Zaimek
Zaimek to część mowy, mająca ogólniejsze, mniej ograniczone znaczenie, która zastępuje rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki i przysłówki. Zaimki odpowiadają na pytania tych części mowy, które zastępują. Zaimki rzeczowne, przymiotne i liczebne odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje. Z kolei zaimek przysłowny jest nieodmienny. Gdy szłam do kina, spotkałam kolegę z klasy. Kolega też wybierał się na jakiś film. Bardzo lubię tego kolegę . Ten kolega ma na imię Robert. (użycie...
Zaimek liczebny
Pełni taką samą funkcję jak liczebnik, jest jednak mniej dokładny. Odpowiada na pytanie: ile? który z kolei? Zaimki liczebne można podzielić na następujące grupy: • zaimki wskazujące: każdy, wszystek, tyle, tylekroć, tylokrotny,tyloraki ; Nie zużyj wszystkich chusteczek. Ponoć każdy człowiek ma swojego sobowtóra. • zaimki nieokreślone (niektóre można również potraktować jako liczebniki nieokreślone): i leś, ile bądź, ilekroć, ilekolwiek, kilka, kilkanaście, kilkadziesiąt,...
Zaimek przysłowny
Omawiając przysłówek, nie sposób nie wspomnieć o zaimku przysłownym, który również jest nieodmienny. Występuje w zastępstwie przysłówka i mniej dokładnie niż przysłówek określa czas, miejsce, sposób wykonania czynności: • okolicznik czasu (kiedy?) Mógłbyś wpaść kiedy indziej? Zawsze pamiętam o urodzinach moich dzieci. • okolicznik miejsca (gdzie?) Pochodzę stamtąd co Ewa. Pojedziemy tam w lecie. • okolicznik sposobu (jak?) Hydraulik naprawił kran byle jak ....
Zaimki liczebne
Zaimki liczebne (w funkcji liczebnika odpowiadają na pytania: ile? który z kolei? );
Zaimki przymiotne
Zaimki przymiotne (w funkcji przymiotnika odpowiadają napytania: jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje?) , możemy wyróżnić kilka ich rodzajów: • wskazujące: ten, ten sam, taki sam, tamten, ów, inny: rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki rodzaj męskoosobowy rodzaj niemęskoosobowy M. ten rok ta łąka to okno ci rycerze te obrazy D. tego roku tej łąki tego okna tych rycerzy...
Zaimki przysłowne
Zaimki przysłowne (w funkcji przysłówka odpowiadają na pytania: jak? gdzie? kiedy? );
Zaimki rzeczowne
Zaimki rzeczowne (w funkcji rzeczownika odpowiadają na pytania: kto? co? ), możemy wyróżnić kilka ich rodzajów: • osobowe: ja, ty, on, ona, ono, my, wy, oni, one: liczba pojedyncza liczba mnoga M. ja ty on ona ono my wy oni one D. mnie/ mię ciebie/ cię jego/ niego/go jej/ niej jego/ niego/go nas was ich/ nich ich/ nich C. mnie/ mi tobie/ ci jemu/ niemu/mu jej/ niej...
Zastosowanie imiesłowu przysłówkowego w zdaniu
Wypowiedź w zdaniu złożonym, którą tworzy imiesłów przysłówkowy (oba rodzaje), to imiesłowowy równoważnik zdania . Imiesłów pojawia się sam lub z wyrazami określającymi, ale zawsze zastępuje zdanie podrzędne. Czułam się kompletnie zdezorientowana, będąc w Warszawie pierwszy raz. Ukończywszy studia na AGH, Stefan wrócił do rodzinnej miejscowości. idąc przez miasto – imiesłowowy równoważnik zdania okolicznikowego czasu Idąc przez miasto, przyglądał się wystawom sklepów. gdy szedł...
Zdania (i równoważniki zdań) oznajmujące, rozkazujące, pytające i wykrzyknikowe
Tego podziału wypowiedzeń dokonuje się, biorąc pod uwagę ich treść, a także intencje, czyli zamiary mówiącego. • zdania oznajmujące – wyrażają sądy i opinie, może się to odbywać na dwa sposoby: – twierdzący ; Rok szkolny rozpoczyna się pierwszego września. Rozpoczęcie roku szkolnego pierwszego września. Wakacje kończą się w sierpniu. Koniec wakacji w sierpniu. – przeczący ; Nie było nikogo w domu. Nikt nie musi tego słuchać. Żaden klient tego nie kupi. Ani jeden człowiek nie...
Zdania i wypowiedzenia złożone
Zdania i wypowiedzenia złożone, czyli takie, które zawierają dwa lub więcej orzeczeń, możemy podzielić na dwie grupy, biorąc pod uwagę relacje zachodzące między zdaniami (wypowiedzeniami) składowymi.
Zdania podrzędnie złożone
Są to zdania składające się z dwóch członów. Jedno z nich jest zdaniem podrzędnym, a drugie nadrzędnym. Jeśli między tymi wypowiedziami postawisz pytanie, to zauważysz, że stawiasz je od zdania nadrzędnego, a odpowiadasz na nie zdaniem podrzędnym. Jeśli między dwoma członami nie można postawić pytania, to oznacza, że mamy do czynienia ze zdaniem współrzędnie złożonym. Kasia ładnie śpiewa i gra na fortepianie. (zdanie współrzędnie złożone łączne) Doszło do wypadku, ale nikt nie...
Zdania współrzędnie złożone
Zdania współrzędnie złożone – nie można między nimi postawić pytania, nie wyróżniamy tu zdania nadrzędnego i podrzędnego. Istnieją cztery rodzaje zdań współrzędnie złożonych: • zdania współrzędnie złożone łączne , gdy treść zdań składowych łączy się: typ wykresu w tego typu konstrukcjach pojawiają się najczęściej spójniki: i, oraz, a, ani, ni, również, jak również ; Świeciło słońce i wiał lekki wietrzyk. Teraz odrobię zadanie, a potem pójdę popływać. Zjawili się goście i...
Zdanie podrzędnie złożone dopełnieniowe
Zdanie podrzędnie złożone dopełnieniowe – odpowiada na pytania przypadków zależnych: kogo? czego? komu? czemu? kogo? co? z kim? z czym? o kim? o czym? Zauważyłem – zdanie nadrzędne -> (co? ) – że ostatnio zrobiłeś się wyjątkowo roztargniony – zdanie podrzędne 2:1 – zdanie podrzędnie złożone dopełnieniowe 1N 2P Zauważyłem , że ostatnio zrobiłeś się wyjątkowo roztargniony . Nauczyciel biologii zapytał tych –...
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe – odpowiada napytania okolicznika: jak? gdzie? kiedy? po co? w jakim celu? dlaczego? pod jakim warunkiem? jak? itd. Wiedząc, że jest wiele rodzajów okoliczników, domyślasz się, że możemy spotkać się także z paroma typami zdań podrzędnych okolicznikowych.
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe celu
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe celu – odpowiada na pytania: po co?, na co?, w jakim celu? Postanowiłem bardziej oszczędzać – zdanie nadrzędne -> (po co? ) – aby mieć pieniądze na wakacyjny wyjazd do Grecji – zdanie podrzędne 2:1 – zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe celu 1N 2P Postanowiłem bardziej oszczędzać, aby mieć pieniądze na wakacyjny wyjazd do Grecji. Rodzice zamówili u hodowcy...
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe czasu
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe czasu – odpowiada na pytania: kiedy?, jak długo?, dopóki?, odkąd? Posadzę w ogrodzie dużo kwiatów – zdanie nadrzędne -> (kiedy? ) – gdy zrobi się trochę cieplej – zdanie podrzędne 2:1 – zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe czasu 1P 2N Gdy zrobi się trochę cieplej, posadzę w ogrodzie dużo kwiatów. Przestał mieć problemy ze zdrowiem – zdanie nadrzędne -> (od...
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe miejsca
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe miejsca odpowiada oczywiście na pytania – gdzie?, skąd?, którędy?, dokąd? Postanowił pojechać tam – zdanie nadrzędne -> (gdzie? ) – gdzie mógł znaleźć dobrą pracę – zdanie podrzędne 2:1 – zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe miejsca 1N 2P Postanowił pojechać tam, gdzie mógł znaleźć dobrą pracę. Wszędzie witały go tłumy wielbicieli jego talentu – zdanie nadrzędne...
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe przyczyny
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe przyczyny – odpowiada na pytania: dlaczego?, z jakiej przyczyny?, z jakiego powodu? Zdałem egzamin dzięki temu – zdanie nadrzędne -> (z jakiego powodu? ) – że wylosowałem łatwy zestaw pytań – zdanie podrzędne 2:1 – zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe przyczyny 1N 2P Zdałem egzamin dzięki temu, że wylosowałem łatwy zestaw pytań. Pojedziemy w tym roku na narty w Alpy –...
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe sposobu
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe sposobu – odpowiada na pytania: jak?, w jaki sposób?, jakim sposobem? Mama w nowej sukni wyglądała tak – zdanie nadrzędne -> (jak? ) – że na jej widok wszyscy zaniemówili – zdanie podrzędne 2:1 – zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe sposobu 1N 2P Mama w nowej sukni wyglądała tak, że na jej widok wszyscy zaniemówili . W letnie noce bywa tak duszno – zdanie nadrzędne -> (jak?...
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe warunku
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe warunku – odpowiada na pytania: pod jakim warunkiem?, w jakim wypadku? Możemy pojechać jutro na ryby – zdanie nadrzędne -> (pod jakim warunkiem? ) – jeżeli masz ochotę – zdanie podrzędne 2:1 – zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe warunku 1P 2N Jeżeli masz ochotę, możemy pojechać jutro na ryby. Zawsze można sobie poradzić w obcym mieście – zdanie nadrzędne -> (pod jakim...
Zdanie podrzędnie złożone orzecznikowe
Zdanie podrzędnie złożone orzecznikowe – odpowiada napytania orzecznika: jaki jest?, kim jest?, czym jest? itd. Mój dziadek jest taki – zdanie nadrzędne -> (jaki jest? ) – że wszystkie zwierzęta lgną do niego – zdanie podrzędne 2:1 – zdanie podrzędnie złożone orzecznikowe 1N 2P Mój dziadek jest taki , że wszystkie zwierzęta lgną do niego. Teresa była tą – zdanie nadrzędne -> (kim była? ) – którą pragnął poślubić – zdanie...
Zdanie podrzędnie złożone podmiotowe
Zdanie podrzędnie złożone podmiotowe – odpowiada na pytania podmiotu (kto? co?) . Ten jest najbogatszym człowiekiem na świecie – zdanie nadrzędne -> (kto? ) – Kto ma prawdziwych przyjaciół – zdanie podrzędne. 2:1 – zdanie podrzędnie złożone podmiotowe 1P 2N Kto ma prawdziwych przyjaciół, ten jest najbogatszym człowiekiem na świecie. Z pewnością zauważyłeś, że kolejność, w jakiej pojawiają się zdania,...
Zdanie podrzędnie złożone przydawkowe
Zdanie podrzędnie złożone przydawkowe – odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje? ile? czego? z czego? W zawodach osiągnąłem wynik – zdanie nadrzędne -> (jaki? ) – który mnie nie zadowolił – zdanie podrzędne 2:1 – zdanie podrzędnie złożone przydawkowe 1N 2P W zawodach osiągnąłem wynik, który mnie nie zadowolił . Uczyłam się tyle – zdanie nadrzędne -> (ile? ) – że na pewno...
Zdrobnienia i zgrubienia
Mówiliśmy już o tworzeniu wyrazów i o tym, że można to zrobić na wiele sposobów. Trudno omówić tu wszystkie. Na szczególną uwagę zasługują jednak dwie kategorie wyrazów pochodnych, mianowicie: • zdrobnienia (deminiutywy) – służą do nazywania rzeczy małych, szczególnie bliskich i młodych, o których myślimy i mówimy w sposób tkliwy i czuły. Dzięki nim można też wyrazić ironię, kpinę czy negatywny stosunek: kot – kotek dziecko – dziecinka palec – paluszek słońce – słoneczko dom – domek...
Zestawienia
Zestawienia – to dwa lub trzy wyrazy będące nazwą jednego przedmiotu lub zjawiska, piszemy je oddzielnie, wyrazy odmieniamy: Dzień Babci Boże Narodzenie Nowy Rok Boże Ciało Wielki Piątek Stare Miasto Nowa Huta Wielka Brytania Nowa Gwinea Ameryka Północna czarna jagoda owczarek niemiecki maszyna do pisania Narodowy Fundusz Zdrowia M boża krówka...
Zjawiska fonetyczne
W języku dość często występuje różnica między wymową wyrazu a jego pisownią. Dzieje się tak z wielu powodów. Głoski oddziaływują na siebie i wywołują różne zjawiska fonetyczne, które spróbujemy prześledzić i opisać. Zjawiska fonetyczne upodobnienia pod względem dźwięczności wewnątrzwyrazowe ubezdźwięcznienia (utrata dźwięczności) wsteczne postępowe udźwięcznienia (nadanie dźwięczności) wsteczne odnosowienie (utrata nosowości)...
Złożenia
Złożenia – dwa wyrazy pochodne, o dwóch podstawach słowotwórczych połączone cząstką -i, -y, -o, -u . Odmienny jest tylko drugi człon wyrazu: wiercipięta łamigłówka liczykrupa moczymorda Czarnolas samorząd długopis cudzoziemiec cudotwórca zlewozmywak meblościanka złotodajny ostrosłup grzybobranie gwiazdozbiór M. chlebodawca wyrwidąb D. chlebodawcy wyrwidęba C. chlebodawcy...
Zrosty
Zrosty – to zrośnięte w jeden wyraz dwa lub trzy wyrazy, mogą one pozostawać ze sobą w następujących relacjach: • związku zgody – w tym przypadku odmieniają się oba człony: Krasnystaw Rzeczpospolita Białystok • związku rządu – odmienia się tylko drugi człon: okamgnienie widzimisię Wniebowzięcie Wniebowstąpienie Wielkanoc • związku przynależności – odmienia się drugi człon: małomówny czcigodny dotychczas wiarygodny karygodny dobranoc pięćdziesiąt...
Związki wyrazowe
Związki wyrazowe, czyli wyrazy łączące się w stosunku podrzędnym: zgody, rządu i przynależności • związek zgody – zachodzi wówczas, gdy wyraz określany (nadrzędny) i określający (podrzędny) występują w tej samej formie gramatycznej (ten sam przypadek, liczba, rodzaj); wyrazy „zgadzają się” ze sobą do tego stopnia, że np. przy odmianie przez przypadki, oba wyrazy zmieniają swoją formę, czyli jeden dostosowuje się do drugiego. pytanie liczba pojedyncza...