Dzieła polskiej literatury czarną kreską szkicują zdrajców ojczyzny. Za takiego uchodzi bohater Potopu Henryka Sienkiewicza – książę Janusz Radziwiłł, potężny,bogaty i przebiegły magnat, który wolał wzmacniać swą potęgę u boku szwedzkiego króla, Karola Gustawa, również protestanta, niż służyć królowi polskiemu Janowi Kazimierzowi, katolikowi. W Sienkiewiczowskiej opowieści książę pociągnął również za sobą i niemal zgubił dobrego Polaka Kmicica, który z powodu przysięgi złożonej magnatowi stracił dobre imię i zaufanie przyjaciół oraz miłość patriotki Oleńki Billewiczówny; dopiero po upływie pewnego czasu dostrzegł swój błąd i zdołał go, wielokrotnie narażając życie, naprawić. Sienkiewicz przedstawia Radziwiłła jako przebiegłego zdrajcę, który omotać umiał innych i przedstawiał swą zdradziecką działalność jako służbę Rzeczypospolitej (nie uwierzyli w to tacy żołnierze, jak Wołodyjowski czy Skrzetuski, uwierzył, związany zresztą dodatkową przysięgą z magnatem, Kmicic). Innym typem zdrajcy z Potopu, cynicznym i nieukrywającym swych intencji, jest egoistyczny, dbający jedynie o dobrą zabawę, wytworne stroje i towarzystwo pięknych kobiet oraz opinię sławnego rycerza książę Bogusław Radziwiłł. Nieczuły nawet na prośby swego oblężonego przez wojska kuzyna,księcia Janusza, myśli jedynie o własnych przyjemnościach. To on właśnie, sądząc, że widzi przed sobą człowieka swego pokroju, wtajemnicza Kmicica w prawdziwe plany księcia Janusza, wcale niezwiązane z dobrem ojczyzny:
– Jest, panie kawalerze, zwyczaj w tym kraju, iż gdy kto kona, to mu krewni w ostatniej chwili poduszkę spod głowy wyszarpują, ażeby się zaś dłużej nie męczył. Ja i książę wojewoda wileński postanowiliśmy tę właśnie przysługę oddać Rzeczypospolitej. Ale że siła drapieżników czyha na spadek i wszystkiego zagarnąć nie zdołamy, przeto chcemy, aby choć część, i to nie lada jaka,dla nas przypadła (...) Rzeczpospolita to postaw czerwonego sukna, za które ciągną Szwedzi, Chmielnicki, Hiperborejczykowie, Tatarzy, elektor i kto żyw naokoło. A my z księciem wojewodą wileńskim powiedzieliśmy sobie, że z tego sukna musi się i nam tyle zostać w ręku, aby na płaszcz wystarczyło; dlatego nie tylko nie przeszkadzamy ciągnąć, ale i sami ciągniemy.
(Henryk Sienkiewicz, Potop)
Kmicic niedługo potem porwie księcia Bogusława i zostanie przez niego nazwany zdrajcą – „a ty kto?” – rzuci mu w twarz szlachcic, któremu zresztą książę ucieknie, dotkliwie raniąc pana Andrzeja. Bogusław Radziwiłł ukazany zostaje przez Sienkiewicza z wielką niechęcią, okazuje się bowiem zdrajcą poczwórnym: zdradza nie tylko ojczyznę, ale i kuzyna będącego w potrzebie, łamie słowo szlacheckie i narusza powagę religii – byle zdobyć kobietę. Widząc, że bardzo podobająca mu się Oleńka nadal kocha swego byłego narzeczonego Kmicica, wymyśla potwarz mającą ostatecznie skompromitować pana Andrzeja w oczach kobiety. Wyznaje fałszywie, że Kmicic gotów był porwać polskiego króla i proponował księciu przekazanie go Szwedom. Drugie kłamstwo, naruszające powagę religii i sakramentu oraz zaufanie Oleńki, to zaaranżowanie sfi
ngowanego ślubu, który ma złamać opór bogobojnej szlachcianki, bezowocnie uwodzonej przez księcia. Bogusław,chcąc zmylić Oleńkę, sprowadza fałszywego księdza, który dawno nie jest już duchownym i nie może udzielić ważnego ślubu, miałby jednak odebrać przysięgę małżeńską od Oleńki i Bogusława. Do ślubu na szczęście nie dochodzi, wskutek korzystnego dla Billewiczówny biegu wypadków. Literatura nie szczędzi też przykładów strasznego odwetu na zdrajcach, straszliwych kar, jakie są im wymierzane. Np. w dramacie Juliusza Słowackiego Horsztyński Szymon Kossakowski, hetman litewski i zdrajca – targowiczanin zostaje powieszony w czasie powstania w Wilnie przez rozwścieczony tłum.Podobne sytuacje opisuje poezja jakobińska.
W polskim filmie i literaturze często mowa o zdrajcach ojczyzny kolaborujących z zaborcami w okresie rozbiorów czy z hitlerowcami w czasie okupacji. Np. w filmie Zakazane piosenki Leonarda Buczkowskiego pokazana zostajezemsta podziemia na kolaborantach (takich ludzi wyrokiem podziemia sięzabijało).
Jako zdrajcy ojczyzny traktowani są przez chłopaków z powojennego podziemia polscy komuniści, stąd wyroki i samosądy akowców na przywódcach nowego prosowieckiego państwa. Jeden z takich wyroków wykonuje bez przekonania akowiec Maciek Chełmicki, bohater Popiołu i diamentu Jerzego Andrzejewskiego,na komuniście Szczuce. Potem chce jednak rzucić podziemie i zająć się studiami i swoim życiem, miłością – jego przyjaciel i dowódca zapewne odebrałby takie zachowanie Maćka jako zdradę organizacji i dawnych ideałów.Nie będzie miał jednak okazji, Maciek zginie, uciekając niepotrzebnie przed żołnierzami, których weźmie za pościg (scena ta sugestywnie pokazana zostanie w filmie Andrzeja Wajdy, a Maciek, grany przez Zbigniewa Cybulskiego, traktowany będzie odtąd jako symbol straconego akowskiego pokolenia). Z kolei w serialu Dom Jana Łomnickiego mowa o niesprawiedliwym posądzeniu o zdradę. Jako zdrajczyni traktowana jest niewinna dziewczyna, córka Jasińskiego z kamienicy na Złotej, zgwałcona przez niemieckiego żołnierza i cudem ocalona od śmierci – rodzi ona dziecko hitlerowca, otoczona pogardą wielu współmieszkańców, sytuacji nie może nawet udźwignąć jej własny ojciec...