Rabat
rzecz. m obniżenie ceny na dany towar. Pani Nowakowa dowiedziała się o bardzo korzystnym rabacie (Ms. lp) dla stałych klientów supermarketu. Postanowiła kupić nowy telewizor. Pani Nowakowa zawsze stara się wchodzić do sklepów, w których może otrzymać rabaty (B. lm). KOMENTARZ Handlowcy udzielają rabatów z różnych powodów. Czasem rabat dotyczy stałych klientów, czasem jest związany jest z akcją jakiejś firmy stosującej obniżkę dla wszystkich lub też zostaje udzielony...
Radioaktywny
przym. związany z promieniowaniem, promieniotwórczy. Na jednej z francuskich dróg krajowych wykoleiła się ciężarówka przewożąca radioaktywne (M. lm) materiały. W związku ze znacznym wzrostem promieniowania z pobliskiej wsi ewakuowano ludność. W chwili obecnej trudno powiedzieć, jak duże będzie radioaktywne (M. lp) skażenie terenu. Specjalna ekipa, która przybyła na miejsce wypadku, sprawdza poziom radioaktywności gruntu. KOMENTARZ Słowo radioaktywność oznacza...
Radny
przym. (w funkcji rzecz.) m osoba wybrana do reprezentowania miejscowej społeczności w radzie miasta, gminy, osiedla itp. Pan Krzysztof sprawuje funkcję radnego (D. lp, ident. w B. lp) w Radzie Miasta i właśnie zgłosił projekt ochrony terenów zielonych. Część radnych (D. lm, ident. w B. i Ms. lm) wyraziła poparcie dla projektu. Radna (M. lp, ż) Alina Nowak podzieliła wątpliwości pozostałych radnych (D. lm), uważających, że zwiększenie terenów zielonych w mieście wpłynie na...
Radykalny
przym. związany z jakimiś poglądami i wyznający je w sposób zasadniczy, zdecydowany (np. w religii lub w polityce). domagający się zmian, stanowczy. (w zn. 1.) Studenci politologii rozmawiali na zajęciach na temat działalności radykalnych (D. lm) grup religijnych i politycznych na świecie, a także możliwości dialogu między odmiennymi ideologiami. (w zn. 2.) W związku ze wzrostem przestępczości wśród nieletnich, komendant policji musiał uciec się do środków...
Ranking
rzecz. m sklasyfikowanie czegoś według określonego porządku. Monika przegląda ranking (B. lp) szkół językowych w swoim mieście, ponieważ chce nauczyć się języka angielskiego i podjąć wakacyjną pracę jako kelnerka w Wielkiej Brytanii. Ranking (M. lp) opracowany jest w oparciu o opinie osób uczących się w tych szkołach oraz na podstawie wyników egzaminów. Wszystkie opublikowane w ciągu ostatnich trzech lat rankingi (M. lm) wskazują na szkołę Świat Języków, która od pięciu lat...
Raport
rzecz. m zdanie sprawy z przebiegu jakiegoś wydarzenia, wykonania zadania itp., sprawozdanie. (wojsk.) oficjalne stawienie się żołnierza przed przełożonym w celu osądzenia winy i ewentualnego ukarania za jakieś przewinienie (raport karny). (w zn. 1.) W związku z raportem (N. lp) grupy żołnierzy wysłanych na obserwację terenu wroga dowódca podjął decyzję o wycofaniu kompanii. Raportujący żołnierze donieśli o silnej koncentracji wrogiej armii w okolicy mostu. Dowódca po...
Rasowy
przym. (społ., antropol.) o człowieku – związany z rasą, odnoszący się do rasy. (biol.) o zwierzęciu czystej rasy, czystej krwi, hodowanym w warunkach niedopuszczających mieszanie ras. (w zn. 1.) Wiele światowych konfliktów ma podłoże rasowe (M. lp). Wiążą się one z prześladowaniami rasowymi (N. lm). Nierzadko wybuchało wiele zamieszek na tle rasowym (Ms. lp). (w zn. 2.) Pani Krystyna od lat zajmuje się hodowlą psów rasowych (D. lm). Charty z jej hodowli są...
Reality show
[wym. riality szoł] rzecz. m, nieodm. forma widowiska telewizyjnego, przedstawiająca ludzi w niecodziennych sytuacjach, zazwyczaj wyizolowanych ze swoich środowisk. Adam postanowił spędzić wieczór na oglądaniu nowego reality show . KOMENTARZ Pierwsze widowisko tego typu Big Brother zgromadziło dużą widownię i wywołało liczne dyskusje o granicach, do jakich może się posunąć telewizja, chcąca wywołać sensację i zaszokować widza.
Recenzja
rzecz. ż fachowa ocena jakiegoś wydarzenia lub pracy pisemnej, najczęściej o charakterze artystycznym, np. recenzja spektaklu, filmu, książki itp. Ostatnia książka Wandy Kowalskiej zebrała wiele dobrych recenzji (D. lm).Recenzenci niemal jednogłośnie podkreślali dojrzałość obserwacji polskiej rzeczywistości i ciekawy wątek psychologiczny podjęty przez młodą autorkę. Szczególnie pochlebną recenzję (B. lp) napisał znany krytyk Stefan Nowak.
Recycling
[ang. wym. risaikling] (zob. jak powstają słowa?) rzecz. m, br. lm odzyskiwanie surowców z odpadów, powtórne przetworzenie rzeczy zużytych. W Poznaniu odbyła się międzynarodowa konferencja na temat recyclingu (D. lp,ident. w Ms. lp). Recyclingowi (C. lp) poświęcono również sporo miejsca w prasie,informując, jakie inicjatywy, dotyczące przetwarzania odpadów zostaną podjęte w najbliższym czasie w mieście i całym województwie. KOMENTARZ Do niedawna powszechnie stosowano...
Redakcja
(pras., książk.) grupa ludzi zajmujących się przygotowaniem materiału do druku lub wyemitowania w radiu czy telewizji, także miejsce pracy tych osób. opracowanie materiału dziennikarskiego lub książkowego przed skierowaniem do druku. (w zn. 1.) Pani Janina pracuje w redakcji (Ms. lp, ident. w D. i C. lp) miesięcznika Kawałek Ziemi jako redaktor naczelny. Tak jak w innych redakcjach (Ms. lm) redaktor naczelny ostatecznie decyduje o kształcie kolejnego numeru gazety....
Reformatorski
przym. związany z reformami, nowoczesny, wnoszący zupełnie nową jakość do zastanych struktur. Część gazet jest przeciwna nowemu rządowi i jego reformatorskim (C. lm) pomysłom. Niektóre napisały nawet, że zadanie zreformowania gospodarki jest niewykonalne, a – jak to określono – zapędy reformatorskie (M. lm) rządu są realizowane bez odpowiedniej analizy sytuacji ekonomicznej kraju. KOMENTARZ Kiedy kraj na początku lat 80. XX w. przeżywał głęboki kryzys ekonomiczny...
Regionalny
przym. właściwy dla regionu, związany z jakimś obszarem geograficznym, ograniczony terytorialnie, lokalny. W małym miasteczku co roku odbywa się przegląd twórczości regionalnej (D. lp). Z najbliższych okolic przyjeżdżają rozmaici twórcy regionalni (M. lm), a na estradzie prezentowane są regionalne (M. lm) tańce i muzyka.
Rehabilitacja
rzecz. ż oczyszczenie kogoś z postawionych wcześniej zarzutów, przywrócenie dobrego imienia, uniewinnienie. działanie lecznicze, polegające na przywróceniu sprawności chorym lub kontuzjowanym narządom poprzez zestaw specjalnych ćwiczeń, masaż, gimnastykę itp. (w zn. 1.) Polityk podejrzany o popełnienie przestępstwa gospodarczego tuż po procesie i swojej całkowitej rehabilitacji (Ms. lp, ident. w D. i C. lp) postanowił wrócić do pracy. Wiele podobnych rehabilitacji (D....
Reklama
rzecz. ż (market.) całość działań mających na celu prezentację jakiegoś produktu, usługi itp. (pot.) nazwa elementu reklamy, np. ogłoszenia w prasie, krótkiego filmu reklamowego w telewizji itp. (w zn. 1.) W programie radiowym dyskutowano o reklamie (Ms. lp, ident. w C. lp) i jej skuteczności. Specjaliści zastanawiali się również, czy zagęszczenie elementów reklamowych na ulicach nie powoduje zmęczenia odbiorców i zobojętnienia na przekaz reklamowy. Mimo wielu...
Rekomendacja
rzecz. ż poręczenie za kogoś i wydanie pochlebnej opinii, polecenie komuś czegoś (lub kogoś). Dyrektor szkoły przyjął do pracy nowego polonistę z rekomendacji (D. lp, ident.w C. i Ms. lp) swojego kolegi, dyrektora gimnazjum w sąsiednim mieście. W telewizji pojawiło się kilka rekomendacji (D. lm) wydarzeń kulturalnych na wybrzeżu. KOMENTARZ Czasownik rekomendować możemy rozumieć jako polecać, dawać pochlebną opinię o kimś lub o czymś. Często odnosi się to do sytuacji,...
Rekrutacja
rzecz. ż czas przyjęć kandydatów do pracy, do szkół lub innych instytucji. nabór do armii, pobór rekrutów. (w zn. 1.) Największe uczelnie w kraju właśnie rozpoczęły rekrutację (B. lp) na pierwszy rok studiów. Czas rekrutacji (D. lm) na wyższe uczelnie jest bardzo istotny dla młodych ludzi, dla których przyjęcie na studia to wydarzenie o życiowym znaczeniu. (w zn. 2.) Na skutek powszechnej rekrutacji (D. lp, ident. w C. i Ms. lp) do wojska wielu młodych ludzi...
Relatywny
przym. zmienny, niestały, uzależniony od czynników zewnętrznych, wpływowy. Znany socjolog prowadził wykład na temat relatywnych (D. lm) postaw we współczesnym społeczeństwie. W czasie badań socjologicznych okazało się, że przeciętny mieszkaniec kraju nie chce przyznać się do swoich sympatii wyborczych i zapytany, na kogo głosował często podaje nieprawdziwe informacje. Profesor zwracał uwagę na relatywizm postaw ludzkich bardzo często uzależnionych od opinii mediów na temat...
Religia
zespół wierzeń i praktyk, odnoszących się do sfery duchowości człowieka; religia określa m.in. charakter i rolę boga (lub bogów) najczęściej uważanego za stwórcę człowieka i wszechświata oraz miejsce jednostki za życia i po śmierci. (pot.) zajęcia poświęcone religii w szkole, katecheza. (w zn.1.) Nauczyciel religioznawstwa mówił dzisiaj o religiach (Ms. lm) monoteistycznych, w których zakłada się istnienie jednego boga oraz politeistycznych,które dopuszczają współistnienie...
Reminescencja
rzecz. ż nawiązanie do wydarzenia z przeszłości, wspomnienia. (art.) nawiązanie w dziele do elementów (np. motywów, scen), występujących wcześniej w innych dziełach. (w zn. 1.) Powracający po latach wygnania niejednokrotnie przeżywają reminiscencje (B. lm) z dzieciństwa. (w zn. 2.) Analizując wystawę mało znanych dzieł malarzy końca XIX i początku XX w. znany krytyk wskazał na reminiscencje (B. lm, ident. w M. lm) niemieckiego malarstwa romantycznego, częste na...
Renowacja
rzecz. ż odnowienie, odrestaurowanie czegoś, przywrócenie dawnej świetności. W związku z wizytą prezydenta zaprzyjaźnionego miasta francuskiego, rada miasta podjęła decyzję o przyspieszeniu renowacji (D. lp, ident. w C. i Ms. lp) zabytkowego ratusza, w którym odbędzie się przyjęcie na cześć gościa. W tym roku podjęto decyzje o kilku innych renowacjach (Ms. lp) zabytkowych obiektów, przewidując ich realizację na najbliższe 5 lat.
Rentowny
przym. przynoszący zyski, opłacalny. Pan Antoni jest przedsiębiorcą, który ma szczęście do rentownych (D. lm) inwestycji. Wszystkie interesy prowadzone przez pana Antoniego są bardzo rentowne (M. lm) i przynoszą mu spory zysk.
Represja
rzecz. ż działanie o charakterze karnym najczęściej stosowane przez państwo (lub jakąś organizację) w stosunku do obywatela. Działacze opozycyjni podczas stanu wojennego w Polsce byli poddani represjom (C. lm). Represje (M. lm) polegały m.in. na internowaniu (uwięzieniu). Minister sprawiedliwości zapowiedział, że wobec wszystkich kibiców, którzy wszczynają bójki na stadionach państwo będzie stosować surowe represje (B. lm) karne, osądzając te osoby w trybie przyspieszonym i...
Reprywatyzacja
rzecz. ż, br. lm ponowne przywrócenie upaństwowionego mienia prywatnym właścicielom, przywrócenie własności prywatnej (zob. uwaga semantyczna). Marzena przeczytała w obszerny artykuł na temat reprywatyzacji (D. lp, ident.w C. i Ms. lp). Nie wszystkie sprawy były dla niej zrozumiałe, więc poprosiła o pomoc tatę, który jest ekonomistą i sporo wie o procesie reprywatyzacyjnym.
Republika
rzecz. ż forma ustroju państwowego, polegająca na demokratycznym wyborze najwyższych władz. Nauczyciel historii polecił uczniom znalezienie informacji o Republice (Ms. lp,ident. w C. lp) Federalnej Niemiec i zapisanie w formie notatki, która mogłaby zostać wykorzystana na lekcji poświęconej temu tematowi. W niedzielę wyemitowano w telewizji film o republikach (Ms. lm) bananowych, do których należą m.in. Honduras i Nikaragua. KOMENTARZ Wiele państw tzw. demokracji...
Restrukturyzacja
(a. restrukturalizacja) rzecz. ż zmiana struktury, mająca wprowadzić ulepszenia, poprawić działanie (najczęściej gospodarki, zakładu, przedsiębiorstwa). Pani Danuta pracuje w dużym przedsiębiorstwie, które przeszło gruntowną restrukturyzację (B. lp). Dzięki restrukturyzacji (C. lp, ident. w D. i Ms. lp) udało się zmienić sposób, zarządzania, a także system organizacji produkcji i dystrybucji, dlatego w tej chwili jest to jedna z lepiej funkcjonujących firm w swojej branży.
Retoryka
rzecz. ż, br. lm umiejętność konstruowania wypowiedzi ustnych zgodnie z wypracowanymi zasadami gramatycznymi, słownikowymi i logicznymi, w taki sposób, aby zainteresować słuchaczy i przekonać ich do swoich racji. Poseł partii rządzącej skrytykował z trybuny sejmowej posła opozycji, twierdząc, że popisywał się efektowną retoryką (N. lp), za którą nie stały jednak wiarygodne argumenty. KOMENTARZ Retoryka jako odrębna dyscyplina humanistyczna powstała już w starożytnej...
Rewidować
czas. przeszukiwać kogoś lub jakieś miejsce w poszukiwaniu dowodu popełnienia wykroczenia lub przestępstwa. odnosić się krytycznie do dawnych poglądów i zmieniać je. (w zn. 1.) Policja przez kilka godzin rewidowała mieszkanie właściciela warsztatu samochodowego, spodziewając się znaleźć w nim ukryte narkotyki. (w zn. 2.) Pan Hubert zrewidował swoje poglądy na temat rządzącego obecnie premiera. W miarę upływu czasu, obserwując prace rządu, był coraz bardziej...
Reżim
(a. reżym) rzecz. m, br. lm (polit.) zarządzanie państwem poprzez silne ograniczenie lub zlikwidowanie swobód obywatelskich, wymuszanie posłuchu obywatelskiego przemocą. precyzyjnie ustalony sposób postępowania przy wykonywaniu jakiejś pracy, rygor. (w zn. 1.) Podczas spotkania z byłymi żołnierzami Armii Krajowej uczniowie dużo dowiedzieli się na temat prześladowań podczas panowania reżimu (D. lp) stalinowskiego. – Tak naprawdę, nikt nie może mieć pełnej wiedzy o...
Riposta
rzecz. ż cięta i najczęściej zabawna odpowiedź, rewanż. – Ciotka znowu uraczy nas swoim niestrawnym ciastem – zrzędził wujek. – Lepsze niestrawne ciasto niż twoje niestrawne opowieści! – ciotka nie pozwoliła długo czekać na swoją ripostę (B. lp). Jest mistrzynią błyskawicznych ripost (D. lm). Na pchnięcie zadane przez szermierza, drugi odpowiada równie szybką ripostą (N. lp).
Robot
rzecz. m urządzenie mechaniczne najczęściej sterowane komputerowo, zastępujące człowieka przy wykonywaniu skomplikowanych czynności technologicznych. (lit.) urządzenie człekokształtne zazwyczaj obdarzone świadomością (android), mające za zadanie pomoc człowiekowi. (pot.) urządzenie ułatwiające pracę w kuchni. (w zn. 1.) Roboty (M. lm) wykonują zadania w warunkach, w których człowiek nie mógłby normalnie funkcjonować, np. pod wodą lub w pomieszczeniach o dużym...
Rustykalny
przym. nawiązujący do wsi, ludowy. Pani Jowita postanowiła, że wnętrze jej letniego domku będzie miało rustykalny (M. lp) charakter. Część wyposażenia miała po przednich właścicielach, był tam np. stary piec chlebowy. Starą ławę, stół, gliniane donice i inne przedmioty kupiła na jarmarkach albo od okolicznych mieszkańców. KOMENTARZ Można powiedzieć wiejski albo ludowy zamiast rustykalny, jednak to ostatnie określenie stosuje się najczęściej przy poruszaniu zagadnień...
Rząd
rzecz. m najważniejszy organ zarządzający państwem, grupa ludzi (ministrów) pod przewodnictwem premiera sprawujących w ustroju demokratycznym władzę wykonawczą. rodzaj, kategoria. zbiór przedmiotów, ludzi itp. ustawionych koło siebie w określonym porządku. (biol.) jednostka w systematyce zwierząt. (hist.) uprząż końska, umożliwiająca jazdę wierzchem. (w zn. 1.) Premier powołał w skład nowego rządu (D. lp) osoby dotąd nieznane, motywując to potrzebą – jak to...
Rzecznik
rzecz. m osoba zajmująca się przekazywaniem informacji w imieniu jakiejś instytucji lub osoby (np. rządu, prezydenta), informowaniem prasy, wydawaniem komunikatów. osoba zajmująca się pomocą w sprawie ochrony praw (np. do wynalazku) i sporządzaniem wniosków patentowych (rzecznik patentowy). (w zn. 1.) Premier odwołał rzecznika (D. lp, ident. w B. lp) rządu w związku z jego ostatnią wypowiedzią. Premier powiedział, że musiał rozstać się z rzecznikiem (N. lp), ponieważ...