Słownik etymologiczny języka polskiego

gradowy

gradzać

forma wielokrotna w czasownikach przedrostkowych: nagradzać, ogradzać, zagradzać

grajek

graniasty

‘kanciasty’; dialektalnie też w formie graniaty

granica

1. ‘linia zamykająca lub oddzielająca określony obszar’; 2. dawniej(XVI w.) ‘zakres działania; pojęcie, reguła, norma, prawo’; od XIII w.; ogsłow. (por. czes. hranice, sch. granica) < psłow. *granica ‘linia graniczna oddzielająca jeden teren od drugiego’

graniczny

Grań

1. ‘ostra krawędź, kant’; 2. ‘wąski grzbiet górski stromo spadający na obie strony’; 3. stpol. ‘granica, obwód, obręb; znak graniczny’ (od XIII w.); 4. ‘okres, czas’ (XVI w.).

grażać

forma wielokrotna w czasownikach przedrostkowych: odgrażać, wygrażać, zagrażać

grobla

grobowiec

grobowy

grodowy

grodzić

1. ‘otaczać płotem, stawiać ogrodzenie’; 2. ‘odgradzać, oddzielać,stanowić ogrodzenie’; od XIV w.; ogsłow. (por. czes. hradit ‘umacniać, ogradzać;chronić, strzec’, ros. gorodiť ‘ogradzać’) < psłow. *gorditi ‘stawiać ogrodzenie, przegrodę, zagrodę’ – czasownik odrzeczownikowy od psłow. *gordъ

grodzisko

grodzki

grom

1. ‘piorun, grzmot’; 2. dawniej ‘huk, trzask’; 3. przenośnie ‘groźba, pogróżka’ oraz 4. ‘nagły cios’; od XV w.; ogsłow. (por. czes. hrom, ros. grom) < psłow. *gromъ ‘grzmot, piorun, huk pioruna’ – rzeczownik odczasownikowy od psłow. *grьmĕti

Gromada

1. ‘większa liczba osób w jednym miejscu, grupa, zespół; 2. ‘wieś, osada; jej mieszkańcy; zebranie tych mieszkańców’; 3. stpol. i dialektalnie ‘kupa, stos,pęk (przedmiotów)’ oraz 4. ‘tłum ludzi’.

gromadny

gromadzić

gromadzki

gromić

1. ‘ostro napominać, surowo krytykować’; 2. ‘strofować, łajać’;3. ‘zadawać klęskę, zwyciężać, rozbijać’; od XVI w.; ogsłow. (por. górnołuż. hromić ‘huczeć, grzmieć’, czes. hromit ‘razić, porażać’, ros. gromiť ‘burzyć, niszczyć, rozbijać’) < psłow. *gromiti ‘huczeć, grzmieć; zadawać klęskę, rozbijać, zwyciężać’ – czasownik odrzeczownikowy od *gromъ

gromki

gromnica

1. ‘świeca poświęcona, zapalana przy umierającym orazw czasie burzy’; 2. stpol. ‘święto Matki Bożej Gromnicznej’; od XV w.;podstawą dawny przymiotnik gromny ‘odnoszący się do gromu, pioruna’; dialektalnie też w postaci gromica

grosik

grosiwo

Grosz

1. ‘setna część złotego’; 2. stpol. ‘moneta srebrna przyjmująca w różnych czasach różne wartości’.

groszowy

Groza

1. ‘cecha rzeczy, zjawiska wywołująca lęk, przerażenie’; 2. ‘silne uczucie lęku, przerażenia’; 3. stpol. ‘pogróżka, groźba; znak zapowiadający coś strasznego’ (XV-XVII w.); 4. dawniej ‘kara, sankcja karna’.

grozić

1. ‘straszyć zapowiedzią czegoś, zapowiadać coś’; 2. ‘stwarzać stan niebezpieczeństwa, być niebezpiecznym, zagrażać’; 3. ‘przejawiać nieprzyjazne zamiary, zagrażać czymś’; od XV w.; ogsłow. (np. czes. hrozit, ros. groziť) < psłow. *groziti ‘powodować grozę, straszyć czymś złym, nieprzyjemnym, zapowiadać coś złego’ – czasownik odrzeczownikowy od psłow. *groza

groźba

groźny

grób

Gród

1. ‘osada obronna’; 2. ‘warowna siedziba księcia, ośrodek lokalnej władzy w X-XIII w.’; 3. ‘siedziba starosty sprawującego sądownictwo’ (od XIV w.).

gródek

grubieć

grubnąć

Gruby

1. ‘niecienki’; 2. ‘otyły, tęgi’; 3. ‘niski, głuchy, przytłumiony (o dźwiękach)’.

Gruchać

1. ‘wydawać głos (o gołębiach, przenośnie o ludziach)’; 2. forma jednokrotna gruchnąć ‘zabrzmieć głośno, gwałtownie, huknąć’; ‘strzelić, wystrzelić’; ‘nagle, gwałtownie uderzyć, grzmotnąć; 3. ‘pójść, pobiec’.

gruchot

1. ‘silny łoskot, odgłos spadających przedmiotów’; 2. potocznie ‘rzecz zniszczona, zużyta, stara’

gruchotać

1. ‘miażdżyć, łamać, niszczyć’; 2. ‘wydawać charakterystyczny głuchy odgłos, turkotać, łoskotać’

Gruda

1. ‘bryła, kawałek (np. ziemi)’; 2. ‘zmarznięta ziemia’; 3. stpol. (XV w.) ‘żwir, teren żwirowaty’; 4. ‘bryła soli’ (XVI w.).

grudka

zdrobnienie

grudzień

1. ‘dwunasty miesiąc roku’; 2. stpol. też ‘listopad’; od XV w.; płnsłow. (por. słowac. dialektalne hruden ‘październik’, strus. grudenь ‘listopad’, ros. dawne grudeń ‘listopad lub grudzień’, ukr. hrudeń ‘grudzień’ (w stukr. ‘listopad’), stczes. hruden ‘miesiąc między grudniem a styczniem’) < psłow.*grudьńь (*grudьn-jь) ‘okres, gdy ziemia jest zmarznięta, pokryta grudami’< przymiotnik *grudьnь ‘pełen grud,  pokryty grudami, wyboisty’

gruz

1. ‘odłamki rozkruszonego muru, cegieł’; 2. ‘luźny materiał skalny’; 3. w liczbie mnogiej ‘rumowisko, ruiny, zgliszcza’; od XV w.; wyłącz-niew pol. (skąd zapożyczenie do białorus. dialektalnego hruzy); jest to kontynuacja psłow. dialektalnego *gruzъ ‘coś rozkruszonego, rozdrobnionego’ > ‘kawałki, odłamki’ (wyraz psłow. oparty na tym samym rdzeniu pie. co gruda).

grywać

forma wielokrotna, także w formach przedrostkowych, np.: nagrywać, ogrywać, pogrywać, przygrywać (-> przygrywka)

gryzoń

Gryźć

1. ‘ciąć, miażdżyć, rozrywać, chwytać zębami’; 2. ‘kaleczyć, ranić zębami, kąsać’; 3. przenośnie ‘trapić, niepokoić, dręczyć, martwić’.

Grzać

1. ‘podwyższać temperaturę, czynić coś cieplejszym’; 2. ‘wydzielać ciepło’; 3. potocznie, pospolicie ‘bić, walić, strzelać’.

grzaniec

grzanka