Dom
Dom polski na Kresach zdemitologizowany
Swoistą kategorię domów polskich stanowią domy kresowe, choć trochę kojarzące się z Soplicowem. Mickiewiczowski mit o Kresach – szczęśliwym kraju lat dziecinnych – podtrzymują (oczywiście z pewnymi modyfikacjami) np. Tadeusz Konwicki w Kronice wypadków miłosnych , Czesław Miłosz w Dolinie Issy , Melchior Wańkowicz w Szczenięcych latach . Krańcowo inną niż Pan Tadeusz prawdę o polskim domu na idealizowanych tak często przez literaturę Kresach przekazuje nam Teresa Lubkiewicz-Urbanowicz w...
Kawalerski dom
Mieszczańskie domy samotnych mężczyzn poznajemy w Lalce Bolesława Prusa. Stary kawaler Ignacy Rzecki mieszka w skromnych warunkach w pokoju przy sklepie, pokój dzieli z nim... pudel. Rzecki nie lubi zmian, z oporami przenosi się do nowego sklepu i lokalu. Większość życia pana Ignacego wypełnia praca, a wolny czas umila sobie Rzecki pisaniem pamiętnika, wygrywaniem starych melodii i interpretowaniem dziejów w duchu napoleońskim, a życia przyjaciela – Stacha w duchu patriotycznym. O domu...
Dom kupiecki magicznie przemieniony
Oprócz realistycznych obrazów domów kupieckich i ich parodii odnajdujemy w literaturze polskiej wizję kupieckiego domu magicznie przemienionego. Autorem tej wizji jest Bruno Schulz – pisarz, który międzywojenny Drohobycz siłą swej wyobraźni przemienił w miasto „sklepów cynamonowych”. W jego magicznej prozie życie mieszczan staje się magiczne: dom kupiecki przeistacza się w labirynt o nieokreślonej liczbie pokoi, służące zamieniają się w uwodzicielskie, wręcz wyuzdane kobiety, stary kalendarz...
Dom chłopski w krzywym zwierciadle
Groteskową wersję domu chłopskiego pokazał Edward Redliński w powieści Konopielka . Bohaterowie jego książki, mieszkańcy wsi Taplary, panicznie boją się zmian, postępu i obcych. Plany osuszenia bagien, które odcinają ich wieś od świata, przerażają ich, podobnie zresztą jak inne niż najbardziej tradycyjna pozycje seksualne, posyłanie dzieci do szkoły czy jedzenie z własnego talerza. Mieszkańcy Taplar to analfabeci żyjący w ciemnocie i zacofaniu, nieznający świata oraz nowoczesnych technik...
Dom – skoncentrowany wokół matki
Rola matki w domu eksponowana jest zwłaszcza w literaturze współczesnej.To ona odgrywa, zarówno w mniej, jak i bardziej skromnie żyjących rodzinach,rolę centralną. Taki dom, skoncentrowany wokół matki, przedstawia np. Wiesław Myśliwski w Widnokręgu – na przedmieściach (jak wynika z opisu, choć nazwa nie pada – Sandomierza) żyje zubożała rodzina, która nie przetrwałaby, gdyby nie zapobiegliwość, zaradność, pracowitość i miłość matki. W wierszach Miłosza z cyklu Świat . Poema naiwne matka...
Dom toksyczny
Toksyczną rolę matki w rodzinnym domu prezentuje Cudzoziemka Marii Kuncewiczowej. Sterująca życiem syna i córki, gardząca mężem, kapryśna i wiecznie niezadowolona Róża Żabczyńska niewątpliwie stwarza chory dom, podobnie toksyczny, choć pod innym względem, jak dom Ziembiewiczów czy Jurewiczów. W tamtych domach królowała zdrada, u Jurewiczów dodatkowo dyskryminacja inności, w domu „cudzoziemki” panuje tyrania i przesadny kult sztuki – kariera muzyczna córki, jest, zdaniem Róży, ważniejsza...
Domy niekonwencjonalne
Warto chyba przypomnieć jeszcze kilka domów niekonwencjonalnych, w których życie toczy się nieco inaczej niż w tradycyjnych. Portret rodziny Młodziaków z Ferdydurke Witolda Gombrowicza jest parodią domu mieszczańskiego, rodzice – rzekomo postępowi – faktycznie niewychodzący poza stereotypy dotyczące moralności, namawiają córkę do swobody obyczajowej, a nawet poczęcia nieślubnego dziecka. Nie tolerują jednak jej rzekomego (niezaistniałego) związku z dużo starszym nauczycielem....
Oszczędność w bogatych domach
Bardziej realistyczne obrazy oszczędnych bogaczy znajdujemy np. w powieści Tomasza Manna. Dom Buddenbrooków znany jest z rozsądnej oszczędności. Właściciele dobrze prosperującej firmy, kiedy trzeba, żyją wystawnie i na pokaz,ale bywają skąpi nawet dla najbliższych krewnych, gdy chodzi o jakąś pomoc czy np. załatwienie spraw spadkowych. By nie rozdrabniać kapitału, Buddenbrookowie rezygnują często z pomagania bliskim czy braterskiej lojalności, bezwzględnie wydziedziczają tych, którzy...
Służąca rządząca w domu
Interesującą postacią jest Adela ze Sklepów cynamonowych Brunona Schulza. Ma ona nad ojcem bohatera, a także i samym chłopcem władzę ze względu na to, że jest atrakcyjną kobietą i bardzo im się podoba. Jest w domu ucieleśnieniem erotyzmu, ale też kobiety silnej, damskich rządów – to ona nieraz upokarza ojca, przerywa fanaberie związane z hodowlą ptactwa, wielką miotłą sprząta dom, przywracając w nim porządek, ale i odzierając go z magii. Wyrzuca Księgę, która fascynuje chłopca, choć...
Stara sługa, niania
Postać starej niani, wiernej sługi oddanej domowi opisuje Antoni Czechow w swym dramacie Trzy siostry . Niezdolnej już do pracy starej Anfisie (ma lat około osiemdziesięciu) Natasza, bratowa Olgi, odmawia miejsca w domu, twierdząc, że nie potrzebuje w nim darmozjadów. Olga, wdzięczna staruszce za trzydziestoletnią pracę w ich domu, jest tym zbulwersowana, wie jednak, że będzie musiała ulec despotycznej, niewrażliwej bratowej. Sceny te doskonale charakteryzują obie bohaterki.