Słownik Frazeologiczny

piastować wysokie urzędy/stanowiska/władzę

‘zajmować wysoką pozycję w danym środowisku, otoczeniu, mieć odpowiedzialną posadę’; zwrot, polit.; (…) dzięki nim manipulatorzy (…) mogą poruszać zza kulis marionetkami piastującymi stanowiska. – W. Łysiak 1. Nie może być mowy o sprawiedliwości, jeśli państwo odpuści tym, którzy piastując wysokie urzędy, okradali normalnych obywateli .

piąta kolumna

‘wrogowie ukryci w szeregach obrońców, szpiedzy’; wyr. rzecz., hist. Grupa stronników wroga uprawiająca sabotaż, szpiegostwo; nazwa powstała w Hiszpanii, spopularyzowana przez utwór E. Hemingwaya („Komu bije dzwon”) na temat hiszpańskiej wojny domowej.

piąta kolumna

piąta władza

‘najbogatsi i najbardziej wpływowi biznesmeni’; wyr. rzecz. (por. czwarta władza ), hist. współcz.

piąte koło u wozu

piąte koło u wozu

piąte koło u wozu

‘ktoś zbędny, przeszkadzający; coś niepotrzebnego’; wyr. rzecz.; Gdy czasem dołączam do nich jako ta piąta, siódma albo dziewiąta, czuję się faktycznie jak piąte koło u wozu. – „Cogito”; (…) w tej sytuacji strażnik do spraw równości płci jest jak piąte koło u wozu. – „Ozon”; Fotel babci/słomkowy kapelusz mamy/piąte koło u wozu. – J. Twardowski.

piąte przez dziesiąte

‘bardzo mało, niedokładnie, chaotycznie, trochę’; wyr. określ. (zwykle w połączeniu z czas. mówienia i słuchania); EP; Słuchałem jej piąte przez dziesiąte. To nieważne, co ględzi. – E. Niziurski.

Piąty

Pichcić

‘przyrządzać posiłki, gotować (zwykle niezbyt umiejętnie)’; zwrot; Ale na ogół przyjemnie jest pichcić dla kogoś, kto jest tym zachwycony. – K. Grochola.

pichcić coś (komuś)

‘przyrządzać posiłki, gotować (zwykle niezbyt umiejętnie)’; zwrot; Ale na ogół przyjemnie jest pichcić dla kogoś, kto jest tym zachwycony. – K. Grochola.

Pić

‘pić bardzo dużo alkoholu, pić bez umiaru, upijać się do utraty przytomności’; zwrot dawn. na umór ‘na śmierć’; Pił na umór z kolegami. – „Fakt”.

pić na umór

pić na umór

‘pić bardzo dużo alkoholu, pić bez umiaru, upijać się do utraty przytomności’; zwrot dawn. na umór ‘na śmierć’; Pił na umór z kolegami. – „Fakt”.

Piec

piec przy czymś własną/swoją pieczeń

‘załatwić przy jakiejś okazji swoją sprawę, skorzystać z okazji nadarzającej się komuś innemu’; zwrot, kulin.; A górnicze związki – i to jest chyba ich prawdziwym celem – pieką przy okazji własną pieczeń.

Piecza

‘dbać, troszczyć się o kogoś, opiekować się kimś’; zwrot, rzecz. piecza – zapoż. z czes., gdzie znaczył najpierw ’ból, żałość, smutek’ ,później ‘troska, staranie, opieka’; Niezbitych dowodów chce dostarczyć Zali Hawass, czołowy egipski archeolog sprawujący pieczę nad słynnym kompleksem piramid w Gizie niedaleko Kairu. – „Ozon”.

Pieczeń

‘załatwić przy jakiejś okazji swoją sprawę, skorzystać z okazji nadarzającej się komuś innemu’; zwrot, kulin.; A górnicze związki – i to jest chyba ich prawdziwym celem – pieką przy okazji własną pieczeń.

Pieczęć

‘coś, co jest tajemnicze, zagadkowe, niejasne’; wyr. rzecz., bibl. (Ap 5,1: „I ujrzałem na prawej dłoni Zasiadającego na tronie księgę zapisaną wewnątrz i na odwrocie opieczętowaną siedmiu pieczęciami.”); Wydobył z kieszeni notes, zamknięty siedmioma pieczęciami tajemnicy, i począł go przeglądać z niebywałym pośpiechem. – K. Makuszyński, Szatan.

Piedestał

‘wywyższyć, wywyższać kogoś’; zwrot; piedestał – przestarz. z franc. ‘postument, cokół, podstawa pomnika’, kult. mater.; O stawianiu górników na piedestał za Gierka pisały wszystkie gazety. – TVN.

Piekarski

pieką kogoś uszy

‘ktoś doznaje jakichś uczuć, emocji’; o ‘ktoś czuje się obgadywany’; zwrot; Kiedy misjonarz opowiadał mi tę historię, piekły mnie uszy. – „Angora”.

Piekielny

piekielny krąg

piekielny/diabelski krąg

‘siedlisko zła; miejsce bądź zjawisko budzące strach, grozę, przerażenie i bezradność; sytuacja osaczenia’; wyr. rzecz., liter. – siedem kręgów piekielnych w „Boskiej Komedii” Dantego; To absurdalny, piekielny krąg.– „Prodoks”.

Piekło

piekło na ziemi

‘cierpienie, tragedie i zło; najstraszliwsze miejsce na ziemi’; wyr.rzecz., nawiązanie do Biblii (wyr. przeciwstawne do wyr. bibl. raj na ziemi – por.); Piekło na ziemi zgotowane przez obudzony po trwającej 7 tys. lat drzemce wulkan.

Pielesze

‘dom rodzinny, ognisko domowe, zacisze domowe’; wyr.rzecz., przyr., stp. pielesz ‘jaskinia, legowisko dzikiego zwierza’; Obecnie 90 proc. skazanych domowych bandytów odbywa karę w domowych pieleszach (…).

Pieniądz

pieniądz/forsa nie śmierdzi

pieniądz/forsa nie śmierdzi

(łac. pecunia non olet) – ‘zysk jest zawsze dobry, niezależnie od jego źródła’; fraza, hist. starożyt., łac. Słowa przypisywane cesarzowi rzymskiemu Wespazjanowi, który uzyskiwał dochody m.in. z moczu sprzedawanego farbiarzom; Cóż „forsa nie śmierdzi”, wiedzieli to już starożytni („pecunia non olet”). – W. Łysiak

Pieniek

‘być z kimś w konflikcie, mieć do kogoś pretensje, żal, żywić do kogoś urazę’; zwrot nawiązujący do dawn. kar stosowanych w szkole – kładziono uczniów na pieńku (na specjalnym klocku z drewna) i wymierzano im karę cielesną; dlatego zwrot ten miał pierwotną postać mieć kogoś na pieńku ; Część tych ludzi miała zresztą osobiście ze mną na pieńku.; Nazwiska nie poda, bo – jak mówi– i tak ma na pieńku z matematyczką. – „Angora”.

Pień

‘zupełnie głuchy, nic niesłyszący’; ‘pozbawiony słuchu muzycznego’; wyr. określ., przyr. Pień w polszczyźnie jest kwintesencją milczenia, bezruchu, niewrażliwości.

Pieprz

Piernik

‘coś nie ma z czymś żadnego związku’; zwrot. Nie wiadomo, dlaczego zestawiono akurat piernik i wiatrak, a nie inne rzeczy niemające ze sobą związku. Może jakąś rolę odegrało dalekie pokrewieństwo: młyn – wiatrak – mąka – piernik, a może tylko podobieństwo brzmieniowe – sekwencja głosek podobnych lub identycznych artykulacyjnie.; Co ma piernik do wiatraka? (tyt.) – Internet;

Pierś

Pierworodny

pierwsza dama

‘żona prezydenta, kobieta mająca najwyższą pozycję w państwie,w jakiejś społeczności’; wyr. rzecz., polit.; Na stronach internetowych kancelarii premiera pojawił się link (…), dzięki któremu podatnik może dowiedzieć się, na co pierwsza (i ostatnia) dama polskiego rządu wydaje jego pieniądze. – „Wprost”.

pierwsza naiwna

‘kobieta zachowująca się jak młoda, niedoświadczona osoba’; wyr. rzecz., teatr. W sztuce aktorskiej pierwsza naiwna to ‘rola młodej, niedoświadczonej dziewczyny, aktorka grająca taką rolę’.

pierwsze koty za płoty

pierwsze koty za płoty

pierwsze koty za płoty

‘początek jakiejś działalności, pierwsze próby, które mogą, choć nie muszą, zakończyć się niepowodzeniem, mogą być nieudane’; fraza; Pani Małgosiu, wszystko w porządku, to naprawdę pierwsze koty za płoty. – TVP 2.

Pierwszy

pierwszy lepszy

‘o kimś lub o czymś: jakikolwiek, którykolwiek, bliżej nieznany, nieokreślony, wybrany bez zastanowienia, przypadkowo, nie najwyższej wartości’; wyr. określ.; Taka jest męska dola nie najlepsza,/że zwykle pierwsza to pierwsza lepsza. – za J. Liberkiem; Noszę koszulkę Wisły i nie jest to dla mnie pierwsza lepsza koszulka

pierwszy z brzegu

‘znajdujący się najbliżej, pod ręką; obojętnie jaki, którykolwiek’; wyr. określ.; (…) np. takie, spomiędzy pierwszych z brzegu, w kolejności „dojrzewania”(…) . – „Moje Miasto”; Nie proszę o tę samotność najprostszą/pierwszą z brzegu – J. Twardowski.

Pierze

Pies

pies na kobiety

‘podrywacz, uwodziciel’; wyr. rzecz.; Pies na ptaki, pies na kobiety – mówi bez sensu Renka. – K. Grochola.

pies na kobiety

pies ogrodnika

‘ktoś, kto sam z czegoś nie skorzysta i nie pozwoli korzystać innym’; wyr. rzecz., liter. – Lope de Vega.