Król

Dzieciątko Jezus

Bardziej optymistyczne wiersze mówią o narodzeniu Jezusa. Dzieciątko Jezus z kolęd i pastorałek ludowych, z wierszy księdza Jana Twardowskiego budzi wzruszenie, współczucie, ale i radość, wszak narodziny dziecka to radosne wydarzenie. Niekiedy mały Jezus ukazywany jest jako małe, niewinne, bezradne, płaczące dziecko, niekiedy jednak jako król i Pan. Tak jest np. w pełnej barokowych kontrastów Pieśni o Narodzeniu Pańskim napisanej przez Franciszka Karpińskiego: Bóg się rodzi, moc...

Inni Sienkiewiczowscy władcy

Nie jedyna to postać króla naszkicowana przez Sienkiewicza. W powieści Potop odnajdujemy portret zbolałego, pobożnego króla banity Jana Kazimierza, zasłanianego własną piersią przez Babinicza (Kmicica) i innych żołnierzy oraz poddanych górali w czasie zasadzki w pienińskim wąwozie. Ów prawowity władca powraca do kraju, by po wyzwoleniu go od Szwedó w panować sprawiedliwie. Portret króla wojownika, w powieści jeszcze hetmana, kreśli Henryk Sienkiewicz w Panu Wołodyjowskim . Hetman Jan...

Życie króla – kontrast z egzystencją ubogich

Często spotykamy w literaturze sielankowe obrazy z życia władców tego świata. Panujący, w odróżnieniu od poddanych, nie muszą walczyć ani pracować, korzystają z bogactw, owoców cudzej pracy, a innych wysyłają na śmierć. Mówi o tym stylizowany na ludową piosenkę utwór Marii Konopnickiej A jak poszedł król na wojnę . Przypomina on starą prawdę, charakteryzuje świat jako miejsce niesprawiedliwych podziałów społecznych i wynikających stąd zależności: „a najdzielniej biją króle,/A najgęściej...

Polowanie jako wyznacznik pozycji społecznej

Polują władcy i szlachta. W filmie Wielka miłość Balzaka jest scena, w której mąż pani Hańskiej karze chłopa za zabicie dzika – nie jest rzeczą chłopa polowanie w pańskich lasach na grubą zwierzynę, nawet jeśli wchodzi w szkodę. Polują też królowie, zapuszczając się w niedostępne knieje.Przy okazji napotykają cudowne źródła, zakładają miasta i uzdrowiska – mówi o tym niejedna legenda. Jednym z takich podań o łowach króla jest legenda o Janie i Cecylii utrwalona w Nad Niemnem Elizy...

Echa polskich rewolucji

W literaturze polskiej odnajdziemy też echa lokalnych przewrotów, które miały miejsce na ziemiach polskich. Za chłopską rewolucję można uznać tzw. rabację galicyjską z 1846 roku, kiedy to mieszkańcy wsi pod wodzą Jakuba Szeli zbuntowali się przeciw swym panom. Akcji patronował, a przynajmniej nie przeszkadzał, jeden z zaborców – Austria. Gdy jednak rewolta objęła niemal całą Galicję, płonęły dwory, ścinano w okrutny sposób głowy dziedziców, władze uwięziły Szelę... Echa tych wydarzeń...

Król

Zdrajcy króla

Odrębną kategorię zdrajców ojczyzny stanowią zdrajcy króla. Np. Kmicic zostaje wykreowany przez Bogusława na takiego potencjalnego królobójcę, co tak wstrząsa Oleńką (Bogusław spodziewa się właśnie takiej reakcji). Zdrajcami króla, nie tylko ojczyzny, okazują się obaj Radziwiłłowie – Janusz i Bogusław, bohaterowie Potopu . Również Kozacy biorący udział w powstaniu pod wodzą Chmielnickiego w Ogniem i mieczem okazują się nielojalni wobec władcy. Na usprawiedliwienie swych działań mają...

Król, władca

– To jest król! – Na Boga żywego! – zawołał Kmicic. Lecz w tejże chwili król się podniósł, bo ksiądz zaczął właśnie czytać ewangelię. Pan Andrzej ujrzał twarz wymizerowaną, żółtą i przezroczystą jak wosk kościelny. Oczy królewskie były wilgotne, a powieki zaczerwienione. Rzekłbyś, całe losy kraju odbiły się na tej szlachetnej twarzy, tyle w niej było bólu, cierpienia, troski. Noce bezsenne, rozdzielane między modlitwę a zmartwienie, zawody okrutne, tułactwo, opuszczenie, upokorzony...

Królobójcy

Niekiedy marzeniom o królewskiej koronie pomaga krew, trucizna, sztylet.Liczne zbrodnie królobójstwa rejestrują tragedie Williama Szekspira. W Makbecie tan Kawdoru namawiany przez żonę zabija goszczącego w jego zamku króla Dunkana, by zostać władcą i spełnić przepowiednię czarownic. Dalsza droga Makbeta jest drogą kolejnych mordów, usuwaniem kolejnych przeciwników politycznych i świadków zbrodni. O królobójstwie traktuje też Hamlet . Książę Danii próbuje pomścić śmierć swego ojca –...

Podjęcie decyzji równej samobójstwu

Literatura przedstawia też szereg bohaterów, którzy samobójcami sensu stricte nie są, ale niejako sami na siebie wydają wyrok śmierci. Wolą żyć, ale tak organizują swe życie, jak gdyby świadomie z tego daru zrezygnowali, igrają ze śmiercią, dopuszczają jej wybór, jeśli tego wymagać będą okoliczności. Np. tytułowy bohater średniowiecznej Pieśni o Rolandzie niejako wydaje wyrok na siebie i swoich współtowarzyszy, rezygnując z wezwania pomocy i stając do walki przeciw nierównym siłom wroga....

Portrety królowych

Odrębny rozdział stanowią postaci królowych. Opisywana w licznych legendach królowa Jadwiga jest pobożna i piękna .Jej portret odnajdziemy też w Krzyżakach Sienkiewicza. Utrwalona w legendzie (o stópce królowej Jadwigi) jawi się jako kobieta, która ulitowała się nad biedakiem i dała mu złotą sprzączkę od swego buta – stopa królowej odbiła się wówczas na kamieniu... Choć piękna i pobożna, nie jest jednak Jadwiga ascetką, krążą też legendy o miłości do przeznaczonego jej w młodości...

Ostatni królowie Polski i Francji

Postaci ostatnich królów Polski i Francji szkicują twórcy polskiego oświecenia. Krąży anonimowy wierszyk o tym, iż poddani chcieliby, żeby „Staś skamieniał, a Jan Trzeci ożył” (to aluzja do budowanego z inicjatywy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego pomnika Sobieskiego w Łazienkach). W wierszu pada też groźba: Król zjednał sobie naród i był znakomity, A że naród swój zdradził, więc będzie zabity. ( Na króla ) Podobne echa pobrzmiewają w innym anonimowym utworze: Wy, godne...

Pogańscy władcy

Nie tylko Neron został ukazany jako władca odrażający, niesprawiedliwy i tchórzliwy. Także inni pogańscy władcy w utworach literackich ukazywani są podobnie. W Pieśni o Rolandzie Marsyl – król pogan rządzący w Saragossie – wydaje się słaby, podstępny, zły, skłonny do przekupstwa. Autor nie kryje pogardy, pisząc o nim. Bez sympatii charakteryzuje też Sienkiewicz Tuhaj-beja czy wspomina o Karolu Gustawie (protestancie). W parze z niechęcią do obcych władców idzie często niechęć do ich...

„Z chłopa król” – marzenie o królewskiej koronie

W marzeniach chłopów jawi się nieraz korona i beztroskie życie władcy. Do motywu „z chłopa król” nawiązuje Juliusz Słowacki w Balladynie . Goplana ofiaruje koronę Popielów swemu prymitywnemu kochankowi Grabcowi.Zarozumiały i szczęśliwy chłop próbuje zaprowadzić tyrańskie rządy w lesie– nałożyć podatki na rośliny i zwierzęta; zgłosiwszy się na zamek, zostaje uznany za króla – szczęście jego nie trwa jednak długo, we śnie zabija go żądna korony Balladyna.

Książę, cesarz, faraon...

Wśród licznych władców utrwalanych w utworach literackich są nie tylko królowie, cesarze, carowie, ale także książęta i faraoni. Wszyscy oni sprawują władzę niemal absolutną w swych państwach i państewkach. Warto wspomnieć chociażby o księciu tyranie, bohaterze Pustelni parmeńskiej Stendhala, cesarzu Napoleonie, o którym wielokrotnie mowa w Lalce Bolesława Prusa i którego wojska entuzjastycznie wita szlachta polska na Litwie w Panu Tadeuszu , czy też o faraonie Ramzesie XIII– głównym...

Królowie biblijni

Nieco inaczej przedstawieni są królowie biblijni. Uosobieniem mądrości jest ukazany w księgach Starego Testamentu król Salomon, który potrafił sprawiedliwie sądzić nawet w sprawach niemożliwych. Podobno podczas sporu dwu kobiet o dziecko udawał, że każe rozciąć je mieczem na pół, aby w ten sposób poznać prawdziwe ich uczucia: zorientował się, która jest gotowa poświęcić życie dziecka, a która naprawdę je kocha i woli z niego zrezygnować, byle żyło, z całą pewnością jest więc jego matką...

Kreon – tyran antyczny

Pierwszy pełny portret władcy tyrana daje chyba tragedia antyczna Antygona Sofoklesa. Ukazuje ona konflikt między słabą, przestrzegającą praw boskich Antygoną, a jej wujem – władcą Teb Kreonem. W tym konflikcie Kreon reprezentuje władzę, prawa ustanowione przez ludzi, a Antygona prawa religijne stanowione przez bogów. Po bratobójczej wojnie władca Teb zarządził, że jeden z braci Antygony – Eteokles – ma być pochowany z wszelkimi honorami, a ciało drugiego, Polinejkesa (Polinika), którego...

Klaudiusz, Makbet, Balladyna...

Tyranami okazują się też bezprawnie sięgający po władzę bohaterowie Szekspirowscy– między innymi Klaudiusz z Hamleta i tytułowy bohater tragedii Makbet . Obaj prowadzą bezwzględną politykę zwalczania swych przeciwników. Klaudiusz, obłudnie uprzejmy wobec swego pasierba Hamleta, zorientowawszy się, że młodzieniec może odebrać mu władzę (ujawniając okoliczności śmierci poprzedniego króla, swego ojca), wysyła go do Anglii z tajnym listem, w którym prosi o zgładzenie przybranego syna, bo tego...

Zdrada rodziny i przyjaciół

Jeszcze inną kategorię stanowią zdrady osobiste, np. zdrada rodziny i przyjaciół.Zdradza Rolanda, a przy okazji króla i ojczyznę, zazdrosny krewny Ganelon. Wyznaczony na posła do króla Saracenów Marsyla spowoduje, że wrogowie, korzystając z jego informacji, zaatakują tylną straż wojsk dowodzoną przez Rolanda. To z jego inicjatywy Roland zostaje dowódcą tylnej straży. W wyniku tej zasadzki zgubione zostaną wojska bohatera, zginie dumny młodzieniec, który nie wezwie pomocy, jego przyjaciele i...

Królowie średniowieczni

W literaturze średniowiecza znajdujemy liczne portrety dobrych władców. Król bywa często wcieleniem cech najdoskonalszego rycerza i władcy sprawiedliwego,walecznego i, oczywiście, w odróżnieniu od godnych pogardy pogan,chrześcijańskiego. Taki jest król Artur – bajeczny król Celtów, bohater legendo królu Arturze i ry cerzach Okrągłego Stołu. Taki jest też król Marek – bohater cyklu arturiańskiego, postać znana z Dziejów Tristana i Izoldy : jest on władcą sprawiedliwym i litościwym. Choć...

Władcy mitologiczni

Władców mitologicznych spotykają liczne ludzkie nieszczęścia. Król Priam – bohater Iliady , przeżywa śmierć swego ukochanego syna Hektora (w pojedynku z Achillesem) oraz zapowiedź zbezczeszczenia zwłok syna.Jako zbolały ojciec przybywa do obozu wroga błagać zabójcę syna – Achillesa,o zwrot drogich starcowi zwłok. Achilles, przez szacunek dla siwej głowy i litość dla cierpiącego, wydaje ciało Hektora, mimo iż wcześniej nienawidził przeciwnika, który zabił mu przyjaciela – Patroklosa...

Zbrodnie świadome bohaterów Szekspirowskich

Inny charakter mają zbrodnie bohaterów Szekspira. Tytułowy bohater tragedii Makbet jest wprawdzie łudzony, może nawet okłamywany i manipulowany przez wiedźmy przepowiadające mu koronę, jednakże wraz z żoną świadomie podejmuje decyzję o zgładzeniu króla Dunkana. I ponosi jej konsekwencje – obawiając się o tron, popełnia kolejne zbrodnie, popada w szaleństwo, patrzy na chorobę i obłęd żony, która w końcu umiera; lęka się i cierpi, dlatego pozbywa się kolejnych przeciwników. Świadomie...

Car – złodziej korony

Ważny w literaturze polskiej jest także motyw cara – złodzieja korony. Pojawia się on w Reducie Ordona Adama Mickiewicza, w której mowa o tym, że carowi należy odebrać koronę „Kazimierzów, Chrobrych”, bo ją „ukradł i skrwawił”. Podczas koronacji cara na króla Polski w Kordianie Juliusza Słowackiego żołnierz zuchwale śpiewa: „Boże, pochowaj nam króla”. Skądinąd wiemy o spisku, który szykują Kordian i inni opozycjoniści. Tytułowy bohater ma zabić cara, jednak, zbyt słaby, aby dokonać...

Rycerze średniowieczni – obrońcy wiary, króla i ojczyzny

Średniowiecze ukształtowało wzorzec osobowy rycerza idealnego.Jego doskonałą realizacją jest starofrancuska Pieś ń o Rolandzie . Rycerz taki wiernie służy swemu władcy (w przypadku Rolanda to Karol Wielki, władca idealny – kolejny średniowieczny wzorzec), Bogu (oczywiście chrześcijańskiemu) i ojczyźnie (w tym przypadku „słodkiej Francji”). Taki rycerz jak Roland bardziej niż życie, zdrowie i bezpieczeństwo swoje i bliskich ceni honor. Jest odważny, dumny, nieustraszony. Dowodzi tylną...