. Wyrok prawomocny oznacza wyrok, od którego już nie można się już odwołać i odwrotnie – skazany wyrokiem nieprawomocnym może odwoływać się do sądu wyższej instancji. Wyrok automatycznie uprawomocni się,...
Predestynacja
rzecz. ż, br. lm przeznaczenie, los. (rel., filoz.) wiara, że los pośmiertny człowieka jest z góry ustalony przez Boga. (w zn. 1.) Pan Józef zawsze twierdził, że jego predestynacją (N. lp) jest praca w szkolnictwie, chociaż jako nauczyciel z 30-letnim stażem narzekał na zszargane nerwy i niezadowalające zarobki. (w zn. 2.) Dzisiejszy wykład z filozofii religii profesor w całości poświęcił zagadnieniu predestynacji (D. lp, ident. w C. i Ms. lp).
Premier
rzecz. m w większości państw o ustroju demokratycznym najważniejszy minister, szef gabinetu, stojący na czele rządu. Parlament wysłuchał przemówienia nowego premiera (D. lp), dotyczącego najważniejszych spraw kraju. O nowym premierze (Ms. lp) mówi się, że jest to człowiek zdecydowany i potrafiący przekonać parlament do swoich racji. Dotychczasowych premierów (D. lm, ident. w B. lm) często krytykowano za brak spójnego programu i niejasne stanowisko w sprawach gospodarczych.
Prestiż
rzecz. m, br. lm znaczenie, autorytet. Konkurs muzyki współczesnej miał zawsze światowy prestiż (M. lp).