zadać kłam
‘przeczyć czemuś, udowodnić, wykazać, że ktoś mówi nieprawdę, kłamie’; zwrot, stp. kłam ‘pośmiewisko, drwiny’, dopiero od niedawna znaczy ‘fałszerstwo, nieprawdę’; Eliminacyjne występy zadały kłam także tej teorii. – „Angora”.
zadać komuś bobu
‘dokuczyć komuś, dołożyć, dać się we znaki, dać komuś nauczkę’; zwrot, gw. uczniow. Dawanie bobu polegało na przeciąganiu po głowie kolegi knykciami wszystkich palców, co przypominało ruchy palców przy sadzeniu bobu – J. Krzyżanowski; Cimoszewicz zadał bobu śledczym ds. Orlenu. – „Fakt”.
Zaduma
‘zamyślić się nad czymś głęboko’; zwrot; Wychowawczyni siedziała przy swoim biurku i coś czytała. Nie miała pojęcia o niechętnych spojrzeniach, które raz po raz rzucał jej ktoś z klasy. Była pogrążona w zadumie. – „Victor G.
Zadurzyć się
‘zakochać się w kimś, być kimś zauroczonym’; zwrot, stp. durować ‘szaleć, nie być przy zdrowych zmysłach; hulać, szaleć, dokazywać; pysznić się’, od XVIII w. durzyć się ‘oszukiwać się, tumanić się; kochać się w kimś’; też zadurzyć się w znaczeniu dzisiejszym; Madzia zadurzy się nawet w starszym panu, ale i on zostawi ją na lodzie, gdy tylko się dowie, że miała mieć dziecko z jego synem.
zadurzyć się w kimś
‘zakochać się w kimś, być kimś zauroczonym’; zwrot, stp. durować ‘szaleć, nie być przy zdrowych zmysłach; hulać, szaleć, dokazywać; pysznić się’, od XVIII w. durzyć się ‘oszukiwać się, tumanić się; kochać się w kimś’; też zadurzyć się w znaczeniu dzisiejszym; Madzia zadurzy się nawet w starszym panu, ale i on zostawi ją na lodzie, gdy tylko się dowie, że miała mieć dziecko z jego synem.
Zadyma
‘zrobić/robić zamieszanie, wprowadzać zamęt, awanturować się’; zwrot; Ci, którzy chcieli się tu tylko zabawić, albo zrobić zadymę – odpuścili (…). – Internet.
Zadzierać
zadzierać nosa
zadzierać nosa
‘być zarozumiałym, dumnym; wynosić się ponad innych’; zwrot; Emilka powiedziała mu, że klasa myślała, że on zadziera zwyczajnie nosa. – „Victor J”; (…) Moja starsza siostra strasznie zadzierała nosa na tych koloniach i nie przyznawała się do mnie. – „Victor J”; Nie zadzieraj nosa,/Nie rób głupiej miny. – zespół „CzerwoneGitary”.
Zagadka
‘być dla kogoś nieodgadnionym, niezrozumiałym, niepojętym’; zwrot; Brat jej, dziesięcioletni chłopiec, był dla rodziny zagadką: syn dowcipnego ojca, matki mającej poczucie humoru, bratanek dowcipnego stryja i brat fenomenalnej siostry – nie tylko, iż nie zdradzał żadnego dowcipu, ale nawet okazywał niechęć do talentów rodziny. – J. Szaniawski.
Zagiąć
zagiąć/zaginać na kogoś parol
zagiąć/zaginać na kogoś/na coś parol
‘uwziąć się na kogoś, na coś, powziąć względem kogoś, czegoś jakiś zamiar’; zwrot, karty – podwojenie stawki w razie pierwszej wygranej oznaczane przez załamanie rogu karty.
zaglądać do kielicha/kieliszka
‘często się upijać’; zwrot, obycz.; Kiedy motyl się zakocha/lecz zeń kpi wybranka płocha, /to z rozpaczy smętnie wzdycha/i zagląda do kielicha. – za J. Liberkiem.
zagłuszyć wyrzuty sumienia
zagłuszyć wyrzuty sumienia
‘stłumić, uciszyć czymś wewnętrzny niepokój wynikający z poczucia popełnionej winy’; zwrot, relig.; (…) wróciłam do łóżka, usiłując zagłuszyć wyrzuty sumienia, postanowieniem, że jutro zadzwonię do szpitalnego sklepiku i zamówię dla Ginger kwiaty.
Zając
‘rozrabiać, zachowywać się niewłaściwie, robić głupstwa”; wyr. określ.; A swoją drogą, Polacy zachowują się podczas głosowania jak pijane zające, wybierając „od ściany do ściany”, bez wyobraźni, na złość aktualnie rządzącym. – „Angora”.
zająć stanowisko (w jakiejś sprawie)
‘wyrazić, wypowiedzieć pewien pogląd’; zwrot, wojs., w stp. stanowisko ‘obozowisko’, stan ‘namiot’; (…) ostatecznie rozstrzygające jest zawsze zajęcie stanowiska w danej sprawie przez określony autorytet.
zajść daleko
‘coś ważnego w życiu osiągnąć, odnieść sukces’; zwrot; (…) czternastoletnia dziewczyna, to – istny fenomen; drukowała już swoje utwory w piśmie humorystycznym, a redaktor tego pisma mówił, że zajdzie ona daleko. – J. Szaniawski.
zakasać rękawy
‘zabrać się energicznie, z zapałem do pracy’; zwrot; Kiedy dostaliśmy ten obiekt, wszyscy zakasaliśmy rękawy i zaczęliśmy go remontować.
Zakaz
‘naruszać zasady, przekraczać normy’; zwrot; Może właśnie dlatego realizujemy najbardziej szalone pomysły, łamiemy zakazy. – „Cogito”.
Zakazany
zakazany owoc
zakazany owoc
‘rzecz niedostępna, niedozwolona i przez to pociągająca, pożądana’; wyr. rzecz., bibl. (Rdz 2, 16-17: „A tak przykazał Pan Bóg człowiekowi: «Z wszelkiego drzewa tego ogrodu możesz spożywać do woli, ale z drzewa poznania dobra i zła nie wolno ci jeść, bo gdy z niego spożyjesz, niechybnie umrzesz»”.); (…) mogą znajdować przyjemność w odkrywaniu zakazanego owocu. – „Angora”; Ten cudowny dreszczyk zakazanego owocu, lęk, że zostanie nakryty – tego nie da się z niczym porównać, nawet z...
Zaklęty
zaklęty krąg
‘sytuacja, z której nie ma wyjścia, sytuacja patowa, bez możliwości rozwiązania; wyr. rzecz., ryt.; Jak wyjść z tego zaklętego kręgu? – „Ozon”.
Zakochać się
‘zakochać się, być zakochanym do utraty rozwagi, rozsądku’; zwrot; Zakochani w sobie bez pamięci, zapatrzeni w siebie, wyróżniali się w całym swoim otoczeniu. – „Fakt”.
zakochać się/być zakochanym bez pamięci
‘zakochać się, być zakochanym do utraty rozwagi, rozsądku’; zwrot; Zakochani w sobie bez pamięci, zapatrzeni w siebie, wyróżniali się w całym swoim otoczeniu. – „Fakt”.
zakochać się/być zakochanym na zabój
‘uczuć gorącą gwałtowną miłość’; zwrot; (…) zakochany na zabój chłopak ma nadzieję, że teraz już zawsze będą razem
zakopać/zakopywać wojenny topór
‘zaprzestać walki, puścić w niepamięć dawne urazy; zwrot, kult. Indian. Topór wojenny – symbol wojny między białymi a czerwonoskórymi. Wielki Duch Indian amerykańskich nakazywał im zakopywać w ziemi topory wojenne, tomahawki, noże skalpowe i maczugi w czasie, gdy palili kalumet – fajkę pokoju. Widok broni nasuwał bowiem myśli o walce; Pora zakopać wojenny topór, gdy chodzi o bezpieczeństwo obywateli.
Zakręcić się
‘poczynić starania w celu zdobycia czyjejś sympatii, miłości, w celu uzyskania czegoś, załatwienia jakiejś sprawy’; zwrot.
zakręcić się koło kogoś/czegoś
‘poczynić starania w celu zdobycia czyjejś sympatii, miłości, w celu uzyskania czegoś, załatwienia jakiejś sprawy’; zwrot.
zakręciło się komuś w głowie
medyc. ‘z powodu choroby ktoś ma zawroty głowy, czyli uczucie wirowania otoczenia’; ‘ktoś jest oszołomiony nadmiarem wrażeń, doznań’; zwrot; Skołowanym wyborcom od tych wszystkich paradoksów może zakręcić się w głowie. – Internet.
Zakręcony
‘oszaleć na punkcie kogoś, czegoś; nie kontrolować do końca istniejącej sytuacji, być oderwanym od rzeczywistości’; zwrot; Koleś będzie kompletnie zakręcony na twoim punkcie . – „Ozon”; Chociaż skończyły się wakacje, wszyscy są jeszcze bardzo rozleniwieni i zakręceni. – „Victor J”.
zakuty łeb
‘człowiek ograniczony, głupi, tępy’; wyr. rzecz., zwycz. rycer.; Jak można mieć tak zakuty łeb, nic do niego nie docierało. – Internet.
zalać komuś sadła za skórę
zalać/zalewać komuś (gorącego) sadła za skórę
‘mocno komuś dokuczyć, dać się komuś we znaki’; zwrot, związany ze średniowiecznym systemem kar i tortur; Jęz.; J. Liberek.
zalać/zalewać robaka
‘upijać się, pić ze zmartwienia, dla zapomnienia o czymś smutnym, nieprzyjemnym’; zwrot, pot.; J. Liberek.
Zaleźć
zaleźć/zachodzić/załazić komuś za skórę
zaleźć/zachodzić/załazić komuś za skórę
‘mocno komuś dokuczyć, dać się komuś we znaki’; zwrot; Zalazłem za skórę grupie trzymającej władzę. – „Fakt”.
załamać/załamywać ręce
‘być zrezygnowanym, bezradnym, zniechęconym czymś, rozpaczać, ubolewać nad czymś’; zwrot, gest; Przestańmy więc się dziwić, w ślad za mediami załamywać ręce i narzekać, że rozmowy koalicyjne nie idą (…).; siedzą na kamieniu/załamują ręce/pod chmurnym/niskim/niebem/czaszki – Z. Herbert.
załatwić coś na słowo
‘uzgodnić, załatwić coś, nie mając pewności, gwarancji, że zostanie to dotrzymane’; zwrot; Ludzie sobie ufają, wszystko załatwiają na „słowo” – „Cogito”.
Zamek
‘robić rzecz nietrwałą, snuć marzenia, projekty niemające realnych szans na urzeczywistnienie się, opierać coś na niepewnych podstawach’; zwrot, bibl. Zwrot zastosowany do chłodnego klimatu jest wariantem zwrotu: budować zamki/domy na piasku – por.;
Zamęt
‘powodować zamieszanie, chaos; zakłócać istniejący ład’; zwrot; Kto ma olbrzymie pieniądze na propagandę wyborczą, ten wygrywa, siejąc zamęt w sercach i umysłach wyborców. – „Angora”.
zamienić się w słuch
‘wyrazić chęć słuchania czegoś z uwagą, zaciekawieniem’; zwrot; Gdy zaczęła o nim opowiadać, cała zamieniłam się w słuch. – Internet.
zamienić się w słup soli/stanąć jak słup soli
zamienić się w słup soli/stanąć jak słup soli
‘znieruchomieć, stanąć nieruchomo pod wpływem zdumienia, zadziwienia, przerażenia itp.’; zwrot, bibl. (Rdz 19, 24-26: „A wtedy Pan spuścił na Sodomę i Gomorę deszcz siarki i ognia (…). Żona Lota, która szła za nim, obejrzała się i stała się słupem soli.”): Za dotknięcie piłki ręką? – odpowiada sędzia, zamieniając bramkarza w słup soli. – „Polityka”.