robić/stroić sobie z kogoś/czegoś żarty
‘nie traktować kogoś, czegoś poważnie,wyśmiewać się, kpić z kogoś, czegoś’; zwrot, dawn. stroić ‘robić, wyrabiać, przyrządzać’; Ktoś chyba robi sobie z nas żarty.; (…) a ja nie trzpiot, nie birbant, żebym sobie miał z ciebie żarty stroić. – S. Bąba.
robić/urządzać/wyprawiać cyrk
‘zachowywać się prowokacyjnie, awanturować się’; zwrot, zabawy; I gdy słyszę powiedzenie: „Nie rób mi tu cyrku”, to myślę, że gdyby wszędzie było jak w cyrku, byłoby dobrze. – „Angora”.
robić/zrobić coś na jedno kopyto
‘robić coś tak samo, jednakowo’; zwrot, stp. rzem. kopyto – ‘przyrząd szewski w kształcie ludzkiej stopy, na którym robiono buty wg tego samego wzoru, czyli takie same’; Wszystkie programy są na jedno kopyto.
robić/zrobić coś z własnej woli
robić/zrobić coś bez przymusu, dobrowolnie’; zwrot; (…) nie może być (oklaski) usprawiedliwienia/że urodziłem się istotnie, ale/nie z własnej woli i bez złych zamiarów – S. Barańczak.
robić/zrobić coś za czyimiś plecami
‘robić/zrobić coś bez czyjejś wiedzy,w tajemnicy, ukrywając coś przed kimś’; zwrot; (…) Zyga wykonał czarną robotę za jego plecami.
robić/zrobić na kimś wrażenie
‘wywrzeć na kimś jakiś wpływ; wywołać określone uczucia, reakcję psychiczną’; zwrot; Wystąpienie Ojca Świętego w instytucie Yad Vashem, jego łzy, jego otwarte serce zrobiły na wszystkich wielkie wrażenie. – „Wprost”.
robić/zrobić wielkie oczy
‘dziwić się, patrzeć ze zdziwieniem, okazywać zaskoczenie, zdumienie’; zwrot; (…) kiedy dorosłem, matka, którą zresztą rzadko widywałem, robiła wielkie oczy, udawała, że nie rozumie (…). – S. Bąba; Zamiast robić marsowe miny, złościć się, zrobiłam duże, naiwne oczy, nieśmiało się uśmiechnęłam– i poszło jak z płatka.
robota głupiego/głupiego robota
‘praca nie przynosząca efektów, bezcelowa’; wyr. rzecz.; Odśnieżanie w taką zawieję to robota głupiego. Za chwilę i tak wszystko zawieje.
robota głupiego/głupiego robota
robota pali się komuś w rękach
robota pali się komuś w rękach
‘ktoś pracuje bardzo szybko, bardzo wydajnie’; zwrot.
Rodzina
rodzinne gniazdo
‘dom rodzinny, najbliżsi’; wyr. rzecz., przyr.; Zdana matura oznacza najczęściej wylot z rodzinnego gniazda na studia. – „Cogito”.
rogata dusza
rogata dusza
‘człowiek niepokorny, hardy, nie poddający się rygorom’; wyr. rzecz.; Wszyscy go lubiliśmy, ale miał opinię rogatej duszy. – Internet.
Rogaty
Rok
Rola
rosnąć jak na drożdżach
‘rosnąć, dojrzewać bardzo szybko’; zwrot, kulin.; drożdże ‘zaczyn, zakwas do chleba, dzięki któremu ciasto szybko rośnie’; Rosną jak na drożdżach i mają wilczy apetyty.
rosnąć/wyrastać itp. jak grzyby po deszczu
Rosół
rozbawić kogoś do łez
‘rozśmieszyć, rozbawić, zachowaniem sprowokować do śmiechu’; zwrot; Publikowany dziś fragment autobiografii Jerzego Dudka rozbawił nas do łez.
rozbić w proch i pył
rozbić w proch i pył
‘zniszczyć coś, kogoś całkowicie; unicestwić’; zwrot, bibl.(2 Krl 23, 6); (…) wzrasta liczba bezstronnych prac naukowych rozbijających w proch i pył tradycyjną złowrogą „mitologię” Inkwizycji. – W. Łysiak
rozbić/obrócić coś w perzynę
‘zniszczyć coś doszczętnie, całkowicie’; zwrot; perzyna to, co się pali, co zostało zniszczone pożarem; zgliszcze; Strąciłem wroga i rozbiłem w perzynę jego zastępy – TVN; (…) niedawno płonęły angielskie Oldham i Bradford podpalone i obrócone w perzynę przez społeczność kolorową (…). – W. Łysiak
rozbić/roznieść w puch
‘rozbić/roznieść całkowicie, doszczętnie; zniweczyć coś’;zwrot; Katarzyna Skowrońska wczoraj rozbiła Japonki w puch.
Rozbrat
rozdawać karty
‘nieformalnie decydować o istotnych sprawach, o przebiegu zdarzeń’; zwrot, karty; Andrzej Wajda rozdaje karty w Gdyni (…). – „Fakt”; Czułem, że karty rozdawane są za moimi plecami. – „Angora”.
Rozdział
Rozdzierać
rozdzierać szaty nad czymś/nad kimś
rozdzierać szaty nad czymś/nad kimś
‘użalać się, ubolewać nad stanem czegoś, kogoś; potępiać coś, rozpaczać, lamentować’; zwrot, bibl. (Est 4, 1: „Skoro Marchodeusz dowiedział się o wszystkim, co czyniono, rozdarł szaty i okrył się worem, i [posypał głowę] popiołem, wyszedł na środek miasta i lamentował głośno i gorzko.”); (…) utworzyła się już klasa mówców i słuchaczy rozdzierających szaty nad naszym opłakanym charakterem narodowym. – W. Łysiak.
rozebrać się jak do rosołu
‘rozebrać się całkiem, zostać nagim’; zwrot kulin. Porównanie oparte jest na anegdocie mówiącej o szlachcicu, któremu zamiast krupniku podano czystą polewkę. Kiedy go spytano, dlaczego się rozbiera odpowiedział, że będzie nurkował, aby znaleźć jakąś krupę (ziarenko kaszy). Tym sposobem zmusił skąpego gospodarza do podania prawdziwego krupniku. Opowieść jest wersją starszej anegdoty spisanej w 1515 r., a dotyczącej toskańskiego proboszcza, który, według włoskiego oryginału, miał nurkować w...
Rozgrzeszyć
rozgrzeszyć kogoś z czegoś
‘darować coś komuś, nie mieć komuś czegoś za złe; potraktować kogoś z wyrozumiałością i pobłażliwością’; zwrot, relig.; Posłanka została rozgrzeszona przez kolegów. – „Fakt”.
Rozkoszować
rozkoszować się czymś
‘odczuwać dużą przyjemność z jakiegoś powodu, cieszyć się bardzo z czegoś’; zwrot; Kreml wyraźnie rozkoszuje się tym, że zaledwie rok po rewolucji Kijów znów musi zabiegać o względy Moskwy.
rozłożyć/rozkładać ręce
‘okazać/okazywać bezradność; wyrazić/wyrażać gestem, że nic nie można zrobić, pomóc w danej sytuacji’; zwrot, gest; Obaj spoglądali pytającym wzrokiem na Vahratila, który tylko uśmiechnął się i rozłożył ręce. – za AG2; Dyrektor robił to, co oni chcieli – lekarz rozkłada ręce. – „Angora”.
Rozmawiać
rozmawiać jak gęś z prosięciem
rozmawiać jak gęś z prosięciem
rozmawiać jak gęś z prosięciem
‘rozmawiać bez wzajemnego zrozumienia, nie móc się porozumieć, dogadać’; zwrot. Porównanie to przywodzi na myśl wiersz J. Brzechwy „Rozmawiała gęś z prosięciem”, jest jednak od niego starsze. W jednym z listów F. Chopin tak relacjonował swoją rozmowę z lady Byron, wdową po poecie: Rozmawiamy jak gęś z prosięciem, ona po angielsku, a ja po francusku.
rozmawiać jak mężczyzna z mężczyzną
‘rozmawiać szczerze i po partnersku,nie omijając najtrudniejszych tematów’; zwrot; (…) tata Kuby porozmawia z nim jak mężczyzna z mężczyzną. – „Angora”.
Rozmnożenie
Rozmowa
roznieść na strzępy
‘zniszczyć coś, zniweczyć, unicestwić’; zwrot; (…) on wie, że mógłby rozerwać na strzępy swym bezlitosnym, ostrym jak brzytwa piórem (…). – W. Łysiak.
Rozpacz
rozpaczliwa próba
‘ostatnie, beznadziejne usiłowania, starania podjęte w celu dokonania czegoś’; wyr. rzecz.; Mamy więc do czynienia z rozpaczliwą próbą wywołania skandalu, nie zaś z nim samym.