Analityk
rzecz. m (nauk.) naukowiec stosujący w badaniach metody związane z analizą, czyli – w ogólnym znaczeniu – badający podstawowe czynniki składowe danego zjawiska (np. w chemii, fizyce). (ekon.) specjalista w zakresie analizy finansowej, zajmujący się sprawami gospodarczymi i wzajemnymi uwarunkowaniami gospodarki i rynku finansowego; analityk może doradzać firmom, dając im wskazania, jak postępować w rzeczywistości rynkowej. (w zn. 1) Do badania próbki wody potrzebny był...
Analogowy
(techn.) korzystający z techniki analogowej. (pot.) związany z tradycyjnymi i najwcześniejszymi metodami zapisu i odtwarzania dźwięku oraz obrazu (nie → cyfrowy). (w zn. 1.) Komputery analogowe to jedne z pierwszych komputerów. Aż do końca lat 60. były znacznie tańsze niż komputery cyfrowe. (w zn. 2.) Winylowe płyty analogowe przestały być powszechnie używane, jednak wiele osób uważa, że mimo trzasków, pojawiających się podczas odtwarzania muzyki jakość dźwięku, którą...
Anarchia
rzecz. ż, br. lm (polit.) stan chaosu i dezorganizacji, sytuacja, w której państwo nie może być dobrze zarządzane; powstaje zazwyczaj na skutek nieudolnych rządów. (pot.) stan nieporządku; destrukcji, rozprzężenie ustalonego porządku. (w zn. 1.) Na lekcji historii nauczyciel mówił dużo o historycznych przypadkach anarchii (D. lp, ident. w C. i Ms. lp) w różnych państwach na przestrzeni dziejów, wspomniał również o różnych czynnikach społecznych i politycznych, które...
Ankieta
rzecz. ż gromadzenie informacji na konkretny temat za pomocą specjalnie przygotowanego wywiadu; zazwyczaj osoby pytane dostają do wypełnienia kwestionariusz zawierający określone pytania. kwestionariusz, który wypełnia osoba pytana lub przeprowadzająca badanie ankietowe, skonstruowany w formie pytań, mających dać opinię na konkretny temat. (w zn. 1.) Bożena nie wiedziała, co sądzić o ankiecie (Ms. lp, ident. w C. lp) przeprowadzanej przez dyrekcję szkoły, a dotyczącej...
Anoreksja
rzecz. ż, br. lm (med.) brak apetytu, towarzyszący niektórym chorobom, np. układu pokarmowego; nie należy jej utożsamiać z anoreksją w zn. 2. (med.) poważna choroba, najczęściej o podłożu psychofizycznym, objawiająca się chronicznym brakiem apetytu, prowadząca do wychudzenia i osłabienia organizmu; jadłowstręt psychiczny. (w zn. 1.) Podczas wykładu na temat braku apetytu, czyli anoreksji (D. ident. w C. i Ms.) studenci dowiedzieli się, że jej przyczyną mogą być np....
Antena
rzecz. ż urządzenie, którego zadaniem jest odbieranie lub nadawanie fal elektromagnetycznych. (pot.) program radiowy lub telewizyjny i związane z nim zagadnienia dotyczące elementów programowych, ich ułożenia itd. (np. szef anteny , być na antenie ). (w zn. 1.) Dom, w którym mieszkała Sylwia ma przy każdym oknie zainstalowaną zwykłą antenę (B. lp) telewizyjną, a na dachu trzy anteny (B. lm) satelitarne. Administrator budynku często narzeka, że kamienica wygląda...
Antonim
słowo o znaczeniu przeciwstawnym do innego słowa (np. dobry – zły, drogi – tani).
Antysemityzm
rzecz. m, br. lm niechęć, nienawiść, wrogość w stosunku do Żydów. W jednym z tygodników Stefan przeczytał duży artykuł na temat antysemityzmu (D. lp). Artykuł zawierał obszerne tło historyczne; autor sporo napisał również o współczesnym antysemtyzmie (Ms. lp) i jego źródłach. KOMENTARZ Szczególnie okrutnym przypadkiem antysemityzmu w historii było postępowanie hitlerowców w czasie II wojny światowej.Spotkasz się z określeniem holacaust, które oznacza zagładę Żydów w...
Apokalipsa
rzecz. ż, br. lm. (bibl.) Apokalipsa św. Jana, biblijna → wizja całkowitego zniszczenia świata, zagłada. wydarzenia niosące zagładę, zniszczenie chaos. (w zn. 1.) Na lekcji języka polskiego uczniowie omawiali Apokalipsę (B. lp, ident.w D. lp), będącą jednym z najbardziej znaczących tekstów w historii ludzkości. Apokalipsa (M. lp) inspirowała artystów, którzy od wielu wieków nawiązywali do niej we własnej twórczości. (w zn. 2.) W czasie tzw. zimnej wojny strony...
Aprobata
rzecz. ż, br. lm zgoda na coś, akceptacja, uznanie. Uczniowie chcieli zorganizować wycieczkę w góry i zależało im na aprobacie (Ms. lp, ident. w C. lp) wychowawcy, zapytali więc nauczyciela o zgodę zaraz na początku roku szkolnego.
Archaiczny
przym. odnoszący się do dawnych czasów, minionych epok. (pot., przen.) przestarzały, nieaktualny, nienowoczesny. (w zn. 1.) Marek i Krzysiek odwiedzili Muzeum Militariów, gdzie można zobaczyć wiele ciekawych eksponatów, w tym egzemplarze archaicznej broni. Chłopcy dłużej zatrzymali się przy starych karabinach skałkowych, z których bardzo trudno było celnie strzelać. Takie archaiczne elementy uzbrojenia już dawno wyszły z użycia i spotkać je można tylko w muzeum lub u...
Areszt
rzecz. m (praw.) odebranie komuś wolności osobistej poprzez zamknięcie w miejscu odosobnienia. pomieszczenie, w którym przebywają aresztanci. (w zn. 1.) We wczorajszych gazetach można było przeczytać, że wobec kilku wysokich urzędników państwowych zastosowano areszt (B. lp) tymczasowy w związku z podejrzeniem o współpracę ze zorganizowaną grupą przestępczą. (w zn. 2.) Na skutek opieszałości sądów areszty (M. lm) śledcze w całym kraju są przepełnione....
Arogancki
przym. nieuprzejmy, opryskliwy, zuchwały. Z uwagi na swoje aroganckie (M. lp, ident. B. lp) zachowanie Staszek ma nieustannie problemy w szkole. Jego mama ciągle dowiaduje się od wychowawcy o niewłaściwym stosunku chłopca do kolegów i nauczycieli. KOMENTARZ Osobę zachowującą się arogancko możemy określić rzeczownikiem arogant (lub arogantka).
Artysta
rzecz. m człowiek będący twórcą dzieła lub odtwarzający czyjeś dzieło. (przen.) człowiek wyjątkowo dobrze, finezyjnie wykonujący swój zawód. (w zn. 1.) Renata dowiedziała się, że niedługo w jej mieście zostanie otwarta wystawa prac Franciszka Starowieyskiego, który pojawi się na wernisażu. Bardzo chciała zobaczyć tę wystawę, bo dużo słyszała o artyście (Ms. lp, ident. w C. lp).Większość artystów (D., ident. w B. lm) woli tworzyć i wystawiać obrazy w dużych ośrodkach...
Asceza
rzecz. ż, br. lm odrzucenie dóbr materialnych i wygód połączone często z umartwieniem ciała. Pustelnik żył wiele lat w całkowitej ascezie (Ms. lp, ident w C. lp). Miał niewielką chatkę w środku puszczy, którą opalał znalezionym drewnem, a żywił się wyłącznie owocami leśnymi i grzybami, które suszył na zimę. KOMENTARZ Asceza często wynika z pobudek religijnych. Wyrzekanie się jakiejkolwiek wygody, spożywanie pokarmów w absolutnie niezbędnych ilościach, umartwianie ciała...
Atak
rzecz. m agresywne zwrócenie się przeciwko komuś z zamiarem skrzywdzenia lub spowodowania obrażeń. (milit.) w czasie wojny podjęcie działań szturmowych, skierowanych przeciw wrogowi. (przen.) zdecydowane wystąpienie przeciwko komuś, np. w celu skrytykowania go (w prasie, na zebraniu itp.). (med.) nagłe pogorszenie stanu chorego, nasilenie objawów choroby. (sport.) podjęcie działań w stosunku do przeciwnika w walce sportowej, zwłaszcza w grach zespołowych, także (pot.) nazwa...
Ateizm
rzecz. m, br. lm (fil.) światopogląd negujący istnienie boga. Mimo że pani Włodarska była praktykującą katoliczką, nie udało się jej zachęcić swojego dorosłego syna do przyjęcia wiary. On nie mógł zrozumieć jej zaangażowania w sprawy Kościoła, a ona nie mogła zaakceptować jego ateizmu (D. lp). Im więcej przekonywała go, aby zastanowił się nad swoim światopoglądem, tym bardziej utwierdzał się w swoim ateizmie (Ms. lp).
Atomowy
przym. właściwy dla atomu. związany z energią atomową i jej wykorzystaniem zarówno do celów pokojowych, jak i wojennych (w zn. 2) synonimy (SPJ): jądrowy, nuklearny. (w zn. 1.) Nauczyciel chemii tłumaczył uczniom, na czym polega układ okresowy pierwiastków, czyli ich uporządkowanie i zestawienie wg rosnącej liczby atomowej . (w zn. 2.) Kilkadziesiąt lat temu nadzieję pokładano w wykorzystaniu energii atomowej (D. lp, ident. w C. i Ms. lp) Wielu naukowców...
Aukcja
rzecz. ż sposób sprzedaży, w którym przedmiot zostaje sprzedany temu, kto zaoferuje największą kwotę. Znany kolekcjoner, pan Tkaczyk, chciał wziąć udział w aukcji (Ms., ident. w D. i C. lp), na której wystawiono dwa znane obrazy Jacka Malczewskiego, jednak nagła choroba nie pozwoliła mu wyjść z domu. Jak dotąd, w ciągu ostatnich dziesięciu lat, nie opuścił żadnej z organizowanych w jego mieście aukcji (D. lm) dzieł sztuki. KOMENTARZ Ze względu na tradycyjny sposób...
Autochton
rzecz. m przedstawiciel ludności od dawna zamieszkującej dane terytorium, tubylec. Agnieszka czytała powieść, której akcja toczyła się na początku XIX w. w Australii. Rozdział trzeci opisywał przygodę głównego bohatera Johna Foxa, który podczas polowania napotkał w buszu polującego autochtona (B. lp, ident. w D. lp). Agnieszka zajrzała do encyklopedii, skąd dowiedziała się, że australijscy autochtoni (M. lp) to Aborygeni.
Autoprezentacja
rzecz. ż umiejętność właściwego, pozytywnego zaprezentowania własnej osoby w kontakcie z innymi. Pani Anna Kowalska jest menedżerem ds. sprzedaży w dużej firmie zajmującej się oprogramowaniem komputerowym. Za tydzień ma wziąć udział w specjalnym szkoleniu poświęconych autoprezentacji (C. lp, ident. w D. i Ms. lp), które powinno pomóc jej w kontaktach z klientami. KOMENTARZ Autoprezentacja i specjaliści zajmujący się nią to w Polsce stosunkowo nowa dziedzina. Potrzeba...
Autorytet
rzecz. m uznanie, szacunek, wpływ (w tym znaczeniu br. lm). osoba (czasem też idea, zbiór poglądów), która jest dla kogoś ważna, której poglądy są cenione i szanowane i są dla kogoś wyznacznikiem, jak należy postępować. (w zn. 1.) Autorytet (M. lp) dyrektora szkoły, pana Kamińskiego, był niepodważalny. Wszyscy w naszej miejscowości pamiętali, że w ciągu pięciu lat przeprowadził poważny remont budynku, zmodernizował ogrzewanie szkoły oraz doprowadził do wybudowania...
Autoryzacja
rzecz. ż udzielenie zgody na obsługę klientów w imieniu firmy. zgoda osoby, z którą przeprowadzono wywiad na jego opublikowanie w zaakceptowanym kształcie. (w zn. 1.) Pan Witold otworzył serwis telefonów komórkowych, teraz ubiega się o autoryzację (B. lp) dużego producenta, dzięki której jego zakład będzie jedynym autoryzowanym serwisem w mieście. (w zn. 2.) Znany polityk chce wytoczyć proces ogólnopolskiemu dziennikowi, twierdząc,że nie otrzymał wywiadu do...
Autostrada
rzecz. ż specjalna droga przeznaczona do szybkiego ruchu samochodowego; zazwyczaj jest wyznaczona jako droga bez ostrych zakrętów, łącząca się z innymi autostradami za pomocą specjalnych bezkolizyjnych zjazdów i ma kilka pasów przeznaczonych do ruchu jednokierunkowego. Ponieważ ruch na autostradzie (Ms. lp, ident. w C. lp) odbywa się bardzo szybko można czasem nie zauważyć zjazdu łączącego dwie autostrady (B. lp, ident.w M. lp). W krajach o rozwiniętej sieci autostrad (D....
Awangarda
rzecz. ż (art.) szereg działań twórców prezentujących nowe kierunki, wyprzedzające swoją epokę, często niedoceniane przez współczesnych. (pot.) sztuka nowoczesna, trudna w odbiorze, wymagająca odpowiedniego przygotowania. (art.) nowe prądy w sztuce XX w., zrywające z dotychczasowym pojmowaniem sztuki (np. dadaizm, futuryzm). (mil.) przednia, która – w odróżnieniu od ariergardy – wyprzedza np. kolumnę wojska w celach patrolowych i rozpoznania terenu przeciwnika. (w...