‘znać się na czymś dobrze, mieć duże doświadczenie, być fachowcem, rutyniarzem w jakiejś dziedzinie’; zwrot; Kto ma nam pomóc, jak nie on, który zęby na tym zjadł. – Internet.
‘oko, oczy czujne, podejrzliwe’; wyr. rzecz.,mitol. grec. Argus to wielooki potwór, olbrzym, któremu Hera, zazdrosna o Zeusa, kazała strzec zamienionej w jałówkę kochanki Zeusa – Io. Argus czuwał przez całą dobę, gdyż sypiał tylko na połowę oczu, na zmianę. Hermes na polecenie Zeusa podstępnie zabił go. Hera, aby unieśmiertelnić swego sługę, rozsypała oczy Argusa na ogonie pawia;
‘mówić z namysłem, dbając o dokładność wypowiedzi’; zwrot, bibl. (Syr 21, 25: „Wargi obcych będą o tym opowiadać, słowa zaś mądrych odważone będą na wadze”.); Adwokat oskarżonego waży każde słowo.
‘biec szybko, lekko i bez wysiłku, z uczuciem szczęścia, radości’; zwrot; Internet.
‘znać kogoś bardzo dobrze, zwłaszcza z nie najlepszej strony’; zwrot. Szeląg – drobna moneta miedziana bita masowo przez Tytusa L. Boratiniego (XVII w.), od jego nazwiska zwana boratynkami. Boratini był Włochem, nadwornym architektem króla Jana Kazimierza i dzierżawcą jego mennic. Olbrzymia emisja szelągów, monet o kursie wyznaczonym powyżej ich realnej wartości, miała pomóc w wypłaceniu zaległego żołdu dla wojska, ale zamiast tego – wywołała inflację, czyli pieniądz stracił na wartości.
‘niepotrzebnie ubolewać, rozżalać się nad czymś, co już przeminęło, co nie jest tego godne, bo to niczego już nie zmieni’; zwrot.
‘nie pasować, być nieodpowiednim w stosunku do czegoś’; zwrot; A on tak pasuje, jak kwiatek do kożucha. – Radio Zet.
‘o czymś bardzo nudnym, nieciekawym, monotonnym; o sytuacji, w której nic się nie dzieje’; wyr. rzecz.; Leśne tropienie: jeśli myślisz, że to nudy na pudy, to bardzo się mylisz. – „Victor J”.
‘zaatakować kogoś, pragnąc coś osiągnąć, zdobyć’; zwrot, militar.; Marszałek Sejmu przypuścił na nich zmasowany atak (…) . – „Fakt”.
‘osoby, których nazwiska są fikcyjnie wpisane do dokumentów, na listy, spisy w celu uzyskania jakichś korzyści materialnych’; wyr. rzecz., liter. – tyt. satyrycznej powieści N. Gogola;
‘mieć mocne nerwy; być spokojnym, opanowanym; także żyć w stanie napięcia nerwowego’; zwrot; Toteż nie wyjeżdżał czasem i przez cały rok, co tym sobie można jako tako wytłumaczyć, że drzewiej ludzie mieli nerwy jak postronki.
‘ktoś nadzwyczajny, coś wyjątkowego, niezwykle pięknego’; wyr.rzecz., określenie nadawane niegdyś wielu dziełom architektury, inżynierii. W tradycji występuje siedem cudów świata: słynnych budowli i dzieł sztuki; Mam dość jej lekceważenia i głupoty, uważa siebie za ósmy cud świata, a innych ma w nosie. – Internet;
‘być w złym humorze, złościć się, dąsać bez wyraźnego powodu’; zwrot;
‘ktoś chciałby czegoś dokonać, ale niema na to sił fizycznych’; fraza; bibl. (Słowa Jezusa skierowanie do apostołów, którzy zamiast z nim czuwać w Ogrójcu, usnęli. Mt 26, 41: „Czuwajcie i módlcie się, abyście nie ulegli pokusie; duch wprawdzie ochoczy, ale ciało słabe.”) W tłum. J. Wujka „ciało mdłe”; stp. mdły ‘słaby, bezsilny’.
‘skromne, proste, surowe warunki, brak wygód’; wyr. rzecz.,hist. starożyt. Wyrażenie pochodzi od starożyt. Sparty i jej mieszkańców – Spartan, którzy unikali zbytnich wygód i zbytku, słynęli ze skromnych wymagań, prostoty obyczajów i surowej dyscypliny wewnętrznej, byli też bardzo wytrzymali na bóli nieulękli w obliczu niebezpieczeństwa, bowiem od najmłodszych lat czas poświęcali głównie na ćwiczenia wojskowe, wojna była dla nich świętem, a śmierć na polu bitwy – najwyższą chwałą; Mama...
‘ciężka sytuacja, wielkie zmartwienie, kłopot’; wyr. rzecz.,bibl. (To ewang. określenie mąk piekielnych, np. Mt 8, 12: „A synowie królestwa zostaną wyrzuceni na zewnątrz – w ciemność; tam będzie płacz i zgrzytanie zębów.”;Mt 13, 41-42: „Syn człowieczy pośle aniołów swoich: ci zbiorą z jego królestwa wszystkie zgorszenia oraz tych, którzy dopuszczają się nieprawości, i wrzucą ich w piec rozpalony; tam będzie płacz i zgrzytanie zębów.”); J. Miodek,
‘o kimś, kto jest niezdolny do wzruszeń, zimny, obojętny, bezwzględny, okrutny’; wyr. określ.; Nie bądź bez serca. – „Victor J”.
‘o kimś bardzo biednym’; wyr. określ.; mysz kościelna ma problemy ze znalezieniem pożywienia w przeciwieństwie do myszy domowej, która zawsze znajdzie do jedzenia coś, co należy lub należało do człowieka;
‘zbić, pobić kogoś’; zwrot; Nie pomoże esperanto,/Gdy ktoś chce ci spuścić manto. – za J. Liberkiem.
‘zdarzenia wstrząsające, przerażające, budzące grozę; zachowanie zbiorowiska ludzi, tłumu ogarniętego rozpaczą, paniką, w warunkach zamieszania, chaosu, w sytuacji bez wyjścia’; wyr. rzecz., liter. Pochodzi od imienia włos. poety Dantego Alighieri (XIII-XIV w.) jako nawiązanie do jego „Boskiej Komedii”, a zwłaszcza do jej pierwszej części – „Piekła” i zawartych w niej obrazów dusz pokutujących w dziewięciu kręgach piekielnych; Dzieją się tam dantejskie sceny. Pijacy załatwiają swoje...
‘prawda prędzej czy później wyjdzie na jaw, sprawiedliwości zawsze stanie się zadość’; fraza, skrót przysł. – „Oliwa sprawiedliwa zawsze na wierzch wypływa”; (…) wszyscy polscy lewacy – kolaboranci bali się, iż oliwa sprawiedliwa wypłynie. – W. Łysiak
‘nie wolno odbierać rzeczy podarowanych komuś’; fraza, relig.; przysł. wykorzystane w wypowiedzeniu; Trzeba sobie przypomnieć stare powiedzenie – kto daje i odbiera, ten się w piekle poniewiera. – Radio Zet.
‘(coś) najlepszego, ulubionego, pożądanego’; wyr. określ., liter. – A.A. Milne, „Kubuś Puchatek”; Jednak to nie jest ten typ humoru, który tygrysy lubią najbardziej.
‘podjąć działanie, które mają przezwyciężyć pierwsze trudności, nawiązać kontakt, poczynić pierwsze kroki’; zwrot.
‘ktoś okazał, okaże wielkie zdziwienie, zaskoczenie, przerażenie czymś’; zwrot.
‘robić coś bardzo szybko, spieszyć się z czymś’; zwrot; Przed świętami trzeba w domu uwijać się jak w ukropie. – Internet
‘olbrzym pod względem pracowitości, człowiek pracujący bez chwili wytchnienia, ponad ludzkie siły, nadludzko’; wyr. rzecz. W mitol. grec. tytani – giganci, synowie Uranosa – boga nieba i Gai – bogini ziemi, którzy stoczyli z Zeusem walkę o władzę na niebie i zostali strąceni do Tartaru; Przyrodnik Jan Walencik opowiada, że Adam jest tytanem pracy. – „Wprost”.
‘bardzo surowe, okrutne, bezwzględne prawo’; wyr. rzecz., hist. starożyt. Drakon – prawodawca ateński, który sporządził restrykcyjny kodeks karny;
‘coś jest zagrożone, coś jest w niebezpieczeństwie’ albo ‘coś złego może się stać w każdej chwili’; zwrot, łac. sentencja de filo pentod ; Posada Mariusza Kurasa wisiała na włosku po tym, jak jego drużyna w fatalnym stylu przegrała na własnym boisku .
‘ktoś nastawiony do wszystkiego pozytywnie, spodziewający się zawsze pomyślnego obrotu spraw, nieprzejmujący się niekorzystnymi sytuacjami, wypadkami’; wyr. rzecz.; Rodzina zawsze śmieje się zemnie, że jestem niepoprawnym optymistą, bo uważam, że w każdej sytuacji jakoś damy sobie radę. – „Cogito”.
‘mówić, dużo i niepotrzebnie, bezskutecznie coś tłumaczyć’; zwrot.
‘nie zawieść się na kimś, na kogo się liczyło, darzyć kogoś zaufaniem, wierzyć w kogoś’; zwrot, wyścigi konne; Postawiłaś na dobrego konia. – TVP 2.
‘coś dobrego, pozytywnego wśród niepomyślnych wydarzeń, coś rozjaśniającego, neutralizującego nieszczęście’; wyr. rzecz.; Kaczyński – szczęście w nieszczęściu (tyt.).
‘niewielka suma dana przez ubogą osobę kosztem wyrzeczeń, ale z dobroci serca’; wyr. rzecz., bibl. Wyrażenie pochodzi z przypowieści ewang. o ubogiej wdowie, która wrzuciła do skarbonki „dwa drobne pieniążki” – wszystko, co miała (Mk 12, 41-44, Łk 21, 1-4).
‘zmusić kogoś do dużego wysiłku, pracy’; zwrot, zapoż. z franc. jako termin jeździecki we wszystkich krajach europejskich; galopem ‘cwałem’, zmuszanie konia do szybkiej jazdy; Jęz.
‘być osobą złą, złośliwą, być uciążliwym dla innych’; zwrot, relig., skrócone przysł. Modli się pod figurą, a diabła ma za skórą; Okropny był Rimbaud/Diabła miał za skórą ten pieczeniarz ze zdradą w oku/Uciekał z domu/Majątek za morzem zbijał i ciągle czegoś żądał od rodziny – A. Międzyrzecki.
‘zbić kogoś, uderzyć’; zwrot; fanga ‘cios, uderzenie’; Euzebiusz, jeden kolega, który jest bardzo silny, chciał dać Ananiaszowi fangę w nos, ale Ananiasz nosi okulary i nie zawsze można go bić . – Sempé i Gościnny.
‘nienowocześnie, prymitywnie; jak za bardzo dawnych czasów’; wyr. określ.; Miejscowości są tam oddalone od siebie o wiele kilometrów, często żyje się jak za króla Ćwieczka.
‘zrobić komuś awanturę, nakrzyczeć na kogoś’; zwrot, teatr.; Internet.
‘być bezczelnym, cynicznym; pozbawionym ambicji, honoru, skrupułów’; zwrot, bibl. (Iz 48, 4: „Ponieważ wiedziałem, że jesteś uparty i kark twój jest drągiem z żelaza, a twoje czoło miedziane.”); J. Liberek.
‘niezgrabnie się poruszać, potrącając lub przewracając różne rzeczy’; ‘postępować niezręcznie w kontaktach z ludźmi’; zwrot. Jedna ze starszych wersji tego porównania (1904 r.) brzmi: zachowywać się jak święty słoń wprowadzony do sklepu z porcelaną . Czy ktoś kiedyś wprowadzał słonie do sklepu? Chyba nie, bo np. w jęz ang. w podobnym porównaniu słonia zastępuje byk. Chodzi więc o wyolbrzymienie przeciwieństw: z jednej strony wielkie i ciężkie zwierzę, a z drugiej – krucha porcelana....
‘pozwolić komuś samodzielnie o czymś decydować, działać’; zwrot; (…) Wszystkie/które dają nam/wolną rękę/przy wyborze decyzji. – E. Lipska.
‘spocić się ze strachu, przerazić się czegoś, doznać gwałtownych emocji’; zwrot; Gdy usłyszałem głos nauczyciela, oblałem się zimnym potem.
‘o kimś niewykształconym, nieoświeconym, kto nic nie rozumie, nie ma o niczym pojęcia’; wyr. określ., obycz. Ciemny jak tabaka w rogu , czyli jak sproszkowany tytoń pobudzający do kichania, znany w Polsce od XVII w. Noszono go w tabakierkach, które mogły być wykonane z masy rogowej, albo w rożkach zrobionych z rogów wołowych.
‘przekroczyć granicę czegoś, zrobić decydujący krok, powziąć nieodwołalną decyzję’; zwrot, hist. starożyt. Rubikon – rzeka, która w czasach republiki rzym. stanowiła granicę między Galią Przedalpejską a Italią właściwą. Przejście wojsk Juliusza Cezara przez Rubikon do Italii w 49 r. p.n.e. było pogwałceniem prawa, które zabraniało dowódcy wojskowemu opuszczać wyznaczoną mu prowincję. Krok ten równał się wypowiedzeniu wojny senatowi rzym.; trzyletnia wojna domowa oddała całą władzę Cezarowi.
‘być człowiekiem zdecydowanym, odważnym, prawym, silnym’; zwrot; Miała charakter, dlatego pokonywała wszystkie trudności i jeszcze pomagała innym. – TV Trwam.
‘skomplikowany problem, zawiła, trudna do rozwiązania sprawa’; wyr. rzecz. (zwykle tworzy zwrot w połączeniu z czas.: przeciąć, rozciąć … – ‘rozstrzygnąć bardzo trudną, skomplikowaną sprawę w sposób stanowczy, radykalny’), starożyt. grec. Wyrażenie węzeł gordyjski nawiązuje do podania, wg którego Aleksander Macedoński rozciął mieczem kunsztowny węzeł zawiązany przez Gordiosa I, ojca Midasa, króla Frygii. Zgodnie z przepowiednią ten, kto rozsupła ten węzeł, miał otrzymać władzę nad Azją...
‘przyczyna zła, dawna wina albo błąd’; wyr. rzecz., relig. Według Biblii i pojęć chrześcijańskich grzech pierwszych rodziców – Adama i Ewy – który spadł na wszystkich ludzi.
‘nieustanne niebezpieczeństwo zagrażające komuś’; wyr.rzecz., hist. Damokles był faworytem na dworze tyrana Syrakuz. Kiedy nieustannie wychwalał szczęśliwe życie władcy, ten zaprosił go na ucztę i posadził przy stole pod zawieszonym u sufitu na końskim włosie obnażonym mieczem; Ten sprawdzian wisiał nad naszą klasą jak miecz Damoklesa. – „Cogito”.