Ojczyzna
Powojenne dylematy akowców
W konspiracji nadal działają po wojnie akowcy, tacy jak Maciek Chełmicki i Andrzej Kossecki, bohaterowie Popiołu i diamentu Jerzego Andrzejewskiego. Ich zadaniem jest kontynuowanie w podziemiu tego, co zaczęli podczas okupacji: likwidacja wrogów ojczyzny, doprowadzenie do odzyskania niepodległości przez Polskę. W ich rozumieniu wrogami ojczyzny są tak samo komuniści, jak i hitlerowcy, tak samo Sowieci, jak i polscy komuniści. Mają wykonać wyrok na jednym z takich komunistów – Szczuce....
Szlachetny rycerz cudzoziemiec
U Sienkiewicza pojawia się też motyw szlachetnego rycerza cudzoziemca. W Krzyżakach tę rolę odgrywa rycerz z Lotaryngii, pan Fulko de Lorche, honorowy, prawdomówny, szlachetny, niestety naiwny rycerz. Przybywa on pomagać Krzyżakom w walkach z niewiernymi, tj. Litwinami i Żmudzinami (tak przedstawiają ich zakonni bracia). Z ciekawości trafia też na Mazowsze, gdzie spodziewa się naiwnie zyskać sławę, zabijając smoka i ratując cudną dziewicę. Jest bardzo kochliwy i oddaje hołd coraz to nowym...
Szaleństwo kochanków ojczyzny
Za swoiste szaleństwo można uznać też zachowanie Konrada Wallenroda w czasie uczty, kiedy to śpiewa on przy pucharze swoje mroczne pieśni. Szalonymi można też nazwać pieśni Gustawa-Konrada z III części Dziadów , który w Improwizacji bluźni przeciw Bogu, a także śpiewa pieśń, interpretowaną przez Marię Janion jako wampiryczna: I Pieśń mówi: ja pójdę wieczorem, Naprzód braci rodaków gryźć muszę, Komu tylko zapuszczę kły w duszę, Ten jak ja musi zostać upiorem. (...) Potem pójdziem, krew...
Zdrajca – najgorszy wróg
Jako najgorsi wrogowie ukazywani są jednak zdrajcy ojczyzny. W Panu Tadeuszu z wielką niechęcią, w odróżnieniu od Rosjanina Rykowa, został przedstawiony major Płut, zruszczony Polak, bardzo gorliwy w tępieniu wszelkich buntów, surowy łapownik, zepsuty cham... Zdrajca Kuklinowski, który przeszedł na stronę szwedzką ( Potop Henryka Sienkiewicza), potraktowany zostaje z należną pogardą. Jest okrutnikiem: znęca się nad Kmicicem, przypieka go żywym ogniem. To mały człowiek, który dla własnej...
Zemsta za osobiste urazy
Z zemstą za zdradę ojczyzny często idą w parze osobiste urazy. I tak np. Ksawery Horsztyński nienawidzi hetmana Szymona Kossakowskiego nie tylko dlatego, że jest on wrogiem ojczyzny, lecz również za to, że odbił mu ukochaną kobietę i ożenił się z nią (choć nie zyskał jej miłości), odebrał mu też dziecko. Z kolei Kossakowski nie może darować Horsztyńskiemu, że żona go nie kocha, bo i tak mimo ślubu z hetmanem nie zapomniała o Ksawerym. By się zemścić, hetman skupuje weksle Horsztyńskiego i...
Matka Polka
Motyw macierzyńskiego cierpienia w specyficzny sposób przejmie polska literatura patriotyczna, kreująca mit matki Polki, wychowującej syna do nierównej walki z wrogiem. Bohaterka taka jest świadoma, że syna może stracić, a jednak obowiązek patriotyczny nakazuje jej przygotowanie go do roli bojownika o wolność ojczyzny. Ten model macierzyństwa eksponuje Adam Mickiewicz w wierszu Do matki Polki , opisującym w obrazowy sposób ból rodzicielki przyszłego patrioty, która od najmłodszych lat...
Zdrajcy króla
Odrębną kategorię zdrajców ojczyzny stanowią zdrajcy króla. Np. Kmicic zostaje wykreowany przez Bogusława na takiego potencjalnego królobójcę, co tak wstrząsa Oleńką (Bogusław spodziewa się właśnie takiej reakcji). Zdrajcami króla, nie tylko ojczyzny, okazują się obaj Radziwiłłowie – Janusz i Bogusław, bohaterowie Potopu . Również Kozacy biorący udział w powstaniu pod wodzą Chmielnickiego w Ogniem i mieczem okazują się nielojalni wobec władcy. Na usprawiedliwienie swych działań mają...
O 1968 roku dosłownie
Dyskryminacja polskiej Żydówki Irmy Seidenman w czasie II wojny światowej i w powojennej Polsce jest tematem popularnej powieści Andrzeja Szczypiorskiego Początek . Losy żony słynnego lekarza Ignacego Seidenmana, która w czasie wojny ukrywała się pod nazwiskiem Gostomska, plotły się dość paradoksalnie (ironia losu!). W czasie II wojny światowej znalazła się na gestapo, ale została uratowana dzięki pomocy przyjaciół i życzliwych ludzi, w tym Niemców (!) i przetrwała straszliwy okres...
Itaka – miejsce utracone bezpowrotnie, miejsce rozczarowania
Itaka bywa też przedstawiana jako miejsce utracone, utracona ojczyzna, do której powracamy, utracona młodość. Z powrotu można wyciągnąć pesymistyczne wnioski. Rozczarowany czuje się bohater powieści Jerzego Andrzejewskiego Nikt , zreinterpretowanej historii Odysa. Jest zawiedziony, bo rzeczy, miejsca i osoby odnalezione po latach nie są już takie same jak były. O możliwości doznania takiego zawodu pisze też Kawafis w wierszu Itaka („znajdujesz ją ubogą”).
Dom
Kochasz ty dom, rodzinny dom, Co w letnią noc, śród srebrnej mgły, Szumem swych lip wtórzy twym snom I ciszą swą koi twe łzy? (Maria Konopnicka, Pieśń o domu ) Ziemio moja, droższa od innych, Nie śpię, szukam wspomnień dziecinnych, Bazgrzę niezręcznie i na papierze Dom się pojawia, płoty, ganki. Bzy pachnące w majowe ranki I wśród trawnika konwalie świeże (Władysław Broniewski, Rysunek ) Dom jest sześcianem dzieciństwa Dom jest kostką wzruszenia (Zbigniew Herbert,...
- Dom polski na Kresach zdemitologizowany
- Dom kupiecki magicznie przemieniony
- Dom – skoncentrowany wokół matki
- Dom toksyczny
- Domy niekonwencjonalne
- Ubogi dom w mieście
- Dom szlachecki w krzywym zwierciadle groteski
- Dom mieszczański
- Dom jako miejsce ocalenia, ucieczki
- Dom chłopski w krzywym zwierciadle
- Domy podupadłej szlachty i rodzącej się inteligencji
- Dom jako ojczyzna
- Dom chłopski
- Kawalerski dom
- Dom, czyli dworek szlachecki
Przekleństwo poetów i pisarzy; narodowy balast
W pewnym momencie, zwłaszcza po odzyskaniu niepodległości, poeci uznają ojczyznę za temat uciążliwy, chcą wyzwolić się od niego i pisać nareszcie „normalnie”. Poeci dwudziestolecia międzywojennego oświadczają: „Więc zrzucam z ramion płaszcz Konrada” (Antoni Słonimski, Czarna wiosna ) i postulują: „A wiosną – niechaj wiosnę, nie Polskę zobaczę” (Jan Lechoń, Herostrates). W powojennych utworach Gombrowicza, kpiących z Polski Sienkiewiczowskiej, Polski stereotypów, Polski– przedmurza...
Podjęcie decyzji równej samobójstwu
Literatura przedstawia też szereg bohaterów, którzy samobójcami sensu stricte nie są, ale niejako sami na siebie wydają wyrok śmierci. Wolą żyć, ale tak organizują swe życie, jak gdyby świadomie z tego daru zrezygnowali, igrają ze śmiercią, dopuszczają jej wybór, jeśli tego wymagać będą okoliczności. Np. tytułowy bohater średniowiecznej Pieśni o Rolandzie niejako wydaje wyrok na siebie i swoich współtowarzyszy, rezygnując z wezwania pomocy i stając do walki przeciw nierównym siłom wroga....
Ofiara w walce za ojczyznę – z życia, honoru, sławy...
Są i tacy bohaterowie, którzy gotowi są poświęcić dla dobra ojczyzny nie tylko życie, szczęście i zdrowie, ale i swoje dobre imię, honor, sławę. Poeta jest pewny, iż jest jednostką wybitną i nieprzeciętną, może działać za innych i w imieniu innych, sam, bez ich zgody, nie współpracując z nikim. Taka samotna misja musi źle się skończyć... Drogowskazem dla ich postępowania mogą być słowa wybitnego poety doby renesansu Jana Kochanowskiego: „A jeśli komu droga otwarta do nieba,/Tym, co służą...
Żona przyjaciel
Przyjacielem jest niewątpliwie żona Waltera Alfa (Konrada Wallenroda)– Aldona opisana w utwo rze Adama Mickiewicza. Litwinka, córka księcia Kiejstuta, dzieli los swego nieszczęsnego męża, który „szczęścia w domu nie znalazł, bo go nie było w ojczyźnie”. Gdy postanawia on walczyć podstępem z Krzyżakami jako Konrad Wallenrod, żona zaszywa się w wieży krzyżackiego zamku w Malborku jako Pustelnica i wiedzie z dawnym mężem, rycerzem i zakonnikiem, długie wieczorne rozmowy. Zna serce i trudy życia...
Podróże romantyków – tęsknota i... odnajdywanie śladów własnego kraju w obcych stronach
Podróże są specjalnością romantyków. Niekiedy odbywają je przymusowo, jako emigranci, czasem zesłańcy. Np. Adam Mickiewicz za działalność konspiracyjną został skazany na wyjazd do guberni w głąb Rosji – do Petersburga, a potem Odessy. Z Odessy wieszcz odbył podróż na Krym i tam powstał słynny cykl Sonetów krymskich – między innymi Stepy Akermańskie , w których step zostaje porównany do oceanu: Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu, Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi, Śród fali...
Ojczyzna – PRL
Bardzo specyficznie mówi o swej PRL-owskiej ojczyźnie Rafał Wojaczek w dość bluźnierczym wierszu . Konwencja wzniosła, patetyczna, związana z patronką Polski – Matką Boską miesza się tu z przyziemnymi szczegółami, niekiedy bluźnierczym konkretem. Atrybutom Matki Boskiej(mądrość) i litanijnym określeniom Maryi („Matko mądra jak wieża kościoła”) towarzyszą wyrażenia spod budki z piwem („i troskliwa jakby bufetowa”, „matka dobra jak piwo żywieckie”, „dwie setki”). Prócz tych dwu kręgów...
Inne rodzaje miłości
Jednak miłość to przecież nie tylko miłość erotyczna, to także miłość bliźniego, miłość chrześcijańska: „caritas” (przeciwieństwo „eros”), o której traktuje Hymn św. Pawła z Listu do Koryntian , czy miłość macierzyńska, miłość dzieci do rodziców, miłość do przyjaciół czy wreszcie miłość do ojczyzny ( Hymn o miłości ojczyzny Krasickiego) czy do Boga.
Idealizowany obiekt marzeń emigrantów
P ocząwszy od epoki romantyzmu rozpoczyna się nurt emigracyjnej, idealizującej ojczyznę poezji i prozy. Powstają pełne nostalgii utwory Juliusza Słowackiego takie jak Hymn , w którym Polska pojawia się jako wytęskniony kraj, gdzie poeta chciałby zostać pochowany, kraj piękna i... fruwających nad polskim ugorem bocianów. Ten motyw pojawia się też w poezji Norwida, idealizującej Polskę jako kraj zamieszkany przez ludzi pobożnych, szlachetnych, serdecznych: Do kraju tego, gdzie kruszynę...
Ojczyzna
Rzadko na moich wargach – Niech dziś to warga ma wyzna – Jawi się krwią przepojony, Najdroższy wyraz: Ojczyzna. Widziałem, jak ją na rynkach Gromadzą kupczykowie, Licytujący się wzajem, Kto Ją najgłośniej wypowie. (Jan Kasprowicz, Rzadko na moich wargach )
Mała ojczyzna
W literaturze współczesnej karierę robi pojęcie małej ojczyzny. Kraina dzieciństwa,najbliższe otoczenie, które kształtuje człowieka na przyszłość, koloryt lokalny Gdańska, Beskidów, Warszawy czy zwłaszcza magicznych dla literatury polskiej Kresów pojawia się często jako tzw. motyw centralny w autobiograficznej przeważnie prozie. Przestrzenie Kresów, ziem utraconych, magicznych i często idealizowanych (jeszcze w Panu Tadeuszu !) penetrują: Czesław Miłosz (zwłaszcza w quasi-autobiograficznej...
Matka Boska romantyków
Imię Maryi pojawia się też w utworach romantycznych. Echa kultu maryjnego pobrzmiewają w Inwokacji do Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, w której poeta dziękuje Matce Boskiej Ostrobramskiej za cudowne uzdrowienie w dzieciństwie oraz błaga ją o „powrócenie cudem na ojczyzny łono” lub choćby przeniesienie „duszy utęsknionej/do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych”. W III części Dziadów czytamy o tym, jak Gustaw-Konrad (bluźnierca) broni imienia Maryi przed obrazą: JANKOWSKI (...)...
Zamknięta, sarmacka
Polska sarmacka, broniona np. przez Paska ( Pamiętniki ) czy opisanych w Trylogii Sienkiewiczowskich rycerzy, to Polska, w której mieszka naród wybrany, pochodzący od starożytnego bitnego ludu Sarmatów. Dumni, skłonni do wojen z poganami, zamknięci na nowinki i chwalący swój porządek rycerze to np. ukazany we wszystkich częściach Trylogii pan Zagłoba. Ironicznie o Polakach określających się mianem Sarmatów pisał Jacek Kaczmarski (płyta Sarmatia ), przy okazji utrwalił jednak różne...
Ojciec dobry
Dobrym ojcem wydaje się Benedykt Korczyński, początkowo wprawdzie nieumiejący znaleźć wspólnego języka z synem, potem jednak potrafiący się z nim pojednać i dostrzec w nim kontynuatora swojej pracy, siebie z młodości. Za dobrego ojca można też uznać Seweryna Barykę, który przekazuje synowi, Cezaremu pamięć o ojczyźnie, tradycje niepodległościowe i w ostatnim swym życzeniu nakazuje synowi powrót do Polski. Kreśli przed nim wizję „szklanych domów”, która w konfrontacji z szarą polską...
Dająca sławę
Już w antyku obronę ojczyzny uważano za zaszczytny obowiązek. Grecki poeta Tyrteusz, zagrzewający do walki (od jego imienia pochodzi termin poezja tyrtejska), pisał: Rzecz to piękna zaprawdę, gdy krocząc w pierwszym szeregu, Ginie człowiek odważny, walcząc w obronie ojczyzny (...) (Tyrteusz, „Rzecz to piękna...” , tłum. Włodzimierz Appel) Podobnie Jan Kochanowski głosił: A jeśli komu droga otwarta do nieba, Tym, co służą ojczyźnie. Wątpić nie potrzeba, Że co im zazdrość ujmie, Bóg...
Punkt odniesienia, ojczyzna, dom
Wybitny grecki poeta przestrzega jednak przed takim traktowaniem ojczyzny, miejsca urodzenia. Itaka, rozumiana jako ojczyzna czy mała ojczyzna, powinna być jedynie punktem odniesienia, a nie miejscem mającym nas obdarzyć bogactwem, w którym mamy przeżyć wszystko. Powinniśmy mieć ją wiecznie w pamięci („przez cały ten czas pamiętaj o Itace”), ale wracać do niej należy późno, gdy doświadczymy już życia: zachwycimy się „porankami lata”, „egipskimi miastami”, „handlowymi stacjami Fenicjan”,...
Ojciec i matka opłakujący syna
Mniej naturalną koleją rzeczy jest opłakiwanie syna przez rodziców, jak ma to miejsce w Iliadzie . Stary król Priam, władca Troi, upokarza się przed wrogiem Achillesem, zabójcą swego syna, byle wybłagać zwłoki ukochanego dziecka. Osiąga zresztą efekt: wzrusza dzielnego i okrutnego wojownika, który wydaje mu ciało Hektora.. . Achillesowi przypomina się bowiem własny ojciec staruszek. Matką najboleśniej opłakującą syna jest Maryja ( Lament świętokrzyski ) i dzielące jej los matki bojowników...
Polska groteskowa
Innym sposobem mówienia o PRL-u jest... groteska. Stosuje ją w Małej apokalipsie Tadeusz Konwicki. Ukazana w niej zostaje ojczyzna kaleka, dziwny twór zależny od ZSRR i pretendujący do zostania kolejną republiką Związku Radzieckiego. Na główny obiekt stolicy wyrasta Pałac Kultury – dowód naszej służalczej zależności i potęgi sąsiada. Widzimy Warszawę w dniu święta, Warszawę transparentów, haseł, przemówień, bankietów, a jednocześnie ukrywającą się za tą fasadą bylejakość – nawet zapałki...
Między tradycyjną rolą a potrzebą chwili
Między tradycyjną rolą a potrzebą chwili wybierają kobiety, które muszą wyjść ze swej roli, by osiągnąć jakiś cel: grać w teatrze (bohaterka Zakochanego Szekspira ), kształcić się (bohaterka filmu Yentl ), bronić ojczyzny (kobieta żołnierz: Joanna d’Arc, Grażyna, Emilia Plater). Dzielne kobiety na ogół osiągają swoje cele, choć czasami płacą cenę najwyższą i umierają.
Emigracja jako wygnanie
Emigranci epoki romantyzmu: Słowacki, Mickiewicz, Norwid kreowali się na wygnańców tęskniących za ojczyzną i cierpiących z powodu niemożności powrotu. Juliusz Słowacki w swoim słynnym Hymnie , w którym podmiot liryczny zapewne można utożsamiać z autorem, skarżył się: Żem często dumał nad mogiłą ludzi, Żem prawie nie znał rodzinnego domu, Żem był jak pielgrzym, co się w drodze trudzi Przy blaskach gromu, Że nie wiem, gdzie się w mogiłę położę, Smutno mi, Boże! (Juliusz Słowacki, Hymn )...
Oświeceniowa krytyka pijaństwa
Sarmackie pijaństwo piętnuje w swej satyrze ( Pijaństwo ) Ignacy Krasicki. Opisana i skrytykowana została w niej polska obyczajowość, która nakazuje pić z każdej okazji: imienin żony, odwiedzin gości, dolegliwości żołądkowych... Wyśmiane zostają także zwyczaje lubiących alkohol, którzy przy butelce chętnie dyskutują o „miłości ojczyzny, o dobru publicznym,/O wspaniałych projektach” oraz kopalniach „srebra i złota w Olkuszu”, wojnach, reformach, a nawet o... szkodliwości picia wódki. Autor...
Zemsta na wrogach ojczyzny
Odmienną kategorię stanowi odwet na wrogach ojczyzny. Więźniowie przetrzymywani w celi za działania konspiracyjne w Dziadach cz. III Adama Mickiewicza śpiewają: „Zemsta, zemsta, zemsta na wroga,/z Bogiem i choćby mimo Boga!”. Kordian – tytułowy bohater dramatu romantycznego Juliusza Słowackiego decyduje się na królobójstwo, byle zgładzić cara, który bezprawnie mieni się królem Polski. Z kolei Walter Alf, podszywający się pod rycerza Konrada Wallenroda traci honor, łamie rycerskie słowo,...
Zdrajcy w imię dobra ojczyzny i ludzkości
Judyta, choć w pewnym sensie zdradziła, bo działała wbrew swym słowom i zapewnieniom, działała dla dobra ojczyzny. Podobnie postępował bohater mitów oraz starogreckich eposów – Iliady i Odysei , mądry, przebiegły Odyseusz (Odys, Ulisses), dzięki któremu do Troi wprowadzono ogromnego konia, niby pozostawionego w popłochu przez wycofujące się wojska (a może w darze?,jak wydawało się obleganym). Trojanie wciągnęli go za bramy miasta, a nocą z jego wnętrza wyszli uzbrojeni wojownicy, wśród nich...
Sprytny sługa
Przeciwieństwem sługi głupiego jest sługa sprytny. Taki jest chciwy Rzędzian, umiejący wpłynąć na swego pana tak, by był dla niego hojny. Tacy są również Kiemlicze, bohaterowie Potopu , służący, gdy trzeba, ojczyźnie i Kmicicowi, którego ratują z opresji. Jednakże przede wszystkim przyświeca im pieniądz,są chciwi i sprytni. Na swój sposób sprytny jest też niedołęga Papkin – bohater Zemsty Aleksandra Fredry, dość tajemnicza, komiczna postać służąca Cześnikowi. Głupota i tchórzostwo nie...
Pustelnik (Gustaw)
Pustelnikiem nazwany zostaje również bohater IV części Dziadów Adama Mickiewicza, nieszczęśliwy, porzucony kochanek, „umarły dla świata”. Jego status jest dla literaturoznawców niejasny (jest upiorem czy żywym człowiekiem? – trudno to jednoznacznie orzec, ale wiele wskazuje na to, że upiorem). Pewne jest jedno: został skrzywdzony w miłości, nie widzi już przyszłości dla siebie na świecie. Opowiada swą dramatyczną historię księdzu, gospodarzowi ubogiej chatki, swemu byłemu nauczycielowi....
ojczyzna
1. ‘kraj, w którym się ktoś urodził, którego jest obywatelem, ziemia rodzinna’; 2. stpol. także ‘majątek odziedziczony po ojcu, dziedzictwo, ojcowizna’; ogsłow. (por. czes. otčina, ros. przestarzałe otčizna ‘ojczyzna’) < psłow. *otьčina ‘dziedzictwo po ojcu, ojcowizna’ pochodzące od psłow. *otьcь; w stpol. w XIV w. słowo występowało w postaciach oćczyzna, oczszyzna, otczyzna, otszyzna oraz ojczyzna.
Marzenia patriotów
Na ogół piękne są marzenia patriotów – żyjących pod zaborami lub w czasie okupacji – o wolnej ojczyźnie. Za te marzenia przychodzi im płacić śmiercią, poświęceniem życia prywatnego. Tak jest w przypadku marzącego o wolnej ojczyźnie Konrada Wallenroda, bohatera utworu Adama Mickiewicza. Wybór walki z Krzyżakami o wolność Litwy przypłaca szczęściem osobistym, rycerską sławą, a w końcu życiem (idzie na daleko posunięte kompromisy moralne). Marzenia patriotów powstańców też kończą się osobistą...
Metafora lekcji
Z kolei w wierszu Lekcja polskiego – Ernest Bryll polemizuje z romantycznymi gestami Polaków niezdolnych do czynów, zdolnych do wielkich metafor. Metafora ojczyzny – tonącego okrętu, zaczerpnięta z kazań Skargi i poezji Słowackiego, nie oddaje, według mówiącego w wierszu, istoty ojczyzny. Ojczyzna to także kołyszący się na falach sklecony przez cieślę korab, chory, ale płynący – a nie wrak. Polska skłonność do „nurkowania we wrakach” razi poetę. Za mało pracy, zbyt wiele metafor......
Szklane domy
Marzenia o szczęśliwej Polsce, niepodległej, nowoczesnej i pięknej, snuć będzie stary Baryka ( Przedwiośnie Stefana Żeromskiego). Umrze, powtarzając synowi, że w Polsce czekają na niego szklane domy. Przybywszy do ojczyzny z Baku, Cezary przerazi się szarością i ubóstwem Polski, a gdy ją lepiej pozna – także panującymi w niej układami i niesprawiedliwością.Wcześnie rozczarowany pustymi hasłami rewolucyjnymi (dającymi ludziom marzenia bez pokrycia o sprawiedliwości społecznej), nie uwierzy...
Zemsta na obcych – krzywda Niemców
Więźniowie obozów koncentracyjnych mszczą się na Niemcach – w serialu Dom mowa o zabiciu byłego kata przez byłego więźnia. W tym samym serialu mowa także o dyskryminacji Polki, zgwałconej przez Niemca. Dziewczynę, cudem ocalałą po gwałcie od śmierci, obmawia cała kamienica, sąsiedzi wytykają ją palcami albo wręcz wygrażają ciężarnej i jej przyszłemu dziecku. Nawet dziadek nie może zaakceptować takiego wnuka. Gwałcicielowi córki życzy straszliwego cierpienia: życia „bez rąk, bez nóg”. O...
Zdrada rodziny i przyjaciół
Jeszcze inną kategorię stanowią zdrady osobiste, np. zdrada rodziny i przyjaciół.Zdradza Rolanda, a przy okazji króla i ojczyznę, zazdrosny krewny Ganelon. Wyznaczony na posła do króla Saracenów Marsyla spowoduje, że wrogowie, korzystając z jego informacji, zaatakują tylną straż wojsk dowodzoną przez Rolanda. To z jego inicjatywy Roland zostaje dowódcą tylnej straży. W wyniku tej zasadzki zgubione zostaną wojska bohatera, zginie dumny młodzieniec, który nie wezwie pomocy, jego przyjaciele i...
Zaloty zgodne z wolą rodziców i opiekunów
Inaczej wyglądały zaloty, na które z ulgą i przyzwoleniem patrzyli rodzice i opiekunowie. Radost i pani Dobrójska– bohaterowie Ślubów panieńskich Aleksandra Fredry niemal pchają Gucia w objęcia panny Anieli, a Anielę w objęcia Gucia. Gucio jednak nudzi się na wsi i zaleca jedynie z obowiązku, ukradkiem ziewając lub w napadzie udawanej namiętności przewracając krzesła – faktycznie angażuje się jedynie w nocne hulanki, za które gani go, ale których zabronić mu nie jest w stanie, stryj. Z...
Metafory matki, okrętu, sukna
Jeszcze w epoce staropolskiej, a konkretnie w kazaniach księdza Piotra Skargi utrwaliły się do dziś funkcjonujące metafory Polski – dobrej matki i tonącego okrętu. Motyw Polski – matki złożonej w grobie – pojawia się w Epilogu poematu Mickiewicza: O Matko Polsko! Ty tak świeżo w grobie Złożona – nie ma sił mówić o tobie! (Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz ) Z kolei w Potopie pojawia się w rozmowie księcia Bogusława Radziwiłła z Kmicicem metafora sukna, które wszyscy ciągną w swoją...
Zdrajcy interesów kraju
Dzieła polskiej literatury czarną kreską szkicują zdrajców ojczyzny. Za takiego uchodzi bohater Potopu Henryka Sienkiewicza – książę Janusz Radziwiłł, potężny,bogaty i przebiegły magnat, który wolał wzmacniać swą potęgę u boku szwedzkiego króla, Karola Gustawa, również protestanta, niż służyć królowi polskiemu Janowi Kazimierzowi, katolikowi. W Sienkiewiczowskiej opowieści książę pociągnął również za sobą i niemal zgubił dobrego Polaka Kmicica, który z powodu przysięgi złożonej magnatowi...
Podróż inicjacyjna, wtajemniczenie
Wiedzę o świecie uzyskują wiele podróżujący Kubuś Fatalista i jego Pan – bohaterowie powiastki filozoficznej Diderota,w czasie podróży toczący interesujące rozmowy o życiu. Podobnie kształcąca jest podróż Kandyda, tytułowego bohatera powiastki filozoficznej Woltera. Po burzliwych przygodach nabywa on mały folwarczek i dochodzi do wniosku, że najlepsze jest „uprawianie własnego ogródka”. Podróż o walorach edukacyjnych odbywa także bohater pierwszej polskiej powieści oświeceniowej Mikołaja...
Poświęcenie wybitnej jednostki za ogół
Kolejnym aspektem poświęcenia jest ofiara jednostki za ogół. I tak – Kordian chce wziąć na siebie, nie obarczając innych, zbrodnię królobójstwa...W III części Dziadów także pojawia się motyw człowieka – poety, cierpiącego za całą ojczyznę („ja i ojczyzna to jedno”). Gustaw-Konrad bierze na siebie ciężar cierpień całego narodu i w jego imieniu chce cierpieć, walczyć, przemawiać. Niestety, temu poświęceniu towarzyszy nieprawdopodobna pycha, wola decydowania za innych.
Powstanie kościuszkowskie
Motyw insurekcji kościuszkowskiej także często pojawia się w tekstach kultury, np. w Panu Tadeuszu w postaci wyraźnej aluzji. Na ścianie w Soplicowie wisi portret Kościuszki, któremu przygląda się Tadeusz po powrocie do domu. Również imię otrzymał tytułowy bohater epopei na cześć wodza. W powstaniu kościuszkowskim brał też udział kaleki żołnierz utrwalony w Kordianie Juliusza Słowackiego jako osoba niepokornie śpiewająca podczas koronacji cara na króla Polski: „Boże, pochowaj nam króla”....
Samotność buntownika
Wielu nieszczęśliwych kochanków zabija się, wielu znajduje sobie szczytne cele. W III części Dziadów „kochanek Maryli” staje się „kochankiem ojczyzny”, z nieszczęśliwie zakochanego młodzieńca przeradza się w buntownika i bojownika o wolność kraju (badacze literatury nie są zgodni, czy Gustaw z IV części Dziadów i Gustaw-Konrad to ta sama, czy tylko podobna postać o tak samo zawikłanej romantycznej biografii, faktem jednak pozostaje, że bohater III części dramatu przechodzi wewnętrzną...
Zaściankowa szlachta laudańska
W Potopie Henryka Sienkiewicza ukazana została przede wszystkim szlachta laudańska, złożona z kilku znanych rodów (takich jak Billewiczowie), które zamieszkiwały dwory, oraz z mieszkańców zaścianków (np. Butrymowie). Gdy umiera stary Billewicz, dziadek Oleńki, w testamencie zleca opiekę nad wnuczką całej szlachcie laudańskiej. I rzeczywiście, pogrążonej w żałobie dziewczynie ziemianie z poszczególnych zaścianków zwożą ryby, zboże, inne dary. Przedstawicielstwo szlachty laudańskiej zajmuje...
Idealizacja ojczyzny
Nostalgii i tęsknocie za ojczyzną towarzyszy w utworach romantyków-emigrantów jej idealizacja. Cała narodowa epopeja Pan Tadeusz Adama Mickiewicza to sielankowy obraz Litwy z epoki napoleońskiej. Litwa to piękne krajobrazy, nieprzebrane bogactwo pełnych zwierzyny lasów, urodzajnych pól i łąk, dostatnie, gościnne domy, piękne szlacheckie obyczaje (wspólne posiłki, uczty, polowania, staropolska gościnność, szacunek dla starszych, dawna elegancja i ceremoniały). W domach takich jak Soplicowo...
Oświecenie : Najważniejsze motywy i tematy
Człowiek i cały świat, w którym żyje i od którego zależy, złożoność natury ludzkieji słabości człowieka – to wszystko zgrabnie portretował w swoich bajkach Ignacy Krasicki. Na ten temat wypowiadalisię też w swoich dziełach m.in. Wolter i Rousseau. Dojrzewanie – zainteresowanie zasadami edukowania młodego człowieka i jego wychowywaniem, a więc wpływaniem na rozwój i dojrzewanie wiązało się na pewno z Komisją Edukacji Narodowej, reformami Konarskiego i odrzuceniem jezuickiego systemu...