Podróż inicjacyjna, wtajemniczenie

Wiedzę o świecie uzyskują wiele podróżujący Kubuś Fatalista i jego Pan – bohaterowie powiastki filozoficznej Diderota,w czasie podróży toczący interesujące rozmowy o życiu. Podobnie kształcąca jest podróż Kandyda, tytułowego bohatera powiastki filozoficznej Woltera. Po burzliwych przygodach nabywa on mały folwarczek i dochodzi do wniosku, że najlepsze jest „uprawianie własnego ogródka”. Podróż o walorach edukacyjnych odbywa także bohater pierwszej polskiej powieści oświeceniowej Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki. Po młodości pełnej hulanek i podróży trafia w końcu na wyspę Nipu, gdzie poznaje szczęśliwe życie izolowanych od cywilizacji mieszkańców utopijnej krainy, których życie biegnie harmonijnie i szczęśliwie. Gdy po wielu perturbacjach powróci do kraju, wiedzę wyniesioną z Nipu wcieli w życie, pędząc spokojny żywot żonatego ziemianina.
Wiedzę o świecie, gorzką wprawdzie, zdobywa bohater dramatu romantycznego Juliusza Słowackiego – Kordian. Jego podróż przynosi mu rozczarowanie światem, miłością, religią, autorytetami i skłania go do odpowiedzi na pytania najistotniejsze. Po przemianie, jaką przechodzi na alpejskim szczycie Mont Blanc, Kordian staje się już nie nieszczęśliwym kochankiem, nie buntownikiem, lecz... spiskowcem walczącym o losy ojczyzny.