coś komuś świta (w głowie)
‘ktoś zaczyna coś rozumieć, domyślać się czegoś’; zwrot., przyr.
pytyjska odpowiedź
‘odpowiedź, wypowiedź dwuznaczna, niezrozumiała, niejasna, zagmatwana, zagadkowa, zwłaszcza odnosząca się do przyszłości’; wyr.rzecz., mitol.; Pytia to kapłanka w świątyni Apollina w Delfach, która przepowiadała przyszłość. W boskiej ekstazie, w odpowiedzi na pytania błagalników, wyrzucała z siebie słowa bez związku, z których kapłan układał heksametrem wyrocznie, zwykle dość trudne do zrozumienia lub dwuznaczne;
twardy orzech do zgryzienia
‘trudny problem do rozwiązania, rozstrzygnięcia, trudna sprawa do załatwienia, niełatwe zadanie do wykonania’; wyr. rzecz. (zwykle w połączeniu z czas. mieć), kalka z ang.; Nowe władze SLD mają twardy orzech do zgryzienia. – TVN.
obudzić się z ręką w nocniku
‘z powodu nieumiejętności przewidywania i realnej oceny wydarzeń doprowadzić swym postępowaniem do sytuacji niekorzystnej, niepożądanej, nieprzyjemnej’; zwrot; Niedługo spadną nam klapki z oczu i obudzimy się z ręką w nocniku. – Internet.
wyglądać jak cień
‘wyglądać bardzo źle, być chorym, wychudzonym, mizernym,zmęczonym’; zwrot; Patrzyłam na niego z przerażeniem, wyglądał jak cień, jak trup na urlopie. – Internet.
minorowy nastrój
‘całkowity brak humoru; smutne, melancholijne, płaczliwe usposobienie’; wyr. rzecz., muz. minor ‘tonacja molowa, gama oparta na tercji małej’; (…) z okna widzę, jak dołącza się do niej Isia i wpadam w minorowy nastrój. – K. Grochola.
wziąć dupę w troki
‘uciekać przed różnymi zobowiązaniami, zadaniami’; ‘zebrać się do działania’; zwrot, wulg., stp. troki ‘rzemień, pas, postronek, powróz do przytraczania czegoś; też rzemień przy uprzęży końskiej’; Widziałaś, co się stało: najpierw ją obskakiwał, nachodził, a jak zaszła w ciążę, to wziął dupę w troki. – Internet.
patrzeć/spojrzeć na coś przez palce
‘udawać, że się czegoś nie widzi, nie zauważa, tolerować coś, być przesadnie pobłażliwym’; zwrot; Ona zresztą także przez palce patrzy na różne moje narowy, przywary… – S. Bąba; Na szczęście pani spojrzała przez palce na moje zachowanie.
znaleźć wspólny język
‘porozumieć się z kimś, dogadać’; zwrot; (…) pomimo że oboje przez głupotę dopuścili się zdrady – potrafili jeszcze znaleźć wspólny język.
kręcić nosem na coś
‘grymasić, okazywać niezadowolenie’; zwrot; (…) Czy naprawdę jesteśmy ślepi na starania naszych rodziców? Zamiast docenić ich trud, troskę o nas, stroimy fochy, kręcimy nosem. – „Victor G”;
rzucać na kogoś kalumnie
‘wydawać o kimś fałszywe, kłamliwe opinie, rzucać oszczerstwa’; zwrot; zapoż. z łac.; Takie usilne „sugestie” są równie częste jak kalumnie rzucane expressis verbis. – W. Łysiak
mieć zielono w głowie
‘być nieodpowiedzialnym, szalonym, ale też radosnym, wesołym’; zwrot; liter.; Zielono mam w głowie i fiołki w niej kwitną. – K. Wierzyński, „Zielono mam w głowie”.
coś weszło komuś w krew
‘coś stało się na zawsze czyjąś cechą, stałym zachowaniem, przyzwyczajeniem, drugą naturą, nałogiem; ktoś się do czegoś bardzo przyzwyczaił’; zwrot; Zdradzanie żony weszło mu już w krew, nie widział w tym nic niewłaściwego, mówił, że musi się wyszumieć. – Internet; Gdy jako kilkulatka tańczyłam krakowiaka na arenie, tata stale mi powtarzał: „Zęby, pokaż zęby”. I proszę, weszło mi to w krew. – „Angora”.
czyn rycerski
‘zachowanie godne rycerza, waleczny, mężny postępek’; wyr. rzecz.; Internet.
nie dać sobie w kaszę dmuchać
‘nie pozwalać wtrącać się w swoje sprawy; nie dać się oszukać, umieć bronić swoich interesów’; zwrot; Nie dam sobie w kaszę dmuchać! – SE; Postanowiliśmy, że Polska będzie nasza, nikt nie będzie nam w kaszę dmuchał. – TVP 1.
z ręką na sercu
‘bez kłamstwa, szczerze, otwarcie’; wyr. określ. (najczęściej w połączeniu z czas.: przyznać, mówić, powiedzieć itp.); Kiedy pan, polityk niegrający głównych ról, dowiedział się, że ma zostać premierem? Z ręka na sercu, w zeszły wtorek. – „Newsweek”.
czarny koń
‘osoba, która niespodziewanie stała się zwycięzcą; ktoś, kto niespodziewanie wpłynął na bieg zdarzeń’; wyr. rzecz.; Polska będzie czarnym koniem tych mistrzostw.
zakasać rękawy
‘zabrać się energicznie, z zapałem do pracy’; zwrot; Kiedy dostaliśmy ten obiekt, wszyscy zakasaliśmy rękawy i zaczęliśmy go remontować.
z głupia frant
‘chytrze, udając naiwnego’; wyr. określ. – ukrywa dawną, rzeczownikową odmianę przym. głupi , natomiast frant to dawne określenie człowieka chytrego, podstępnego, spryciarza; (…) ale są i fuszerzy obrzydliwi, niedźwiedzie źle się przysługujący; albo też judasze z miną z głupia frant, dobroduszną i obleśną, źle podpowiadający. – K. Makuszyński, Bezgrzeszne.
złota rączka
‘ktoś bardzo zaradny, który potrafi wszystko naprawić, zrobić’; wyr.rzecz.; Pan Władek, złota rączka, przed emeryturą świetny fachowiec, każdemu pomoże. – „Moje Miasto”.
martwe dusze
‘osoby, których nazwiska są fikcyjnie wpisane do dokumentów, na listy, spisy w celu uzyskania jakichś korzyści materialnych’; wyr. rzecz., liter. – tyt. satyrycznej powieści N. Gogola;
chłonąć coś jak gąbka
‘szybko się czegoś uczyć, zapamiętywać coś, łatwo przyswajać sobie coś’; zwrot, przyr.; Chłonął ją jak gąbka. – „Ozon”.
zachować/mieć zimną krew
‘być spokojnym, opanowanym, robić coś bez emocji, rozsądnie, z wyrachowaniem’; zwrot, przyr.; Rząd Ariela Szarona zachował zimną krew. – „Polityka”.
rozebrać się jak do rosołu
‘rozebrać się całkiem, zostać nagim’; zwrot kulin. Porównanie oparte jest na anegdocie mówiącej o szlachcicu, któremu zamiast krupniku podano czystą polewkę. Kiedy go spytano, dlaczego się rozbiera odpowiedział, że będzie nurkował, aby znaleźć jakąś krupę (ziarenko kaszy). Tym sposobem zmusił skąpego gospodarza do podania prawdziwego krupniku. Opowieść jest wersją starszej anegdoty spisanej w 1515 r., a dotyczącej toskańskiego proboszcza, który, według włoskiego oryginału, miał nurkować w...
ósmy cud świata
‘ktoś nadzwyczajny, coś wyjątkowego, niezwykle pięknego’; wyr.rzecz., określenie nadawane niegdyś wielu dziełom architektury, inżynierii. W tradycji występuje siedem cudów świata: słynnych budowli i dzieł sztuki; Mam dość jej lekceważenia i głupoty, uważa siebie za ósmy cud świata, a innych ma w nosie. – Internet;
stoicki spokój
‘niczym niezmącony, niezachwiany, niewzruszony spokój’; wyr. rzecz. Wyrażenie pochodzi od systemu filoz. grec. szkoły stoików , założonej przez Zenona z Kitionu. Opierał się on na etyce obowiązku i surowej cnoty, polegającej na zachowaniu równowagi duchowej niezakłóconej zarówno radością, jak smutkiem, na wyzbyciu się namiętności i na życiu zgodnym z naturą i rozumem. Według stoicyzmu warunkiem szczęścia i prawdziwej wolności jest panowanie nad sobą i swoimi emocjami; Co papież chciał nam...
wziąć kogoś w kluby
‘zmusić do posłuszeństwa, poddać dyscyplinie’; zwrot, kary – stp. kluba , niem. Klobe/Kloben ‘dyby, imadło’; ‘narzędzie tortur do wyrywania stawów przesłuchiwanym’; Jęz.
stentorowy głos
‘donośny, potężny, silny głos’; wyr. rzecz., liter. – Homer, „Iliada”; Stentor , słynący z bardzo mocnego głosu herold wojsk greckich, „co miedzianym głosem grzmiał jak pięćdziesięciu ludzi”; Internet.
wybierać się jak sójka za morze
‘szykować się długo, ale nigdzie w końcu nie wyjechać’; zwrot, przyr. Sójki to ptaki częściowo osiadłe, jesienią zbierają się w niewielkie stada i wędrują po lasach, jakby zbierały się do odlotu na południe; w rzeczywistości nie odlatują zbyt daleko; Jeszcze myślisz o wakacjach nad morze. A na basen wybierasz się jak sójka za morze. – „Victor J”.
dzielić skórę na niedźwiedziu
‘przedwcześnie liczyć na niepewne zyski; robić plany na przyszłość, co do realizacji których nie ma pewności); zwrot, myśliws.; Nie można już teraz dzielić skóry na niedźwiedziu.
koń trojański
przeżyć/przejść gehennę
‘mieć bardzo dramatyczne, bolesne przeżycia, doświadczenia, długotrwałe cierpienia’; zwrot, bibl. Gehenna – dolina w Jerozolimie znana z kultu i krwawych ofiar składanych Molochowi.
przypaść komuś do gustu
‘spodobać się komuś, zyskać akceptację, sympatię; zwrot, moda; Poza tym bardzo przypadli mi do gustu działacze. – „Fakt”; Ale te, do których ja uczęszczałem były jeszcze w powijakach i jakoś nie przypadły mi do gustu.
widziały gały, co brały
‘nie ma co po czasie żałować wyboru partnera, przecież się widziało jaki jest’; fraza; Do kogo masz teraz pretensje – widziały gały, co brały.
woda na czyjś młyn
‘okoliczność sprzyjająca; coś, co sprzyja czyimś planom, coś komuś odpowiada, jest mu na rękę’; wyr. rzecz. rzem., derywacja od przysł. „Każdy na swój młyn wodę obraca”; Sprawa tajemniczych oświadczeń premiera to woda na młyn opozycji.
w czepku urodzony
‘mający wyjątkowe szczęście w życiu, będący wybrańcem losu’; wyr. rzecz.; pierw. o noworodku, który się urodził z błoną płodową na główce, co uważane było za dobry znak na przyszłość; Jeśli popatrzymy na nasze kłopoty okiem mieszkańca Sudanu, Konga czy Ugandy, to okaże się, że jesteśmy w czepku urodzeni. – „Fakt”.
pięta Achillesa/achillesowa
‘czyjaś słaba strona, słaby punkt’; wyr. rzecz., mitol. ( Achilles – bohater „Iliady” Homera, syn Peleusa i Tetydy. Matka zanurzyła go jako dziecko w wodach Styksu, dzięki czemu ciało jego oprócz pięty, za którą go trzymała, stało się odporne na ciosy); Tych z dziurami na podeszwach jest więcej, życia achillesowa pięta . – „Blok” zespół O.S.T.R.; Jego piętą Achillesa jest matematyka, której nie znosi! – „Victor J”.
pasować jak kwiatek do kożucha
‘nie pasować, być nieodpowiednim w stosunku do czegoś’; zwrot; A on tak pasuje, jak kwiatek do kożucha. – Radio Zet.
król jest nagi
‘obnażenie kłamstwa, oszustwa, powiedzenie prawdy, którą wszyscy znają, ale nie chcą wypowiedzieć głośno’; fraza, liter. W baśni H. Ch. Andersena, „Nowe szaty cesarza” dwóch oszustów zaoferowało królowi niewidzialne szaty. Gdy kroczył w nieistniejącym odzieniu, ludzie podziwiali go, bojąc się powiedzieć prawdę. Dopiero małe dziecko zawołało: „Przecież on jest nagi”; (…) wiele osób wstydzi się powiedzieć, że król jest nagi. – W. Łysiak
lecieć jak ćma do światła
‘lecieć, pędzić gdzieś na oślep, bez zastanowienia, nieostrożnie’; zwrot, przyr.; Czy jesteś pewna, że możesz mu zaufać, lecisz jak ćma do światła, a to może źle się skończyć. – TV Puls.
mieć coś na sumieniu
‘popełnić coś złego, być winnym czemuś’; zwrot, relig.; Miał na sumieniu wiele śmiałych napadów rabunkowych. – „Wprost”.
gałązka oliwna
–’znak pokoju, zgody’; wyr. rzecz., bibl. (Rdz 8, 10-11: „Poczekawszy zaś jeszcze siedem dni, znów wypuścił z arki gołębicę i ta wróciła do niego pod wieczór, niosąc w dziobie świeży listek z drzewa oliwnego.”).
wziąć do galopu
‘zmusić kogoś do dużego wysiłku, pracy’; zwrot, zapoż. z franc. jako termin jeździecki we wszystkich krajach europejskich; galopem ‘cwałem’, zmuszanie konia do szybkiej jazdy; Jęz.
burza w szklance wody
‘głośna awantura z błahego powodu; wiele hałasu o nic’; wyr. rzecz. hist., tłum. z franc. W ten sposób Monteskiusz określił zamieszki w republice San Marino; Może to doprowadzić do takiej międzynarodowej katastrofy finansowej, przy której kryzys zadłużeniowy Ameryki Łacińskiej wyda się ledwie burzą w szklance wody. – W. Łysiak
mieć/nosić głowę w chmurach
‘marzyć o czymś, fantazjować, nie być realistą’; zwrot; Kościół nie powinien mieć głowy w chmurach, ale stąpać twardo po ziemi.; Aleksandra wyszła bardzo dobrze za mąż, może więc poświęcić się tylko szachom. Inteligentna, nie nosi głowy w chmurach. – „Angora”.
wziąć kogoś pod swoje skrzydła
‘zaopiekować się kimś serdecznie, troskliwie’; zwrot; (por. opiekuńcze skrzydła ); Kiedy (…) do szpitala trafia Jorge, grupa nastolatków bierze go pod swoje skrzydła. – „Victor G”.
nie zasypiać gruszek w popiele
‘nie zaniedbywać ważnych spraw, pilnować ich’; zwrot; dawn. siadano przy suszących się w popiele gruszkach i pilnowano, aby się nie spaliły; Komitet wyborczy Cimoszewicza nie zasypia gruszek w popiele. – TVN.
podciąć/podcinać komuś skrzydła
‘odebrać/odbierać komuś zapał, entuzjazm do czegoś, zniechęcić kogoś do czegoś; pozbawić możliwości działania’; zwrot; Internet.