Zdania współrzędnie złożone – nie można między nimi postawić pytania, nie wyróżniamy tu zdania nadrzędnego i podrzędnego. Istnieją cztery rodzaje zdań współrzędnie złożonych: • zdania współrzędnie złożone łączne , gdy treść zdań składowych łączy się: typ wykresu w tego typu konstrukcjach pojawiają się najczęściej spójniki: i, oraz, a, ani, ni, również, jak również ; Świeciło słońce i wiał lekki wietrzyk. Teraz odrobię zadanie, a potem pójdę popływać. Zjawili się goście i...
• liczby (pojedyncza i mnoga) dobry, mokra, żółci, gorzkie, uboga, złośliwi; Luksusowy samochód przyciągał wzrok przechodniów. Brudne szyby domu nie robiły najlepszego wrażenia. • rodzaje (męski, żeński, nijaki, męskoosobowy, niemęskoosobowy); Ten człowiek na wszystkich robił przyjemne wrażenie. Miałam okropną podróż! W tym biurze urzędnicy są wyjątkowo nieuprzejmi . Głodne turystki zamówiły w restauracji posiłek. liczba pojedyncza liczba mnoga...
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe warunku – odpowiada na pytania: pod jakim warunkiem?, w jakim wypadku? Możemy pojechać jutro na ryby – zdanie nadrzędne -> (pod jakim warunkiem? ) – jeżeli masz ochotę – zdanie podrzędne 2:1 – zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe warunku 1P 2N Jeżeli masz ochotę, możemy pojechać jutro na ryby. Zawsze można sobie poradzić w obcym mieście – zdanie nadrzędne -> (pod jakim...
Rdzeń – to z kolei temat wyrazu, który jest najmniejszą, niepodzielną podstawą słowotwórczą, wchodzi w skład wszystkich wyrazów tworzących rodzinę: karzeł – karli rz : r e : ø ł : l
Upodobnienia międzywyrazowe (pojawiają się przy szybkiej wymowie grupy wyrazów) Ostatnia głoska jednego wyrazu może upodobnić się pod względem dźwięczności do pierwszej głoski kolejnego wyrazu. • udźwięcznienie placek brzoskwiniowy [placeg brzoskwiniowy] <- k b -> g b bezdźwięczne „k” pod wpływem dźwięcznego „b” w wymowie stało się dźwięcznym „g” plac budowy [pladz budowy] <- c b -> dz b bezdźwięczne „c” pod wpływem...
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe czasu – odpowiada na pytania: kiedy?, jak długo?, dopóki?, odkąd? Posadzę w ogrodzie dużo kwiatów – zdanie nadrzędne -> (kiedy? ) – gdy zrobi się trochę cieplej – zdanie podrzędne 2:1 – zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe czasu 1P 2N Gdy zrobi się trochę cieplej, posadzę w ogrodzie dużo kwiatów. Przestał mieć problemy ze zdrowiem – zdanie nadrzędne -> (od...
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe miejsca odpowiada oczywiście na pytania – gdzie?, skąd?, którędy?, dokąd? Postanowił pojechać tam – zdanie nadrzędne -> (gdzie? ) – gdzie mógł znaleźć dobrą pracę – zdanie podrzędne 2:1 – zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe miejsca 1N 2P Postanowił pojechać tam, gdzie mógł znaleźć dobrą pracę. Wszędzie witały go tłumy wielbicieli jego talentu – zdanie nadrzędne...
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe przyczyny – odpowiada na pytania: dlaczego?, z jakiej przyczyny?, z jakiego powodu? Zdałem egzamin dzięki temu – zdanie nadrzędne -> (z jakiego powodu? ) – że wylosowałem łatwy zestaw pytań – zdanie podrzędne 2:1 – zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe przyczyny 1N 2P Zdałem egzamin dzięki temu, że wylosowałem łatwy zestaw pytań. Pojedziemy w tym roku na narty w Alpy –...
Narządy mowy składają się z wielu elementów biorących udział w powstawaniu głosek, oto one: płuca tchawica i krtań jama gardłowa jama ustna jama nosowa W płucach znajduje się powietrze, które wydychamy. Przez tchawicę trafia ono do krtani, gdzie napotyka na wiązadła głosowe. Ich drgania spowodowane ruchem cząsteczek powietrza wywołują dźwięki. Ogromną rolę w procesie mówienie odgrywa także jama ustna, w skład której wchodzą: podniebienie miękkie i twarde, wargi, zęby, dziąsła i język....
Jest to dział nauki o języku zajmujący się budową wyrazów, zasadami tworzenia nowych słów i rodzinami wyrazów.
Przecząca: nie – ta pojawi się przy przeczeniach: Nie mam wiele czasu. Nie lubię czekolady. Partykułę nie piszemy razem z rzeczownikami, przymiotnikami oraz przysłówkami występującymi w stopniu równym: • z rzeczownikami : nieprawda, nieporządek, niesłowność, nietolerancja, nieobecność; ale: Tu liczy się nie pracowitość, ale talent. Napiję się kawy, a nie herbaty. • z przymiotnikami (w stopniu równym): niemądry, niedobry, nieuczciwy, niezdrowy; ale: nie...
Wypowiedzenie wielokrotnie złożone składa się z co najmniej trzech wypowiedzeń składowych. Mogą one łączyć się w stosunku współrzędnym lub nadrzędno-podrzędnym. Wypowiedzenie wielokrotnie złożone tworzą zdania, a także ich równoważniki. 1 2 3a 4 3b W najbliższą sobotę wybiorę się do miasta i zrobię małe zakupy, ponieważ, jeśli dopisze pogoda, odwiedzą mnie 5 znajomi, których...
Liczebniki nieokreślone – podają przybliżoną, niezbyt dokładną ilość osób lub przedmiotów, odmieniają się przez przypadki i rodzaje: rodzaj męskoosobowy rodzaj niemęskoosobowy M. kilkunastu lekarzy wiele zwierząt D. kilkunastu lekarzy wielu zwierząt C. kilkunastu lekarzom wielu zwierzętom B. kilkunastu lekarzy wiele zwierząt N. z kilkunastoma lekarzami z wieloma zwierzętami Ms. o...
Pełni taką samą funkcję jak liczebnik, jest jednak mniej dokładny. Odpowiada na pytanie: ile? który z kolei? Zaimki liczebne można podzielić na następujące grupy: • zaimki wskazujące: każdy, wszystek, tyle, tylekroć, tylokrotny,tyloraki ; Nie zużyj wszystkich chusteczek. Ponoć każdy człowiek ma swojego sobowtóra. • zaimki nieokreślone (niektóre można również potraktować jako liczebniki nieokreślone): i leś, ile bądź, ilekroć, ilekolwiek, kilka, kilkanaście, kilkadziesiąt,...
liczba pojedyncza liczba mnoga M. drogi drodzy D. drogiego drogich C. drogiemu drogim B. drogi drogich N. drogim drogimi Ms. drogim drogich W. drogi! drodzy! Na podłodze leży puszysty dywan (mianownik) . Dawno nie widziałam tak puszystego dywanu (dopełniacz). Częste odkurzanie może zaszkodzić puszystemu dywanowi (celownik). Ala dostała puszysty...
Mówiliśmy już o tworzeniu wyrazów i o tym, że można to zrobić na wiele sposobów. Trudno omówić tu wszystkie. Na szczególną uwagę zasługują jednak dwie kategorie wyrazów pochodnych, mianowicie: • zdrobnienia (deminiutywy) – służą do nazywania rzeczy małych, szczególnie bliskich i młodych, o których myślimy i mówimy w sposób tkliwy i czuły. Dzięki nim można też wyrazić ironię, kpinę czy negatywny stosunek: kot – kotek dziecko – dziecinka palec – paluszek słońce – słoneczko dom – domek...
Akcent zdaniowy – polega na silniejszym wymówieniu w zdaniu jednego z wyrazów: • w zdaniu najczęściej akcentujemy ostatni wyraz: Po lekcjach pójdę do domu . W sobotę wieczorem ojciec skosił trawnik . W lipcu nie było nad morzem ładnej pogody . • zdarza się, że akcentujemy wyraz albo grupę wyrazów znajdujących się nie na końcu zdania. Dzieje się tak, gdy chcemy na nie zwrócić szczególną uwagę. Po lekcjach pójdę do domu. (a nie kiedy...
Czasowniki: • dokonane nazywają czynność (lub stan), która zakończyła się w przeszłości lub zakończy się w przyszłości: zrobić, uszczęśliwić, pouczyć, wyjechać, wpisać, przeżyć ; Ojciec Tadka kupił nowy samochód. Dzięki troskliwej opiece w szpitalu pacjent wyzdrowiał . Na koncercie w Sopocie wystąpią same gwiazdy. Wkrótce zapiszemy się na kurs prawa jazdy. Czasowniki dokonane nie mają czasu teraźniejszego. • niedokonane wskazują na trwanie, przebieg czynności, nie...
To odmienna część mowy, która nazywa czynność lub stan osób, rzeczy, zwierząt, roślin, itd. Odpowiada na pytania: co robi?, co się z nim dzieje?, w jakim jest stanie? : mówicie są boli jest znany rośnie zaczyna się pada przychodzą wykonano Czasownik posiada dwie formy: • formy osobowe , w których możemy określić: osobę, liczbę, rodzaj, czas, tryb, stronę; pomyliła się – 3 osoba, liczba pojedyncza, rodzaj żeński, czas przeszły, tryb...
Zdania wielokrotnie złożone składają się z wielu zdań i dlatego muszą być od siebie oddzielone. Rodzi się tylko pytanie, jak je oddzielić? • Z pewnością trzeba oddzielić od siebie orzeczenia . Można to zrobić za pomocą przecinka lub odpowiedniego spójnika. Dziś wcześnie wstałam, zjadłam śniadanie i posprzątałam cały dom. Poszłam do kina, obejrzałam film, wróciłam do domu. Zadzwoniłam do kolegi, zaprosiłam go na obiad, ale potem zmieniałam zdanie i zaproponowałam wyjście na basen lub...
Przymiotnik jest odmienną częścią mowy, która jako określenie rzeczownika służy do wyrażania jakości i właściwości osób, zwierząt, roślin, przedmiotów czy zjawisk. Przymiotnik, odpowiadając na pytania: jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje? wysoki mężczyzna cierpliwi nauczyciele zgrabna kobieta kolorowe bluzki grzeczne dziecko wskazuje na cechy określanego rzeczownika, takie jak: kształt, wielkość, kolor, smak, temperaturę i wiele innych:...
Przysłówkowe – to inna grupa imiesłowów, które oznaczają czynność lub stan, mają właściwości czasowników, ale są nieodmienne (podobnie jak przysłówki), ten rodzaj imiesłowów możemy również podzielić na dwie grupy: • współczesne – określają one czynność lub stan istniejący jednocześnie (współcześnie) z czynnością opisaną przez czasownik w formie osobowej, tworzymy je od tematu 3 os. l. mnogiej czasu teraźniejszego czasowników niedokonanych za pomocą przyrostka -ąc : maluj-ąc...
Omawiając przysłówek, nie sposób nie wspomnieć o zaimku przysłownym, który również jest nieodmienny. Występuje w zastępstwie przysłówka i mniej dokładnie niż przysłówek określa czas, miejsce, sposób wykonania czynności: • okolicznik czasu (kiedy?) Mógłbyś wpaść kiedy indziej? Zawsze pamiętam o urodzinach moich dzieci. • okolicznik miejsca (gdzie?) Pochodzę stamtąd co Ewa. Pojedziemy tam w lecie. • okolicznik sposobu (jak?) Hydraulik naprawił kran byle jak ....
Formy bezosobowe są nieodmiennymi formami czasu przeszłego, wskazują na czynność przeszłą, bez informowania nas o jej wykonawcy: -no przyznano, śpiewano ; Wczoraj dostarczono klientowi zamówiony towar. W domu Kowalskich sprzątano gruntownie raz w tygodniu, w sobotę. -to wyjęto, zamknięto ; W końcu uprzątnięto spod mojej kamienicy te sterty suchych liści. Dla uczestników uroczystego bankietu wynajęto całe piętro luksusowego hotelu.
Zaimki przysłowne (w funkcji przysłówka odpowiadają na pytania: jak? gdzie? kiedy? );
Liczebniki ułamkowe – w sposób dokładniejszy określają ilość, niektóre odmieniają się przez przypadki: odmienne nieodmienne M. trzy czwarte litra pół godziny D. trzech czwartych litra pół godziny C. trzem czwartym litra pół godziny B. trzy czwarte litra pół godziny N. z trzema czwartymi litra z pół godziny Ms. o trzech czwartych litra o pół godziny W. o trzy czwarte...
Mowa pozornie zależna – pojawia się najczęściej w powieściach psychologicznych i służy do wyrażania myśli i uczuć postaci literackich. Narrator rozpoczyna wypowiedź w mowie zależnej, potem jednak pozwala bohaterowi mówić lub myśleć już bezpośrednio od siebie. Jak widać, nie ma tu dwukropka, cudzysłowu, czy czasowników typu: myślał, powiedział, czuł itd. Jurek snuł się jak nieprzytomny ulicami miasta. Nie mógł przestać myśleć o kłótni z kolegami. Czy naprawdę nie miałem racji? Jak mogli...
Podstawa słowotwórcza (pień) – to ta część wyrazu podstawowego, która wchodzi w skład wyrazu pochodnego (ich część wspólna): (wyraz podstawowy) -> (wyraz pochodny) mówić -> za mówić podstawa słowotwórcza pisać – pisarz czekać – poczekalnia kosz – koszyk góra – góralka krawiec – krawiectwo Często w podstawie słowotwórczej występują tzw. oboczności i pozornie podstawa ta ulega zmianie. Tak naprawdę jest to jednak nadal część wyrazu...
Odnosowienie (utrata nosowości przez głoskę nosową, która ulega rozszczepieniu na głoskę ustną i nosową); piąty [pionty] ą -> on głoska nosowa „ą” w wymowie stała się ustną „o” i nosową „n” urzędowy [urzendowy] ę -> en głoska nosowa „ę” w wymowie stała się ustną „e” i nosową „n” ciąć [ciońć] ą -> on’ głoska nosowa „ą” w wymowie stała się ustną „o” i nosową „ń” sądzić [sondzić] ą -> on...
Wyrazy złożone są to wyrazy pochodne, które powstały z połączenia dwóch wyrazów podstawowych i zawierają dwie podstawy słowotwórcze. Możemy wyróżnić następujące rodzaje wyrazów złożonych.
Każda forma fleksyjna da się rozłożyć na dwa elementy: temat i końcówkę. Temat pozostaje niezmienny (czasem może wystąpić w postaciach obocznych), natomiast końcówka ulega zmianie. Na pierwszy rzut oka wydaje się, że wszystkie czasowniki w języku polskim odmieniają się tak samo. Jednak analiza kilku przykładów wystarczy, aby przekonać się, że czasowniki dla tej samej osoby i liczby mogą przybierać całkowicie odmienne zakończenia. liczba pojedyncza móc...
Zaimki przymiotne (w funkcji przymiotnika odpowiadają napytania: jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje?) , możemy wyróżnić kilka ich rodzajów: • wskazujące: ten, ten sam, taki sam, tamten, ów, inny: rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki rodzaj męskoosobowy rodzaj niemęskoosobowy M. ten rok ta łąka to okno ci rycerze te obrazy D. tego roku tej łąki tego okna tych rycerzy...
Przymiotnikowe – oznaczają czynność lub stan. Mają właściwości przymiotników i czasowników, odmieniając się również przez przypadki, liczby i rodzaje. Jak widać, pochodzą one od różnych czasowników, ale wyrażają cechy: czytany robiący śpiewane malowana zadziwiający myślące zapomniany Ten rodzaj imiesłowów dzielimy na kolejne grupy: • czynne – określają one wykonawcę czynności, można je utworzyć od tematu 3 os. l. mnogiej czasu teraźniejszego czasowników...
Przysłówki pochodzące od przymiotników podlegają stopniowaniu: stopień równy stopień wyższy stopień najwyższy stopniowanie regularne szybko wolno szybciej wolniej najszybciej najwolniej stopniowanie nieregularne dobrze dużo lepiej więcej najlepiej najwięcej stopniowanie opisowe interesująco beztrosko bardziej interesująco mniej beztrosko najbardziej interesująco najmniej beztrosko...
W poprzednim rozdziale zostały omówione podziały na gromady deklinacyjne, ale nie wszystkie rzeczowniki można do tych zasad dopasować. Istnieją takie wyrazy, które odmieniają się wbrew wszelkim regułom: • rzeczowniki o odmianie nieregularnej mają inne formy w liczbie pojedynczej, a inne w mnogiej; liczba pojedyncza liczba mnoga M. rok człowiek lata ludzie D. roku człowieka lat ludzi C. rokowi człowiekowi...
Wzmacniająca (uwydatniająca): -że, -ż, -to, -no, -ci, -ć: Ucisz że się w końcu! Czemu żeś tego nie zrobił? Jakżeś mógł to powiedzieć? Wyłącz no to radio! Chodźcież do środka! Tylem ci się wycierpiał. Partykułę -że, -ż zawsze piszemy razem z wyrazem, z którym się ona łączy: zróbże, kiedyż, skądże, któryż .
Z rozróżnieniem liczb nie ma na szczęście większych problemów. Istnieją dwie liczby: pojedyncza i mnoga. O niej również informuje nas końcówka czasownika, czasem pojawiający się zaimek osobowy i kontekst zdania. idę liczba pojedyncza śpiewamy liczba mnoga gotujesz liczba pojedyncza zrobią liczba mnoga zapomniał liczba pojedyncza zostały zaproszone liczba mnoga
W zdaniu rzeczownik może pełnić różne funkcje: • podmiotu ; W ogrodzie rosło ogromne, stare drzewo ( co? mianownik). Matki Marka nie było dzisiaj w pracy (kogo? dopełniacz). • przydawki ; Siostra Moniki pracuje w pogotowiu ratunkowym ( kogo? dopełniacz). Biskup Ignacy Krasicki był przyjacielem króla Stanisława Augusta ( jakiego? dopełniacz). • orzecznika (element orzeczenia imiennego); Ojciec Maćka jest dentystą ( kim? narzędnik). Ta zawodniczka na pewno zostanie...
Na podstawie rodzaju gramatycznego rzeczownika można wyróżnić trzy gromady deklinacyjne. Każda z nich posiada właściwości niewystępujące w dwóch pozostałych grupach odmian. • odmiana męska liczba pojedyncza końcówki równoległe M. pan mąż brat palec słup Kazio stół ø, o D. pana męża brata palca słupa Kazia stołu a, u C. panu mężowi bratu palcu słupowi Kaziowi stołowi u,...
Zaimki liczebne (w funkcji liczebnika odpowiadają na pytania: ile? który z kolei? );
• rzeczownik -> rzeczownik pochodny: piłka – piłkarz wódz – dowódca pies – piesek sól – solniczka ręka – ręcznik twórca – twórczość • rzeczownik -> przymiotnik pochodny: piłka – piłkarski ziele – zielarski słońce – słoneczny dom – domowy ręka – ręczny koń – konny • przymiotnik -> rzeczownik pochodny: głupi – głupiec biały – biel długi – długość ciemny – ciemność słaby – słabość młody –...
Czas teraźniejszy – używamy go, mówiąc o czynności lub stanie odbywającym się w danej chwili, teraz: myślę, kocham, zapominam, żyją, czytacie ; iść ja idę my idziemy ty idziesz wy idziecie on idzie oni idą ona one ono Mama robi zakupy w osiedlowym sklepie. Przemka boli głowa. To są nauczycielki z mojej szkoły. Forma czasu teraźniejszego bywa również używana do...
Wyżej zostały już przedstawione przykładowe odmiany różnych rodzajów liczebników. Spójrzmy jednak krótko na deklinację wybranych liczebników dwa i trzy i porównajmy tę odmianę: rodzaj męskosobowy rodzaj niemęskoosobowy (forma męska nieosobowa i nijaka) rodzaj niemęskoosobowy (forma żeńska) M. dwaj przyjaciele dwóch przyjaciół dwa talerze dwa drzewa dwie sukienki D. dwóch przyjaciół dwóch talerzy dwóch drzew dwóch...
Zestawienia – to dwa lub trzy wyrazy będące nazwą jednego przedmiotu lub zjawiska, piszemy je oddzielnie, wyrazy odmieniamy: Dzień Babci Boże Narodzenie Nowy Rok Boże Ciało Wielki Piątek Stare Miasto Nowa Huta Wielka Brytania Nowa Gwinea Ameryka Północna czarna jagoda owczarek niemiecki maszyna do pisania Narodowy Fundusz Zdrowia M boża krówka...
Przypuszczająca – by używana w trybie przypuszczającym: Mógłbym ci pomóc w tej sprawie. Na pewno byś o tym zapomniał, gdyby nie ja.
Ze względu na znaczenie zaimki można sklasyfikować również tak: • osobowe: ja, ty, on, ona, ono, my, wy, oni, one; Ja mam na ten temat inne zdanie. One powinny wiedzieć o tym lepiej. • wskazujące: ten, ta, to, tamten, tamte, tamci, tu, tam, ów, tędy, tamtędy; Tam , w dolinie jest mój dom. Tu można wynająć przytulny i niedrogi pokój. • pytające: kto?, co?, jak?, gdzie?, kiedy?, który?, jaki?; Jak byś się zachował na moim miejscu? Kiedy planujesz powrót do...
Zaimki przysłowne możemy sklasyfikować w następujący sposób: • wskazujące : tam, stąd, stamtąd, wtedy, odtąd, dlatego, tak, tu, tutaj; Tutaj postanowiłam zasadzić krzewy jaśminu. Lepiej nie chodź tamtędy po zmroku sama. • pytające : jak?, gdzie?, kiedy?, skąd?, dokąd?, dlaczego?, którędy?; Czemu nie wpadłeś na kolację? Skąd masz taką ciekawą książkę? • względne : j ak, gdzie, kiedy, skąd, odkąd; Jestem bardzo szczęśliwa, odkąd poznałam Jacka. Dopóki jesteś ze...
Liczebniki główne – to te, które wskazują na ilość przedmiotów i odmieniają się przez przypadki i rodzaje: liczba pojedyncza liczba mnoga rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki rodzaj męskoosobowy rodzaj niemęskoosobowy M. jeden dzień jedna kobieta jedno dziecko trzej żołnierze trzy lata D. jednego dnia jednej kobiety jednego dziecka trzech żołnierzy trzech lat C. jednemu...
Liczebnik to odmienna część mowy, która określa liczbę, ilość lub kolejność osób, rzeczy, zwierząt itd. i odpowiada na pytanie: ile? który z kolei? Robert ma trzech braci. Moja znajoma pracuje w dwóch firmach. Sprzątaczka umyła pięcioro drzwi.
Istnieje wiele rodzajów przysłówków, ponieważ mogą one określać przeróżne właściwości: • kolor żółto, niebiesko • ciężar ciężko, lekko • rozmiar szeroko, wąsko • kształt kwadratowo, owalnie • sposób ładnie, ciekawie • smak gorzko, słono • natężenie mocno, słabo • zapach kwiatowo, świeżo • tempo wolno, szybko • nastrój ponuro, wesoło Jeżeli chcemy wskazać na brak jakości, posługujemy się formantem nie lub bez np.: nieładnie bezbłędnie...