Słownik etymologiczny języka polskiego

Ręka

1. ‘kończyna górna, szczególnie jej część końcowa z dłonią i palcami’; stpol. często też we wtórnych przenośnych znaczeniach: 2. ‘człowiek, jego działanie’, 3. ‘posiadanie, władza, opieka, nadzór’ oraz 4. ‘poręczenie, zabezpieczenie zobowiązania’.

rękaw

‘część ubrania okrywająca rękę’; od XV w.; ogsłow. (np. czes. rukáv, ros. rukáv ‘rękaw; odnoga np. rzeki’) < psłow. *rę/ąkavъ ‘ts.’ – urzeczownikowiony psłow. przymiotnik *rę/ąkavъ ‘odnoszący się do ręki’ utworzony odpsłow. *rę/ąka ‘ręka’

rękawica

od XV w.

rękawiczka

zdrobnienie

rękojeść

rękojmia

robak

1. ‘małe zwierzę, zwłaszcza owad’; 2. ‘zwierzę pełzające’; od XIV w.; stpol. formy robak / chrobak

Robić

1. ‘pracować, zwłaszcza fizycznie’; 2. ‘wykonywać, wytwarzać, produkować’; 3. ‘postępować, zachowywać się, sprawiać się’; 4. ‘czynić, działać’; 5. dawniej ‘parać się, trudnić się, uprawiać’.

robocizna

roboczy

robota

1. ‘praca, działanie’; 2. ‘rezultat pracy, wyrób, dzieło’; 3. ‘zatrudnienie, posada’; 4. stpol. też ‘praca pańszczyźniana; niewola’; od XIV w.; ogsłow. (por. czes. robota ‘praca pańszczyźniana; ciężka praca’, ukr. robóta ‘praca, trud; rezultat pracy’) < psłow. *orbota ‘bycie niewolnikiem, niewola’ > ‘pełnienie obowiązków niewolnika, ciężka praca, praca bez zapłaty’ – rzeczownik odczasownikowy od psłow. *orbiti ‘spełniać obowiązki niewolnika, służyć, ciężko, niewolniczo pracować’

robotnik

robotny

roczniak

rocznica

rocznicowy

rocznik

roczny

rodaczka

rodak

1. ‘ziomek, współziomek, człowiek tej samej narodowości’; 2. dawniej ‘krajan, człowiek pochodzący z tej samej okolicy’; 3. ‘człowiek pochodzący z tego samego rodu’; słow. postać *rodakъ / *roďakъ ‘członek rodu, człowiek należący do tego samego rodu’ została utworzona od psłow. *rodъ ‘pokolenie, plemię’

rodny

1. ‘rozrodczy’; 2. przestarzale ‘płodny, rodzący, urodzajny’

rodzaj

1. ‘gatunek, odmiana’; 2. ‘płeć’; 3. stpol. również ‘osoby pochodzące od wspólnego przodka, rodzina, ród, plemię, naród’, ‘pochodzenie, rodowód’; 4. dawniej ‘urodzaj’; od XIV w.; ogsłow. – słow. postać *roďajь ‘rodzenie, wydawanie na świat potomstwa, dawanie plonów; ród, potomstwo’ pochodzi od psłow. *roditi

rodzeństwo

‘dzieci tych samych rodziców w stosunku do siebie’; od XVIII w.; słowo utworzone od przymiotnika rodzony ‘spokrewniony w linii prostej’ będącego formą imiesłowu biernego czasownika rodzić; pierwotnie ‘pokrewieństwo w prostej linii’ > wtórnie ‘osoby spokrewnione w prostej linii’

rodzice

1. ‘ojciec i matka’; 2. stpol. rodzic ‘krewny’; 3. dawniej też ‘autochton, rodak, ziomek’; od XV w.; wyraz pochodzi od psłow. *rodiťь ‘członek rodu, połączony więzami krwi, krewny’ utworzonego od psłow. *rodъ; dawniej występowały też formy rodzicy, a także rodzica ‘krewna; rodzicielka, matka’

rodziciel

rodzicielka

rodzicielski

rodzić

1. ‘wydawać na świat potomstwo’; 2. stpol. też ‘wydawać plony, owoce’, ‘pomnażać, powiększać’, ‘płodzić, zostać ojcem’; od XIV w.; ogsłow. < psłow. *roditi ‘wydawać na świat potomstwo, dawać płody, owocować’ –czasowniki odrzeczownikowy od psłow. *rodъ

rodzimy

1. ‘właściwy danemu narodowi, krajowi, domowi, pochodzący z danego kraju, narodu, domu’; 2. dawniej ‘prawdziwy, z krwi i kości’;3. dialektalnie ‘wrodzony, istniejący od urodzenia’; od XIX w.; pochodzi od psłow. *rodimъ ‘rodzimy, rodzony, urodzony, rodzinny’ – imiesłowu biernego od psłow. czasownika *roditi

rodzina

1. ‘małżonkowie i ich dzieci’; 2. ‘krewni, powinowaci’; 3. stpol. ‘ród, naród, plemię’; od XIV w.; ogsłow. < psłow. *rodina ‘to, co związane z rodem, pokrewieństwo, spokrewnione osoby, członkowie tego samego rodu; spokrewniona osoba, członek rodu, ziemia rodowa’ < psłow. *rodъ

rodzinny

rok

1. ‘jednostka rachuby czasu równa okresowi obiegu Ziemi wokół Słońca’; 2. dawniej też ‘wyznaczony czas na dokonanie pewnych czynności, ostatni dzień tego okresu, termin’; 3. rok i w liczbie mnogiej roki ‘termin rozprawy sądowej’; 4. stpol. też ‘zabezpieczenie komuś przejazdu listem żelaznym lub konwojem’; od XIV w.; ogsłow. (por. czes. rok ‘rok’, ros. rok ‘los, przeznaczenie, dola, zrządzenie losu’) < psłow. *rokъ ‘to, co jest powiedziane, umówione, uzgodnione; umówiony, ustalony okres,...

rokować

1. ‘prowadzić rozmowy dyplomatyczne, pertraktować’; 2. ‘spodziewać się czegoś, przepowiadać, wróżyć’

rola

1. ‘pole uprawne’; 2. dialektalnie również ‘zaorane pole’; od XIV w.; ogsłow. (por. czes. przestarzałe role, ros. roľja, słoweń. dialektalne râl) < psłow. *orlьji / *orlьja ‘orka, uprawa roli; pole orne, zaorane’; pierwotnie nazwa czynności od psłow. *orati ‘orać’

rolnictwo

rolniczy

rolnik

‘ten, kto uprawia ziemię’; od XV w.

rolny

‘dotyczący roli, związany z uprawą roli’; od XV w.

ropucha

pierwotnie w postaci chropucha.

Rosa

1. ‘kropelki wody osiadłe na czymś’; 2. stpol. ‘deszcz, chmury deszczowe’.

rosić

1. ‘zmoczyć, zwilżać, pokrywać kroplami cieczy’; 2. ‘drobno padać, mżyć (o deszczu)’; 3. stpol. ‘spuszczać deszcz’

Rosnąć

1. ‘rozwijać się, wzrastać’; 2. ‘występować, znajdować się gdzieś, wegetować’; 3. ‘zwiększać się, powiększać się; mnożyć się’; 4. ‘nabierać mocy, wzmagać się’; 5. ‘podnosić się na skutek fermentacji (o cieście)’.

rosół

roszarnia

roszenie

roślina

od XVIII w.; pochodzi od imiesłowu rosły (< rostły < psłow. *orstlъ) utworzonego od psłow. czasownika *ors(t)nąti utworzonego z przyrostkiem -ną- od psłow. czasownika *orsti ‘rosnąć, wzrastać, wyrastać’

roślinność

roślinny

rozbieg

rozbłyskiwać

od XVIII w. zamiast wcześniejszego przebłyskawać z XVI w.; dialektycznie na Śląsku i czasem w Małopolsce bliskać; w stpol. też postać bleszczyć, bliszczeć, plszczeć (XVI w.) oraz bliskać (XIV-XV w.)