całą gębą
‘w całej pełni, w najlepszym tego słowa znaczeniu’; wyr. określ.; wyraz gęba miał w stp. znaczenie neutralne; (…) kiedy grają na Sybiraka Wampiłowa, ba Czechowa, nie ma wątpliwości, że to artyści całą gębą (…). – „Dialog Akademicki”.
całe szczęście, że…/na szczęście
‘o pomyślnym zbiegu okoliczności, o szczęśliwym zrządzeniu losu’; wsk. zespol.; Całe szczęście, że wzięliśmy ze sobą ciepłe swetry, bo inaczej ten wypad nad jezioro mógł skończyć się zapaleniem płuc. – Internet.
Całość
‘postąpić zdecydowanie, postawić wszystko na jedną kartę, zaryzykować’; zwrot; Teraz sobie pomyślałem, że skoro zdecydowałem się pójść na całość, to już nie ma co się asekurować . – „Prodoks”.
cały boży dzień
‘od rana do wieczora, bez przerwy, bez odpoczynku’; wyr. określ., relig.; W tym markecie pracowaliśmy cały boży dzień. – „Cogito”.
cały boży dzień
cały w skowronkach
‘o człowieku: radosny, wesoły, szczęśliwy’; wyr. określ. (tyt. piosenki (1968) wykonywanej przez „Skaldów”); Gdy jedziemy na klasowy biwak, jestem cały w skowronkach. – „Victor G”.
Canossa
‘ukorzyć się, wyrazić skruchę, przyznać się do błędu’; zwrot, hist. Canossa – wieś w pn. Włoszech, gdzie w 1077 r. król niemiecki Henryk IV, popadłszy w konflikt z papiestwem i wyklęty przez Grzegorza VII, ukorzył się przed papieżem, odbył pokutę i uzyskał zdjęcie klątwy.; (…) praktycznie było to klasyczne przyjście na kolanach „do Canossy” . – W. Łysiak
carte blanche
‘nieograniczone pełnomocnictwo, swoboda działania, wolna ręka’; wyr. rzecz., zapoż. z franc. (dosł. ‘biała karta’); Według ich dyrektyw wszelka moralność ma być względna, wszelki grzech darowany z góry prawem „carte blanche” (…). – W. Łysiak
Carte blanche
‘nieograniczone pełnomocnictwo, swoboda działania, wolna ręka’; wyr. rzecz., zapoż. z franc. (dosł. ‘biała karta’); Według ich dyrektyw wszelka moralność ma być względna, wszelki grzech darowany z góry prawem „carte blanche” (…). – W. Łysiak
Cecha
cechy charakteru
‘ktoś zły, podły, przewrotny, podstępny’; ‘bohater literacki o takich cechach’; wyr. rzecz.; Wolałaby raczej zagrać czarny charakter niż słodką dziewczynę – wyjaśnia informator brytyjskiego dziennika „The Sun”. – „Nowy Dzień”.
cechy charakteru
cel uświęca środki
‘sposób osiągnięcia jakiegoś celu może być nieuczciwy, naganny, jeśli sam cel jest szczytny, chwalebny’; fraza użyta w wypowiedzeniu, liter. – zasada postępowania zalecana w dziele Niccolo Machiavellego „Książę”, a polegająca na możliwości stosowania podstępu, przemocy, obłudy dla dobra ogółu, państwa,w imię racji stanu; Wzmacniała mnie jednak myśl, że cel uświęca środki.
Celownik
‘zostać poddanym obserwacji, czyjejś ocenie’; zwrot, milit.; Na celowniku znaleźli się najwyżsi zwierzchnicy zbrodniarzy. – „Ozon”.
Cena
‘ceny stają się coraz wyższe, obserwuje się tendencję do podwyższania cen’; zwrot,; (…) gołym okiem widzę, jak ceny nieruchomości idą w górę. – „Ozon”.
Centrum
‘stać się głównym obiektem zainteresowania, skupiać na sobie czyjąś uwagę’; zwrot; Znalazł się w centrum zainteresowania mediów po śmierci Jana Pawła II (…). – „Ozon”; Alex lubi być w centrum uwagi, lubi też wygodnie żyć w ZOO, bo wszyscy skaczą tam wokół niego.
ceny czegoś idą w górę
‘ceny stają się coraz wyższe, obserwuje się tendencję do podwyższania cen’; zwrot,; (…) gołym okiem widzę, jak ceny nieruchomości idą w górę. – „Ozon”.
ceny idą w górę
Cep
‘(coś jest) bardzo proste, oczywiste,nieskomplikowane’; wyr. określ., roln. Cep to prymitywne narzędzie do ręcznego młócenia zboża w kształcie zakrzywionego kija; To jest tak proste jak konstrukcja cepa. – W. Łysiak 1; Teoretycznie wszystko jest proste jak budowa cepa. – „Ozon”.
Cerber
‘strzec, pilnować kogoś bardzo uważnie, pilnie, czujnie’; zwrot, mitol. ( Cerber – mityczny, wielogłowy pies strzegący wejścia do Hadesu, niewpuszczający żywych i nie wypuszczający umarłych); Byłam tym wszystkim bardzo zmęczona, pilnował mnie jak cerber, nie pozwolił się z nikim spotykać. – „Cogito”.
Cesarz
‘dać każdemu to, co mu się należy, co jest mu przypisane’; fraza, bibl. (W przekł. J. Wujka m.in. Mt 22, 21: „ Oddajcie tedy, co jest cesarskiego, cesarzowi, a co jest bożego Bogu. ”) Słowa Jezusa skierowane do faryzeuszy, którzy podstępnie spytali go, czy należy płacić podatek Cezarowi. Fraza często używana w sporach o relację państwo–kościół.); Oddaję cesarzowi, co cesarskie – powiedział sędzia Hiernaux, wydając wyrok w sprawie, jaką wytoczył Acquaviva. – „Nowy Dzień”; Bogu co boskie,...
Cham
‘bezczelnie, niegrzecznie’; wyr. określ., bibl. (Rdz 9, 18: „Synami Noego, którzy wyszli z arki, byli Sem, Cham i Jafet. Cham był ojcem Kanaan.” Zgrzeszył, ponieważ widząc nagiego pijanego ojca, wezwał braci, aby przyszli popatrzyć. Ci jednak okryli Noego, nie patrząc na jego nagość. ); Czyli sędziował na chama w drugą stronę.
Charybda
‘znaleźć się w sytuacji, w której niebezpieczeństwo zagraża z dwóch stron, w sytuacji bez wyjścia, między młotem a kowadłem’; zwrot, liter. ant. – Homer, „Odyseja”. Dwa potwory morskie znajdujące się po obu stronach cieśniny morskiej. Gdy przepływały między nimi statki, wpadały albo do pyska Scylli, albo w wiry Charybdy; Znajduję się w nieustannym wewnętrznym klinczu, między Scyllą a Charybdą. – referat na konferencji.
Charyzma
Chata
‘mieszkanie, w którym chwilowo nie ma domowników (przeważnie rodziców) i można z niego korzystać, najczęściej urządzając imprezy’; wyr. rzecz.,młodz.; Na początku było jak zawsze: imprezy, kluby, akademiki, wolne chaty (…). –„Angora”; Koleżanki z zazdrością mówiły, że mam ekstra, bo starych nie ma, chata wolna. – „Angora”.
Chcieć
‘rób, co chcesz, ciesz się nieograniczoną wolnością’; fraza wywodząca się od hasła Jurka Owsiaka; To dobra nazwa, jeśli tylko przyjmiemy, że chodzi o wolność według modelu „róbta co chceta” (…). – W. Łysiak
Chęć
Chlapać
chlapać językiem/jęzorem/ozorem
chlapać językiem/jęzorem/ozorem
‘mówić bez sensu; mówić dużo i niepotrzebnie’; zwrot; Dziękuję Ci po prostu za to, że jesteś (…) za to, że milczysz. Tylko my – oczytani analfabeci/chlapiemy językiem. – J. Twardowski.
Chleb
‘jedzenia i zabawy’; fraza, hist., łac. panem et circenses, tj. bezpłatnego chleba i igrzysk; jedyne dwie rzeczy, o jakie wg Juwenalisa troszczył się za jego czasów zdegenerowany lud rzymski; A bez „chleba i igrzysk” nie daj Boże. – W. Łysiak
chleb powszedni
‘codzienne, proste pożywienie, to, co zaspokaja podstawowe potrzeby człowieka; zwykła, powszechna sprawa’; wyr. rzecz., bibl. (Mt 6, 9-13: „Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj”). Czwarta prośba w Modlitwie Pańskiej.; (…) wspólne klatki dla różnych gatunków zwierząt to w zoo w Bangkoku chleb powszedni.
chleba i igrzysk
chleba i igrzysk
‘jedzenia i zabawy’; fraza, hist., łac. panem et circenses, tj. bezpłatnego chleba i igrzysk; jedyne dwie rzeczy, o jakie wg Juwenalisa troszczył się za jego czasów zdegenerowany lud rzymski; A bez „chleba i igrzysk” nie daj Boże. – W. Łysiak
chłonąć coś jak gąbka
‘szybko się czegoś uczyć, zapamiętywać coś, łatwo przyswajać sobie coś’; zwrot, przyr.; Chłonął ją jak gąbka. – „Ozon”.
Chłop
‘mężczyzna, bardzo wysoki, postawny’; wyr. rzecz., przyr. Dąb uważany jest za symbol siły, trwania i długowieczności. Według legendy z dębu zrobiona była maczuga Herkulesa.
chłop jak dąb
chłop jak dąb
‘mężczyzna, bardzo wysoki, postawny’; wyr. rzecz., przyr. Dąb uważany jest za symbol siły, trwania i długowieczności. Według legendy z dębu zrobiona była maczuga Herkulesa.
chłop na schwał
‘o mężczyźnie wysokim, dobrze zbudowanym, silnym’, wyr.rzecz.; Jęz.
Chłopiec
‘ktoś, na kogo zrzuca się winę za cudze lub własne błędy, na kim można się bezkarnie wyżywać, pastwić’; wyr. rzecz., hist. Tak zwano chłopca bitego za przewiny brytyjskich następców tronu; też liter. – M. Twaina, „Królewicz i żebrak”; Ulubionym przez racjonalistów chłopcem do bicia jest, jak wiemy, medycyna alternatywna. – „Czwarty Wymiar”.
chłopiec do bicia
‘ktoś, na kogo zrzuca się winę za cudze lub własne błędy, na kim można się bezkarnie wyżywać, pastwić’; wyr. rzecz., hist. Tak zwano chłopca bitego za przewiny brytyjskich następców tronu; też liter. – M. Twaina, „Królewicz i żebrak”; Ulubionym przez racjonalistów chłopcem do bicia jest, jak wiemy, medycyna alternatywna. – „Czwarty Wymiar”.
Chłód
‘cierpiąc niedostatek, znosząc niewygody’; wyr. określ.; Przeżył przecież taką noc,/kiedy zniknął dom, w którym były wszystkie jego obrazy./Malowane o głodzie i chłodzie/przez czterdzieści lat. – A. Świrszczyńska.
Chmura
‘bardzo wysoki budynek, wieżowiec’; wyr. rzecz., budow.; Od jakiegoś czasu planuje się postawienie w Warszawie jakiegoś drapacza chmur na cele biurowe, administracyjne. – Internet.
chodzą słuchy/dochodzą kogoś słuchy
‘roznosi się, rozpowszechniają się wieści, pogłoski, wiadomości o czymś’; zwrot; (…) czy te słuchy, które dochodzą do mnie o narkotykach, to prawda?
chodząca encyklopedia
‘ktoś, kto ma dużą wiedzę, erudyta’; wyr. rzecz., nauka; Jęz.
chodzić jak błędna owca
‘chodzić w zamyśleniu, bez celu, nie wiedząc, co ze sobą zrobić, zachowywać się jak osoba nieprzytomna; błądzić, błąkać się’; zwrot, bibl. (Ps119, 176: „Błądzę jak owca, która zginęła (…)”; Iz 53, 6: „Wszyscy pobłądziliśmy jak owce, każdy z nas się zwrócił ku własnej drodze.”);
chodzić krętymi drogami/ścieżkami
chodzić krętymi drogami/ścieżkami
‘postępować nieuczciwie, żyć niezgodnie z normami etycznymi’; zwrot, bibl. (Prz 2, 12-15: „Ustrzeże cię od drogi występku, od ludzi mówiących przewrotnie, co opuścili ścieżki prawości, by chodzić mrocznymi drogami (…) bo drogi ich pełne są fałszu i błądzą po swoich ścieżkach.”);