Słownik Frazeologiczny

zaryć nosem

‘wpakować się w coś, utkwić w czymś’; zwrot; (…) klasa inteligencka zaryła nosem w ziemię. – W. Łysiak

Zasada

‘etyczne reguły, zasady postępowania’; wyr. rzecz., etyka; Pragnę wyrazić słowa solidarnej więzi w Pańskich cierpieniach, dziękując Panu za czytelne świadectwo kultury i niezłomności ducha w obliczu niesprawiedliwych pomówień, które zawsze szczególnie ranią osoby kierujące się głosem sumienia i zasadami moralnymi.

zasadnicza kwestia

‘ważna sprawa, ważki problem’; wyr. rzecz.; Mówił, śląc mi spojrzenie (jakie?) powłóczyste, (…) że zrywały się oklaski (jakie?) frenetyczne, że zostawiły wrażenie (jakie?) niezatarte, kwestie (jakie?) zasadnicze i wnioski (jakie?) otwarte (…) – A.M. Swinarski.

zasady moralne

‘etyczne reguły, zasady postępowania’; wyr. rzecz., etyka; Pragnę wyrazić słowa solidarnej więzi w Pańskich cierpieniach, dziękując Panu za czytelne świadectwo kultury i niezłomności ducha w obliczu niesprawiedliwych pomówień, które zawsze szczególnie ranią osoby kierujące się głosem sumienia i zasadami moralnymi.

zasady moralne

zasiać/siać niepokój

‘szerzyć obawę, powodować zaniepokojenie’; zwrot,roln.; Że Renka zmówiła się z moją Tosią, żeby zasiać niepokój w mojej duszy (…). – K. Grochola.

Zasięgnąć

zasięgnąć języka

zasięgnąć języka

‘dowiedzieć się czegoś, dopytywać się o coś’; zwrot, milit. Podczas walk żołnierze chodzili na zwiady, aby od schwytanego wroga zasięgnąć informacji; Czekaj, zasięgnę języka/Co sądzę o tym utworze (…) – A. Marianowicz.

Zaskarbić

‘zasłużyć sobie na czyjąś miłość, życzliwość, względy’; zwrot; Zaskarbił sobie miłość młodych, szczególnie Polaków. – „Fakt”.

zaskarbić sobie czyjąś łaskę

‘zasłużyć sobie u kogoś na względy, uznanie, przychylność’; zwrot; Jan jest człowiekiem, który wiele może, muszę zaskarbić sobie jego łaskę. – Jęz.

zaskarbić sobie czyjąś miłość/czyjś szacunek

‘zasłużyć sobie na czyjąś miłość, życzliwość, względy’; zwrot; Zaskarbił sobie miłość młodych, szczególnie Polaków. – „Fakt”.

Zasłona

‘zostawić coś bez wyjaśnienia,przejść nad czymś do porządku dziennego’; zwrot, teatr.; Na całą historię zapuszczono zasłonę i sprawa zakończyła się. – Internet.

zasłona dymna

‘coś, co celowo zasłania prawdziwy charakter jakiejś sprawy, jakieś działania maskujące, osłaniające faktyczny stan rzeczy’; wyr. rzecz., wojs.

Zasypiać

zataczać coraz szersze kręgi

’rozprzestrzeniać się szybko’; zwrot.

Zatkać

‘ktoś nie był zdolny wymówić ani słowa pod wpływem wielkiego zdumienia, zaskoczenia, przerażenia, złości itp.’; zwrot; Wszystkie panie zaniemówiły, zatkało je.

zatoczyć krąg/koło

‘wracać do punktu wyjścia’; zwrot, nauka; Nikt nie przypuszczał, że historia zatoczy krąg. – TVN.

zatrudniać kogoś na czarno

‘zatrudniać kogoś nielegalnie, aby uniknąć płacenia podatku i składek’; zwrot, public.; Wiele małych firm zatrudnia ludzi na czarno, bo nie stać ich na opłacenie tak dużych podatków.

zatrzeć/zacierać ślady

‘usuwać, usunąć pozostałości czegoś, znaki, że ktoś gdzieś był, że coś gdzieś się działo’; zwrot; (…) starałem się zatrzeć ślady swego czynu. – S. Barańczak.

Zaufanie

Zaułek

‘doprowadzić kogoś do sytuacji bez wyjścia, bez perspektyw’; zwrot;

Zauroczenie

‘być w stanie zakochania, doznać silnego uczucia do wybranej osoby, wszystkie myśli kierować tylko do niej’; zwrot; Większość Baranów przeżywa jesienne zauroczenie.

zawalić/pokpić sprawę

‘zrobić coś źle, zepsuć coś, nie wywiązać się z czegoś, zrobić głupstwo’; zwrot, pot.; Jeśli Jacek ma trochę oleju w głowie, będzie umiał przyznać się, że zawalił sprawę. – „Victor G”.

zawiesić na kimś/na czymś oko

‘spojrzeć, zatrzymać spojrzenie na kimś, na czymś, utkwić w kimś, w czymś wzrok’; zwrot; J uż niedługo będzie – być może – na czym oko zawiesić.

zawieszenie broni

‘(czasowa) ugoda, rozejm’; wyr. rzecz., milit.; Nie wiadomo jednak, czy pojawią się na Majdanie razem i czy zdobędą się na gest pojednania lub chociażby krótkotrwałe zawieszenie broni. – GW; Teraz jest zawieszenie broni, ale zaczęło się od różnicy zdań na temat ewentualnego patrona teatru – Kazimierza Dejmka. – „Angora”.

zawieść czyjeś zaufanie

‘nie ziścić czyichś nadziei, oczekiwań, nie dotrzymać obietnicy, oszukać kogoś’; zwrot; (…) nie można nigdy zawieść zaufania (…). – „Patrz,komu ufasz”, zespół „Molesta”.

Zawisza

‘ufać komuś całkowicie’; zwrot, stp., hist. Zwrot pochodzi od imienia Zawiszy Czarnego z Garbowa, polskiego rycerza i dyplomaty, uczestnika bitwy pod Grunwaldem i delegata na sobór w Konstancji, gdzie miano rozsądzić spór polsko–krzyżacki. Już za życia cieszący się sławą „rycerza bez skazy i zmazy”, Zawisza przeszedł do historii jako człowiek prawy, wiernie służący królowi, broniący wiary aż do śmierci. Zginął z rąk Turków w 1428 r., nie chcąc ustąpić z pola walki i pozostawić swoich...

zawojować świat

‘zdobyć, opanować świat’; zwrot; W 2000 r. razem z kolegami z podwórka postanowił zawojować świat.

Zawód

‘zawód poważany w społeczeństwie, zajęcie cieszące się autorytetem’; wyr. rzecz., zapoż. z franc.; OBOP publikuje rezultaty badań na temat najbardziej prestiżowych zawodów. – „Angora”.

zawracać kijem Wisłę

zawracać kijem Wisłę

‘próbować działać, ale z mizernym skutkiem, wysilać się nadaremno’; zwrot.

zawracać komuś dupę

‘przeszkadzać, narzucać się, zanudzać’; zwrot, wulg.; Wreszcie nie wytrzymałam i powiedziałam mu, żeby mi przestał zawracać dupę. – Internet.

zawracać komuś głowę

‘przeszkadzać komuś w sposób natrętny, nachalnie domagać się czegoś’; zwrot; (…) jeśli nic ich z Trójmiastem nie łączy, nie powinni zawracać sobie głowy marzeniami o prezydenturze. – „Wprost”; Boże spraw żeby mnie zasłaniał sobą Ciebie/nie zawracał Ci głowy kiedy ustawiasz pasjanse gwiazd. – J. Twardowski.

zawrócić komuś w głowie

‘rozkochać, oczarować kogoś’; zwrot; Była taka niepozorna, a zawróciła w głowie najprzystojniejszemu chłopakowi w klasie. Co on w niej zobaczył? – Internet; Tam słowa już nic nie znaczą/nie zawracają ludziom głowy – J. Twardowski.

zawrzeć z kimś pokój

‘przestać z kimś walczyć, przestać się kłócić, pogodzić się z kimś’; zwrot; Doznałem jakby olśnienia, przecież na takiej zabawie będę miał sto okazji do zawarcia pokoju z Beatą.

zawrzeć/podpisać pakt z diabłem

Zawsze

‘w sposób ostateczny, nieodwołalny; definitywnie’; wyr. określ. ; Chciała z nim zerwać raz na zawsze, jednak za każdym razem ulegała jego prośbom. – Internet.

Zażyć

zażyć kogoś z mańki

zażyć z mańki

‘podejść kogoś podstępnie, wyprowadzić w pole, oszukać’; zwrot, obycz.; poch. ze średniowiecznych zwyczajów rycerskich – oznaczał wtedy trudny do odparowania cios zadany bronią trzymaną w lewej ręce; mańka – przestarz. ‘lewa ręka’, stąd: mańkut ‘człowiek leworęczny’.

Ząb

ząb czasu

‘upływ czasu powoduje zniszczenia’. (Najczęściej w połączeniu z czas.: nadgryźć, niszczyć, nadwyrężyć, naznaczyć ); wyr. rzecz., liter. – W. Szekspir, „Miarka za miarkę”; Podjęła mnie zupą ogórkową w jadalni-świetlicy, gdzie poza długim stołem i rzędami krzeseł stał sobie zacnie telewizor i kilka foteli mocno nadwerężonych zębem czasu. – „Kobieta”.

zbawiać świat

‘chronić, ratować, ocalać ludzkość’; zwrot, relig.; Tak, oczywiście – powiedziałam usprawiedliwiona, bo kiedy trzeba zbawiać świat, to bardzo proszę (…). – K. Grochola.

Zbić

zbić kapitał na czymś

‘zrobić karierę dzięki koniunkturze, jakimś okolicznościom; zrobić majątek na czymś’; zwrot, ekon.; Coraz bardziej widać, na czym niektórzy posłowie zbili kapitał. – Internet; Ten niegodziwiec próbował zbić kapitał na cudzym nieszczęściu.

zbić kogoś z pantałyku

‘zbić z tropu, zmieszać kogoś, pozbawić kogoś pewności siebie, wprawić w zakłopotanie’; zwrot, stp. W jęz. pol. wyraz pantałyk występuje jedynie w tym zwrocie, jego pochodzenie i znaczenie nie jest jasne; Można tak powiedzieć – „zbić kogoś z pantałyku”. – TVN.

zbić z pantałyku

zbić/zbijać kogoś z tropu

zbić/zbijać kogoś z tropu

‘pozbawić/pozbawiać kogoś pewności siebie, wprawić/wprawiać w zakłopotanie, zmieszać kogoś’; zwrot, myślis. Tak mówiono o zwierzęciu, które potrafiło zmylić pogoń psów tak, że traciły one ślad; Ta historyjka nie trzyma się za bardzo kupy, ale zbija z tropu nauczycielkę. – „Victor G”; Ale Zygmuś nie jest zbity z tropu. Trzeba przyznać otwarcie: Zygmuś kłamie.