Edukacja
rzecz. ż, br. lm zorganizowany system działań szkolnych i wychowawczych, mających na celu nauczanie na wszystkich etapach. (pot.) nauka i wychowanie wpajane młodemu człowiekowi. (w zn. 1.) Jak twierdzi nowy minister, trzeba jeszcze wielu zmian w polskim systemie edukacji (D. lp, ident. w C. i Ms. lp), aby wszyscy byli zadowoleni z jej poziomu i to zarówno na etapie szkolnictwa podstawowego, gimnazjów, jak i szkół średnich. (w zn. 2.) Na edukację (B. lp), jakiej...
Edytorstwo
rzecz. n, br. lm dziedzina pracy wydawniczej, zajmująca się opracowaniem dzieła, które ma ukazać się w publikacji książkowej, w czasopiśmie lub w Internecie; praca edytorska jest wykonywana zazwyczaj po ukończeniu pracy autorskiej, a przed skierowaniem dzieła do druku. Na wydziale filologii polskiej część studentów zdecydowała się na dodatkowe zajęcia z edytorstwa (D. lp), a część postanowiła wybrać seminarium z języka radia i telewizji.
Efektywny
przym. przynoszący efekt, wydajny, skuteczny. Po przeanalizowaniu różnych czynników doradca stwierdził, że praca może stać się bardziej efektywna (M. lp, ż), gdy poprawi się jej organizacja, zwłaszcza na stanowiskach kierowniczych. Silnik zastosowany w najnowszym modelu samochodu znanego producenta jest znacznie bardziej efektywny (M. lp, m) od poprzednio stosowanego w tym samym modelu. KOMENTARZ Przym. efektywny powstał od rzecz. efekt (wynik, rezultat). Efekt...
Egocentryczny
przym. skupiony na sobie, samolubny, narcystyczny. Słynny malarz, człowiek niebywale ekscentryczny (M. lp), często podkreślał, że tylko jego sztuka jest naprawdę dobra, a to co robią inni to „zbiór naśladownictw”.
Egoizm
rzecz. m nadmierne skupienie na sobie, brak zainteresowania innymi, samolubstwo. Pani Róża jest znana ze swojego egoizmu (D. lp). Kiedy jechała samochodem z supermarketu i widziała swoich sąsiadów z zakupami, czekających na autobus, nie zatrzymała się, aby ich zabrać, bo nie chciało się jej parkować w niewygodnym miejscu.
Ekologia
rzecz. ż, br. lm całość działań naukowych, zapobiegawczych, edukacyjnych itp., składających się na ochronę przyrody; ekologia to również uświadamianie problemów, wynikających ze zniszczenia środowiska naturalnego przez człowieka oraz tworzenie programów działań, które zmniejszą to zagrożenie. W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat wiele miejsca w prasie poświęca się ekologii (C. lp, ident. w D. i Ms. lp). Bardzo ważna jest edukacja ekologiczna, uświadamiająca społeczeństwu, jak...
Ekonomia
rzecz. ż, br. lm (ekon.) nauka i działalność zajmująca się szeroko pojętymi sprawami handlu, gospodarki i zależności finansowych w tych dziedzinach. (pot.) zdolność do właściwego i oszczędnego stosowania, używania czegoś. (w zn. 1.) Wybitni specjaliści z zakresu ekonomii (D. lp, ident. w C. i Ms. lp) są poszukiwani na rynku pracy. Ceni się zwłaszcza fachowców, którzy wcześniej pracowali np. w Ministerstwie Finansów lub Gospodarki. (w zn. 2.) Drugiego dnia po...
Ekskomunika
rzecz. ż wykluczenie kogoś ze społeczności Kościoła wraz z pozbawieniem praw do uczestniczenia w życiu Kościoła. Anna przeczytała interesującą historię polskiego magnata ekskomunikowanego przez papieża w XVII w. za kradzież rzymskiego obrazu, przed którym wojewoda modlił się, doświadczając łaski powrotu do zdrowia. Ekskomunika (M. lp) została cofnięta dopiero po wybudowaniu przez magnata świątyni, w której znalazł się obraz. Do dzisiaj jest to słynące z cudów miejsce...
Eksmisja
rzecz. ż przymusowe wydalenie kogoś z zajmowanego lokalu, najczęściej na skutek niepłacenia czynszu, poprzedzone decyzją odpowiednich władz lub wyrokiem sądowym. Wczoraj kolega opowiedział mi o eksmisji (Ms. lp, ident. w D. i C. lp) pewnej firmy mającej biuro w kamienicy, w której mieszka. Właściciel firmy rok temu gdzieś wyjechał, zamknął firmę i nie płacił czynszu. W tej kamienicy było już kilka eksmisji (D. lm) dokonanych na mocy prawomocnego nakazu sądowego.
Ekspansja
rzecz. ż intensywne rozszerzanie działalności, rozprzestrzenianie się czegoś. W wielu książkach przedstawiono problem ekspansji (D. lp, ident. w C. i Ms. lp) terytorialnej kolonizatorów w Ameryce Północnej na tereny zajmowane wcześniej przez Indian, zwłaszcza w XIX w.
Ekspert
rzecz. m człowiek wybitny w swojej dziedzinie, znający się bardzo dobrze na jakimś zagadnieniu, fachowiec, profesjonalista, znawca. Spadkobierca sporej kolekcji obrazów zaprosił do domu eksperta (D. lp, ident. w B. lp), który miał je wycenić. O ekspercie (Ms. lp) tym mówiono, że jest najwybitniejszym w mieście znawcą sztuki polskiej XIX i XX w. Niezależnie, nowy właściciel obrazów postanowił skorzystać z opinii dwóch innych ekspertów (D. lm, ident. w B. lm).
Eksponat
rzecz. m przedmiot (często wartościowy, rzadki) znajdujący się na wystawie albo w muzeum, wystawiony do oglądania. Muzeum miejskie wzbogaciło się ostatnio o kilka ciekawych eksponatów (D. lm). Otrzymało w darze cenne wyroby ze srebra i bursztynu, wytworzone przez miejscowych artystów w XVIII w. KOMENTARZ Eksponaty z reguły są prezentowane na ekspozycjach muzealnych, które można także nazywać wystawami.
Eksport
rzecz. m, br. lm działalność, polegająca na odpłatnym wysyłaniu towarów do innych krajów, handel zagraniczny. W przedsiębiorstwie Kapustex zatrudniono nowego specjalistę ds. eksportu (D. lp). Firmie bardzo zależało na eksporcie (Ms. lp) gołąbków z ryżem do krajów Unii Europejskiej, a zatrudnienie nowego, znanego, specjalisty ma w widoczny sposób zwiększyć eksport (B. lp) wyrobów Kapusteksu za granicę. KOMENTARZ Jeżeli jakaś firma nastawiona jest na wysyłanie towaru...
Eksternistyczny
przym. uczący się poza szkołą, zaoczny. Norbert postanowił zdawać egzamin eksternistyczny (M. lp). Przez ostatni rok samodzielnie przygotowywał się do egzaminu, ponieważ konieczność podjęcia pracy sprawiła, że nie mógł kontynuować nauki w technikum wieczorowym. Uczył się intensywnie i wierzył, że jako ekstern (a. eksternista) ma duże szanse dostać się na studia.
Ekstradycja
rzecz. ż odesłanie ukrywającej się za granicą osoby, która popadła w konflikt z prawem do macierzystego kraju. Okazało się, że znany przestępca, ukrywający się w jednym z krajów europejskich podlega ekstradycji (C. lp, ident w D. i Ms. lp) na mocy umów międzypaństwowych i może zostać, po załatwieniu formalności ekstradycyjnych, przewieziony pod eskortą policyjną do Polski, gdzie zostanie osądzony. Na skutek umów międzynarodowych w ciągu pięciu lat dokonano kilkunastu...
Ekstremizm
rzecz. m, br. lm radykalna działalność, zazwyczaj kojarząca się z ugrupowaniami, które chcąc osiągnąć pewne cele religijne lub polityczne, działają bezwzględnie i nie cofają się przed przemocą; aktywność grup ekstremistycznych zwykle powiązana jest z brakiem tolerancji i fanatyczną wiarą w słuszność własnych racji; nierzadko wiążąca się z aktami terroru. Jest wiele miejsc na świecie, które nie uchroniły się od ekstremizmu (D. lp). Podróżowanie do niektórych krajów stało się...
Ekumenizm
rzecz. m, br. lm inicjatywa wewnątrz różnych kościołów chrześcijańskich, zmierzająca do osiągnięcia porozumienia i współpracy przy poszanowaniu odmienności wyznań; dalekosiężnym celem ekumenizmu jest osiągnięcie jedności chrześcijan. Poważnym krokiem do ekumenizmu (D. lp) w XX w. było zaproszenie przedstawicieli Kościoła prawosławnego jako obserwatorów pierwszej sesji Soboru Watykańskiego II. Ogólnie o ekumenizmie (Ms. lp) można mówić jako o dialogu chrześcijan, mającym na...
Elastyczny
przym. giętki, sprężysty, łatwy do kształtowania. układny, łatwo przystosowujący się. (w zn. 1.) W szpitalu opatrzono Jackowi skaleczoną rękę i zabezpieczono bandażem elastycznym (N. lp). (w zn. 2.) Dyrektor Nowak uchodził za człowieka elastycznego (D. lp, ident. w B. lp), co szczególnie przydawało się w negocjacjach handlowych. Kiedy wyczuwał, że partner waha się, zmieniał stanowisko i szybko oferował takie możliwości zrealizowania kontraktu, które były...
Elektorat
rzecz. m (polit., soc.) obywatele państwa, którzy w ustroju demokratycznym są uprawnieni do głosowania w wyborach; często mówi się również o różnych elektoratach, wyróżniając grupy wyborców, zależnie od sympatii politycznych, wieku, płci czy miejsca zamieszkania. Przed wyborami prezydenckimi ośrodki badania opinii publicznej miały problem z prognozami zachowania się elektoratu (D. lp). Wszystkie badania wykazały aż 15% nieścisłości w stosunku do rzeczywiście uzyskanego wyniku...
Elitarny
przym. dostępny dla wąskiej grupy, wyjątkowy, ekskluzywny. Elitarne (M. lp, ident. w B. lp) przyjęcie w domu ambasadora zgromadziło wielu wybitnych przedstawicieli świata kultury, nauki oraz finansów. Widzowie przychodząc na spektakle teatralne znanego reżysera mieli zawsze wrażenie, że obcują ze sztuką elitarną (N. lp), która wymaga od nich dobrego przygotowania i skupienia. KOMENTARZ Słowo elitarny oznacza dostępność czegoś wyłącznie dla wybranych, przy czym może...
Emigracja
rzecz. ż opuszczenie własnego kraju i życie na obczyźnie. grupa ludzi, którzy opuścili swój kraj. (w zn. 1.) W dziejach Polski było kilka znanych fal emigacji (D. lp, ident. w C. i Ms. lp), kiedy Polacy z powodów politycznych bądź ekonomicznych musieli masowo opuszczać kraj. Jedną ze znanych historycznych emigracji (D. lp) było uchodźstwo Polaków po klęsce powstania listopadowego w 1830 r. To wydarzenie nazywamy Wielką Emigracją (N. lp). (w zn. 2.) Emigracja...
Emisja
rzecz. ż wprowadzenie do obiegu nowych banknotów, papierów wartościowych, znaczków, rozprzestrzenianie się czegoś, rozpowszechnianie. wydobywanie głosu podczas śpiewania. wypuszczanie do atmosfery gazów. nadawanie programu radiowego, telewizyjnego. wysyłanie energii przez jakieś ciało, np. ciepła. (w zn. 1.) W związku z emisją (N. lp) nowych banknotów, prezes banku centralnego przygotował akcję w → mediach , uświadamiającą ludziom, jak odróżnić banknoty nowe...
Energia
rzecz. ż (fiz.) wielkość, dająca się wyrazić w jednostkach pracy, oznaczająca zdolność do wykonania pracy przez jakieś ciało materialne. (pot.) cecha człowieka, oznaczająca posiadanie zdolności do dynamicznego działania. (pot.) energia elektryczna – prąd elektryczny. (w zn. 1.) Nie znając podstawowych praw fizyki, dotyczących energii (D. lp, ident. w C. i Ms. lp), ludzie przez wiele lat pracowali nad skonstruowaniem perpetuum mobile , czyli urządzenia, które raz...
Erudycja
rzecz. ż, br. lm wiedza oraz umiejętność jej wykorzystania i zaprezentowania we właściwy sposób. Pan Marian uwielbia historię, geografię i astronomię. Czyta mnóstwo książek, ale tylko przy nielicznych okazjach ma możliwość zaprezentowania swojej erudycji (D. lp, ident. w C. i Ms. lp). Jako prawdziwy erudyta pogłębia i uzupełnia swoją wiedzę.
Eskalacja
rzecz. ż, br. lm narastanie, zwiększanie się czegoś; słowo używane dla określenia podsycania niepokojów, prowadzących często do konfliktów (także o charakterze zbrojnym). Dużo miejsca w mediach zajmuje sprawa eskalacji (D. lp, ident. w C. i Ms. lp) konfliktu palestyńsko-izraelskiego w Strefie Gazy.
Etat
rzecz. m stała posada. Pan Maciek po latach współpracy z telewizją na pół etatu (D. lp) dostał w końcu upragniony etat (B. lp) kierownika produkcji. Praca na całym etacie (N. lp) pozwala mu lepiej zaplanować dzień i daje pewność zatrudnienia na dłuższy czas. Etaty (M. lm) w telewizji są rzadko przyznawane, wiele osób współpracuje ze stacją telewizyjną na warunkach określonych w tzw. umowach o dzieło.
Etyka
rzecz. ż, br. lm (filoz.) kierunek w → filozofii , mający na celu badanie i tworzenie koncepcji filozoficznych, dotyczących moralności. (pot.) zbiór zasad obowiązujących w danej społeczności, według których pewne zachowania są dopuszczalne, a inne nie. (w zn. 1.) W ramach studiów filozoficznych na wielu uniwersytetach znajdują się osobne wydziały, zajmujące się wyłącznie zagadnieniami etyki (D. lp). (w zn. 2.) Na zebraniu Rady Lekarskiej dużo mówiło się o etyce...
Etymologia
nauka (dział językoznawstwa) o pochodzeniu i znaczeniu wyrazów. popularna nazwa wyjaśnienia pochodzenia wyrazu i jego znaczenia.
Eufemizm
określenie łagodzące jakieś inne sformułowanie brzmiące w niektórych sytuacjach zbyt dosadnie, np. mijasz się z prawdą zamiast kłamiesz .
Eutanazja
rzecz. ż, br. lm uśmiercenie przeprowadzone za pomocą metod medycznych. Dziś do studia radiowego, skąd nadawana jest audycja Rozmowa o... , poświęcona eutanazji (C. lp, ident. w D. i Ms. lp) zaproszono grono wybitnych etyków, działaczy organizacji humanitarnych i teologów. KOMENTARZ Eutanazja, jako dopuszczalna metoda skracania cierpień chorych, jest metodą bardzo dyskusyjną i kontrowersyjną. Stanowi poważne zagadnienie etyczne. Próby zalegalizowania eutanazji podjęto...
Ewakuacja
rzecz. ż szybkie przemieszczenie się na inne miejsce z uwagi na występujące zagrożenie, ucieczka. W związku z odkryciem niewypału z czasów II wojny światowej władze miasta zarządziły ewakuację (B. lp) mieszkańców trzech dzielnic. Ludzie będą ewakuowani przez policję straż i wojsko i na czas prac związanych z przewiezieniem bomby zostaną zakwaterowani w szkołach oraz instytucjach publicznych, gdzie dostarczy się im żywność i ciepłą odzież. KOMENTARZ Droga ewakuacji w...
Ex aequo
[łac., wym. eksekfo] nieodm. na tym samym poziomie, równocześnie, jednakowo. Po naradzie jury postanowiło przyznać dwie pierwsze nagrody w konkursie recytatorskim, otrzymali je ex aequo Jan Kowalski i Andrzej Nowak.
Exposé
[wym. ekspoze] rzecz. n, nieodm. wystąpienie nowowybranego premiera, w którym przedstawia on najważniejsze elementy programu rządu. Wczoraj wszystkie media komentowały dawno oczekiwane exposé premiera. Podkreślano, że w exposé zabrakło jednoznacznego ustosunkowania się do zamierzeń rządu w sprawie likwidacji bezrobocia i polityki socjalnej.
Ezoteryka
(rzadziej ezoteryzm ) rzecz. ż wiedza tajemna, często mająca wiele wspólnego z magią, doświadczaniem rzeczy niezwykłych, wróżbiarstwem itp. Pani Teresa, prowadząca od lat sklep Ezoteryka (M. lp) dla Ciebie , w rozmowie z moją ciocią zauważyła, że termin ezoteryka (M. lp) zamiast wiedzy tajemnej zaczął oznaczać popularną dziedzinę, na której zarabiają nie tylko znawcy przedmiotu, ale również ludzie sprzedający rozmaite artykuły, reklamując je jako ezoteryczne.