Miasto zwiedzane
Oprócz miast rodzinnych artyści opisują też miasta zwiedzane, odwiedzane i wymarzone. Niekiedy poeci zwracają uwagę na to, iż w zabytkowych miastach nie sposób znaleźć śladów dawnej świetności. Już Mikołaj Sęp-Szarzyński, współczesny Kochanowskiemu, napisał Epitaphium Rzymowi , poruszający utwór o przemijaniu. W Rzymie współczesnym (Szarzyńskiemu!) trudno odkryć pośród ruin dawną świetność miasta. Z kolei współczesny poeta Ernest Bryll pisze: ... Miasto w którym zajadasz obiad jest...
Miejsce konfrontacji ze światem
Szkoła to także miejsce konfrontacji ze światem, weryfikacji swoich poglądów, kontaktów z innymi środowiskami. W szkole w Wałbrzychu konfrontuje się ze światem Marysia – bohaterka Panny Nikt Tomka Tryzny. To w klasie okazuje się,że jej prowincjonalne, szyte przez najlepszą krawcową sukienki wcale nie są ładne ani modne. To w klasie okazuje się, że Marysia jest... gorsza – bo biedniejsza, głupsza, gorzej ubrana, mniej towarzyska niż inne nastolatki. W szkole poznaje koleżanki, które...
Miejsce śmierci Rolanda
Motyw Kalwarii zaczęto powtarzać również w utworach literackich, nie tylko w odniesieniu do Chrystusa. Np. w średniowiecznej Pieśni o Rolandzie autor, przedstawiając szczegóły śmierci idealnego rycerza, ukazał jego zgon na podobieństwo ostatnich chwil Jezusa. Analogia jest wyraźna i widoczna już na pierwszy rzut oka. Roland powtarza gesty Chrystusowe: modli się za innych i swoją duszę poleca Bogu, a umiera oczywiście na wzgórzu, przypominającym Kalwarię, na tę górę sam się wspina....
Miejsce zdobywania wiedzy
Szkoła jest miejscem zdobywania wiedzy. Pan Tadeusz – tytułowy bohater epopei Mickiewicza – powraca do domu stryja właśnie „ze szkół”, gdzie zdobywał teoretyczne wiadomości i życiowe doświadczenie. Takiemu sposobowi edukowania młodzieży starsze pokolenie przeciwstawia inny – zdobywanie życiowego doświadczenia na dworach szanowanych ludzi, uczenie się od nich dobrych obyczajów (Sędzia, Podkomorzy). Agnisia Niechcicówna z Nocy i dni zostaje wysłana na pensję, by zdobywać wiedzę na wyższym...
Mieszczanin szlachcicem?
Swoisty rozdział literatury stanowią kariery mieszczan usiłujących stać się szlachtą. Komiczną przemianę mieszczanina w pretensjonalnego szlachcica rejestruje komedia Moliera Mieszczanin szlachcicem . Bogaty mieszczanin, pan Jourdain, wbrew przestrogom żony, w zamian za poufałość i dobre towarzystwo znakomitych person pożycza im pieniądze, nie widząc, że jedynie kupuje sobie pochlebców i jest nieustannie przez nich oszukiwany. Stara się też, bezskutecznie, zyskać względy markizy Dorymeny....
Między czynem a jego analizą
Makbet i Balladyna (Makbet, mimo iż się waha) dokonują morderstw. Większe wątpliwości mają jednostki szlachetne, takie jak Hamlet z tragedii Szekspira pragnący pomścić śmierć ojca, czy Kordian, bohater dramatu Słowackiego, pragnący dla dobra Polski zabić cara. Jednakże wrażliwe sumienie i bierność tych bohaterów skazuje ich na niepowodzenie, są szlachetni, ale mało zdecydowani i skuteczni, podobnie jak Artur z Tanga Mrożka. Ceną za ten brak praktycyzmu, intelektualne i moralne wahania jest...
Między światem wartości a piekłem obozu
Przed szczególnym wyzwaniem stają więźniowie lagrów i łagrów. W ekstremalnych warunkach męki, upokorzenia i ciągłego zagrożenia śmiercią trudno zachować godność. A jednak największym maksymalistom udaje się nawet w warunkach ekstremalnych pozostać wiernymi sobie. Tadeusz Borowski ukazuje w swych opowiadaniach konformistę Tadka, któremu nie udało się zachować w tych warunkach normalnej skali wartości. Ale potrafią to tylko ludzie naprawdę nieugięci i bezkompromisowi. Liczne teksty kultury...
Między tradycyjną rolą a potrzebą chwili
Między tradycyjną rolą a potrzebą chwili wybierają kobiety, które muszą wyjść ze swej roli, by osiągnąć jakiś cel: grać w teatrze (bohaterka Zakochanego Szekspira ), kształcić się (bohaterka filmu Yentl ), bronić ojczyzny (kobieta żołnierz: Joanna d’Arc, Grażyna, Emilia Plater). Dzielne kobiety na ogół osiągają swoje cele, choć czasami płacą cenę najwyższą i umierają.
Między żądzą władzy a moralnością
Między żądzą władzy a moralnością – to częsty dylemat bohaterów tragedii Szekspira. Przeważnie, jak w postępowaniu Makbeta i jego żony czy polskiej Lady Makbet – Balladyny, zwycięża żądza władzy. Konsekwencją jest seria dalszych morderstw (dla tuszowania poprzednich i ugruntowywania władzy), strach, wyrzuty sumienia. Tych, którzy wybrali nieprawość, czeka jednak surowa kara (Makbet, Balladyna).
Miłość
Tylko rób tak żeby nie było dziecka Tylko rób tak żeby nie było dziecka To nie istniejące niemowlę jest oczkiem w głowie naszej miłości kupujemy mu wyprawki w aptekach i w sklepikach z tytoniem tudzież pocztówkami z perspektywą na góry i jeziora w ogóle dbamy o niego bardziej niż jakby istniało (Andrzej Bursa, Miłość ) Wciąż rozmyślasz. Uparcie i skrycie. Patrzysz w okno i smutek masz w oku... Przecież mnie kochasz nad życie? Sam mówiłeś przeszłego roku... (Maria...
- Miłość zgodna z wolą rodziców
- Miłość dla dobra sprawy
- Miłość – szaleństwo zmysłów
- Inne rodzaje miłości
- Wspomnienia i marzenia z młodości
- Miłość i śmierć
- Marzenia o miłości romantycznej i nieudolne naśladowanie jej w życiu
- Miłość – gra
- Miłość wyrachowana
- Miłość sentymentalna, poza
- Miłość romantyczna
- Miłość romantyczna i zakazana na wesoło
- Miłość do umarłej
- Zakazana miłość
Miłość – gra
U Witolda Gombrowicza miłości nie ma – albo inaczej: istnieje jako szereg powtarzalnych gestów i póz, jako konwencja społeczna lub jako czysty erotyzm. Bywa też manipulacją, grą prowadzoną przez osoby trzecie, by skojarzyć parę (tak dzieje się w Pornografii ). W Ferdydurke Józio opisuje romantyczne chwile, eksponując pustotę i konwencjonalność gestów: I przytula się, a ja się do niej tulę... znikąd pomocy! Na tych łąkach i polach pośród nieśmiałej trawy tylko my tylko we dwoje – ona ze...
Miłość – szaleństwo zmysłów
Przeciwieństwem takiej miłości usankcjonowanej i na dodatek uświęconej ideologią jest namiętność, szaleństwo zmysłów. Biologiczną siłą jest miłość w Chłopach Reymonta. Przyciąga ona ku sobie Jagnę i jej kolejnych kochanków. Niekiedy zresztą miłość bywa jeszcze czymś innym – jednorazowym wybuchem zmysłów (taki jeden pospieszny akt miłosny opisuje np. Olga Tokarczuk w Prawieku i innych czasach ).
Miłość czy wierność zasadom?
Poważniejsze dylematy mieli średniowieczni kochankowie: Abelard i Heloiza, Tristan i Izolda. Obie pary wybrały początkowo grzeszną, namiętną miłość, sprzeciwiającą się przykazaniom Bożym. Potem jednak zakonnik rozstał się ze swą uczennicą, a Tristan z Izoldą. Skłoniła ich do tego wierność chrześcijańskim zasadom. Nie przestali się jednak kochać. Pozostali sobie wierni do końca, choć żyli z dala od siebie. Po śmierci krzak głogu połączył groby Tristana i Izoldy. Miłość okazała się silniejsza...
Miłość dla dobra sprawy
W utworach o charakterze tendencyjnym (a potem także produkcjach socrealistycznych) na pierwszy plan wysuwa się ideologiczny sens miłości: pozytywny bohater kocha pozytywną bohaterkę i wspólnie pracują. Tak jest w Nad Niemnem Orzeszkowej (Jan i Justyna, Jan i Cecylia), tak w P rzygodzie na Mariensztacie – filmie o miłości, odbudowie Warszawy i kobietach murarkach rywalizujących z mężczyznami.
Miłość do macochy
W dramacie romantycznym pojawia się też motyw miłości do macochy. Trudno nazwać go kazirodztwem, choć pewne tabu zostaje w utworze przełamane. Np. Zbigniew – bohater Mazepy Juliusza Słowackiego, syn Wojewody, nieszczęśliwie kocha się w wiernej ojcu macosze – Amelii. Ona też darzy go uczuciem. Nigdy jednak nie zdołają go sobie wyznać do końca. Zbigniew zginie śmiercią samobójczą, rzekomo od kuli Mazepy, z którym pojedynkuje się w imieniu ojca. Macocha dowie się od Kozaka o miłości Zbigniewa...
Miłość do umarłej
Mitologia grecka opowiada o wielkiej miłości Orfeusza i Eurydyki. Tych dwoje kochało się, ale rozdzieliła ich śmierć. Tracki śpiewak tak kochał swą żonę, że nie wyobrażał sobie życia bez niej. Dlatego zstąpił do Hadesu. Swą grą tak urzekł boga podziemi, a nawet Cerbera, że uzyskał zgodę na wyprowadzenie Eurydyki z zaświatów.Postawiono mu tylko jeden warunek: miał nie oglądać się za siebie. Nie dotrzymał go, przy wyjściu z Hadesu nie zdołał się powstrzymać i – obejrzał się. Utracił Eurydykę...
Miłość i śmierć
Zastanawia w wielu utworach pokrewieństwo dwu sfer tematycznych: śmierci i miłości. Już Jan Andrzej Morsztyn, barokowy poeta paradoksu, pisze: Leżysz zabity i jam też zabity, Ty – strzałą śmierci, ja – strzałą miłości, Ty krwie, ja w sobie nie mam rumianości, Ty jawne świece, ja mam płomień skryty. (Jan Andrzej Morsztyn, Do trupa ) Również czerpiący obficie z poetyki baroku poeta współczesny Stanisław Grochowiak sygnalizuje pokrewieństwo miłości ze śmiercią. Sugeruje to zresztą sam...
Miłość romantyczna
Gustaw kochał swą wybrankę miłością romantyczną. Był przekonany o wspólnocie dusz łączącej go z ukochaną. Była to więź silniejsza niż wszelkie zobowiązania,niż małżeństwo, niż moralność. Kobieta jednak wyszła za innego. Podobnie Werter z Cierpień młodego Wertera Goethego uważał, że dusze jego i Lotty są sobie przeznaczone, wszak razem doznawali tylu wspaniałych wzruszeń przy lekturze. Ponieważ nie mógł dalej żyć bez wybranki swego serca, która została żoną innego, popełnił samobójstwo......
Miłość romantyczna i zakazana na wesoło
Miłość romantycznych kochanków i miłość zakazana znalazła w literaturze wiele parodii i naśladownictw. Parodią romantycznego kochanka jest wiecznie wzdychający i smętny Albin ze Ślubów panieńskich Aleksandra Fredry zakochany w Klarze, z kolei Gucio, noszący imię romantycznego Gustawa, okazuje się wesołym, beztroskim, nieodpowiedzialnym nicponiem i hulaką. Parodią romantycznego kochanka jest też Papkin z Zemsty .
Miłość sentymentalna, poza
Miłość sentymentalna, taka jak z sielanek rzymskich czy Laury i Filona Franciszka Karpińskiego, jest tylko konwencją – powtarzalnymi zalotami i rozmowami w stałej sielankowej scenerii, łąk, pastwisk, lasu... Bohaterami są pasterze. Tematem ich rozmów – miłosne wyznania, przekomarzania i żałosne pomyłki. Miłość sentymentalna bywa też pozą przyjmowaną, by osiągnąć określony efekt: zwrócić uwagę płci przeciwnej. Na tej zasadzie sentymentalni są Telimena i Hrabia z Pana Tadeusza.
Miłość wyrachowana
Uczuciem dość wyrachowanym darzy Telimena Rejenta (zapewne licząc na spokojne i dostatnie życie u jego boku). Podobnym uczuciem darzy Cześnik z Zemsty Podstolinę i Podstolina Cześnika. Zaradne wdowy i dojrzałe panny biorą w swych rachubach pod uwagę tylko tych, którzy mogą zapewnić im przyszłość. Również mężczyźni traktują niekiedy małżeństwo jak inwestycję, np. Tomasz Buddenbrook w powieści Tomasza Manna Buddenbrookowie . Zresztą w mieszczańskiej rodzinie małżeństwo to zawsze interes.
Miłość zgodna z wolą rodziców
Coś z miłości wyrachowanej ma też miłość zgodna z wolą rodziców, uczucie (jeśli w ogóle można mówić w tym przypadku o jakimś uczuciu) Toni Buddenbrook dla pierwszego męża czy miłość Zosi do Tadeusza w Mickiewiczowskiej epopei (choć potem dziewczyna twierdzi, że kocha szczerze).
Mit o Edypie – kazirodztwo po starogrecku
Najstarsza chyba opowieść o kazirodztwie – grecki mit o Edypie – pojawiła się w rozmaitych wersjach w wielu tragediach greckich i sztukach współczesnych. Wyrocznia delficka przepowiada Lajosowi, królowi Teb, i jego żonie Jokaście, że jeśli będą mieli męskiego potomka, zabije on swego ojca i poślubi własną matkę. Dlatego małżonkowie postanawiają uśmiercić nowo narodzone niemowlę – nie udaje się to jednak, gdyż pasterz, któremu powierzono to zadanie, przebija jedynie stopy dziecka gwoździem,...
Mitologiczne sceny zazdrości
Niekiedy zazdrość prowokuje do czynów złych, haniebnych, bądź bezmyślnych, zwłaszcza zazdrość w miłości. Doprowadziła do nieświadomego zabójstwa Heraklesa szalenie zakochana w nim żona Dejanira. Chcąc zachować wieczną miłość herosa, namówiona przez umierającego centaura, wyprała koszulę męża w krwi zabitego Nessosa. Była to okrutna zemsta: koszula spowodowała takie pieczenie ciała Heraklesa, że straszliwie cierpiący bohater kazał spalić się żywcem na stosie. Do takiej tragedii doprowadziła...
Mitologiczne wzorce
Boginią odzianą w zbroję, boginią wojny sprawiedliwej i mądrości była Atena. Również Artemida, bogini myśliwych, siostra Apollina często przemierzała knieje z łukiem i strzałami. Wojownicze plemię kobiet – Amazonki, które odcinały sobie jedną pierś, by wygodniej było im strzelać z łuku, opisuje np. mit o Heraklesie.
Mitologiczni buntownicy
Mitologia grecka przedstawia buntowników – herosów jako dobroczyńców ludzkości. Lekarz Asklepios walczy ze śmiercią i dlatego potępiany jest przez bogów. Prometeusz wykrada bogom ogień, uczy ludzi rzemiosła i poucza ich, jak korzystniej składać ofiary. Zostaje za to straszliwie ukarany, ale jego celem jest uszczęśliwienie ludzi. Z postępem i uszczęśliwieniem siebie wiąże się więc często przeciwstawienie woli bożej. Inni buntujący się przeciwko prawom bożym próbują osiągnąć swoje cele za...
Mitologiczny i biblijny siew
Siew był częstym motywem w Biblii , może dlatego, że adresaci przypowieści Chrystusa czy słów proroków często byli rolnikami i mogli zrozumieć ten rodzaj metafor. „Kto sieje wiatr, zbiera burzę” – mówi biblijne przysłowie z Księgi Ozeasza . Chrystus w przypowieści o siewcy opowiada o losach różnych posianych ziaren: jedno padło obok drogi i ptaki wydziobały je, drugie na skalę, gdzie uschło z braku wilgoci, trzecie wpadło między ciernie, które je przydusiły, kolejne wreszcie padło na dobrą...
Młodopolska dekoracja
Pogrzeby, często obecne w dekadenckiej poezji końca XIX wieku, pełnią funkcję swoistego, jakkolwiek niewłaściwie to zabrzmi, ornamentu, niezbędnego elementu opisywanej rzeczywistości, obok grobów, wiatru, deszczu, szatana czy zbłąkanej duszy. Nie chodzi o konkretny pogrzeb, lecz o samą obecność motywu wywołującego smutek, żal, nostalgię, niepokój. „A w duszy mej pogrzeby bez orkiestr się wloką” – pisze Charles Baudelaire ( Spleen II ). W jednym z najbardziej znanych wierszy młodo polskich –...
Młodopolskie dylematy
Za feminizujące można uznać wypowiedzi niektórych bohaterek młodopolskich sztuk Gabrieli Zapolskiej. Np. tytułowa bohaterka Panny Maliczewskiej w rozmowie z żoną kochanka, Daumową, sugeruje, iż małżeństwo jest zalegalizowaną formą prostytucji... Nie ma odwagi pójść własną drogą artystka, zakochana w literacie Boreńskim, „szalona Julka”, bohaterka utworu Jana Augusta Kisielewskiego W sieci . Jako autorka nieprzyzwoitych aktów Adama i Ewy na akademii sztuk pięknych oraz wielbicielka Szału...
Młodopolskie obrazy biednej wsi
Nie zapomni o ubóstwie wsi syn chłopski Jan Kasprowicz,który w sonetach Z chałupy utrwalać będzie nędzę wsi: Płot się wali; piołun na podwórkach; Tu rżą konie, ryczą chude krowy, Tam się zwija dziewek wieniec zdrowy W kraśnych chustkach, koralowych sznurkach. Szare chaty! Nędzne chłopskie chaty! Jak się z wami zrosło moje życie, Jak wy, proste, jak wy, bez rozkoszy. (Jan Kasprowicz, Z chałupy , Sonet I) O biedzie na przednówku, żebrakach i komornikach niemających swej ziemi ani...
Młodziutka histeryczka
Na histeryczkę wyrośnie zapewne jedna z córek tytułowej bohaterki Moralności pani Dulskiej – Mela. Nadwrażliwa, anemiczna, często skarżąca się na złe samopoczucie słabowita dziewczyna bardzo przeżywa romans brata Zbyszka z Hanką i jego konsekwencje. Naiwniutka, mówi o wszystkim ciotce, ostatecznie przyczyniając się do porzucenia przez brata ciężarnej służącej. Mela nie rozumie świata intryg, w jakim żyją jej rówieśniczka siostra Hesia, ciotka Juliasiewiczowa czy matka. Nie rozumie też...
Młodziutka kokietka
Kokieteria nie jest zastrzeżona w literaturze tylko dla kobiet dojrzałych. Młodziutką kokietką jest jedna z córek pani Anieli Dulskiej – Hesia. Zakłamana, podobnie jak matka, udaje skromną, ale uwodzi uczniaków, twierdzi, że „zna granice” i się nie zapomni. Przyciąga chłopców spojrzeniami, wyzywającym zachowaniem i wydekoltowanymi strojami, które zakłada na lekcje tańca (akceptuje je matka, chcąca jak najszybciej wydać córki za mąż). Przy tym interesuje się bardzo wszelkimi sprawami...
Motyw pojednania
Nie wszystkim dane będzie się pogodzić, jednak opisane w literaturze synowsko-ojcowskie pojednania są piękne i wzruszające. Benedykt Korczyński w końcu przyznaje, że postępowanie syna to nic innego, tylko „powracająca fala” czynów i ideałów jego pokolenia. Antek Boryna poczuje wspólnotę z ojcem, gdy stary Boryna zostanie ciężko ranny w głowę podczas bitwy z dworskimi ludźmi (w odwecie Antek nawet zabije leśnika). Piękny motyw pojednania z ojcem i tradycją odnajdziemy w książce Dziedzictwo...
Motyw Romea i Julii
Losy kochanków z Werony, dzieci dwóch skłóconych rodów, inspirowały wielu twórców. Cyprian Kamil Norwid napisał słynny wiersz W Weronie , utrwalający przewrotnie nie pamięć o kochankach, lecz... zapomnienie o nich. Niebo w Weronie zrzuca „łzę znad planety” – może to meteoryt? Przyroda mówi, że to łza nieba „dla Julietty”, lecz „ludzie mówią, i mówią uczenie,/Że to nie łzy są, ale że kamienie,/I – że nikt na nie nie czeka”. Postać Julii pojawia się w utworze poetki miłości i śmierci – chorej...