Państwo i polityka
Doktryny wyrosłe z ruchu robotniczego
Powstanie tych doktryn politycznych nastąpiło w połowie XIX wieku i wiązało się z gwałtownym rozwojem przemysłu i zmianami w strukturze ówczesnego społeczeństwa, których efektem było powstanie nowej grupy społecznej – robotników. Szybki wzrost liczebności i znaczenia tej grupy oraz jej ciężka sytuacja bytowa spowodowały powstanie wielu doktryn stawiających sobie początkowo za cel poprawę ich losu. Później zaczęto formułować postulaty polityczne zmierzające do przebudowy całego...
Systemy polityczne
System polityczny i jego typologia
Pojęcie sytemu politycznego pojawiło się w naukach politycznych stosunkowo niedawno, obejmując swoim zakresem takie pojęcia jak naród, rząd, państwo. Współcześnie istnieje co najmniej kilkadziesiąt określeń tego terminu i jest on jednym z bardziej skomplikowanych terminów współczesnej politologii. Dla potrzeb niniejszej książki przyjęliśmy jedną z bardziej popularnych i dość szeroko opisujących zjawisko definicję, według której system polityczny to wszystkie organy państwowe: partie...
Charakterystyka systemów politycznych wybranych współczesnych państw
We współczesnym świecie państwa organizowane są wokół różnych, często odmiennych systemów politycznych. Można tutaj przytoczyć słowa Winstona Churchilla, który miał kiedyś powiedzieć: „Wypróbowano już wiele form rządów na tym świecie grzechu i niedoli”. Prezentujemy opisy systemów politycznych, które najpełniej oddają idee demokracji i republikanizmu.
Systemy polityczne a współczesne państwo
Różnorodność form państwa
Posługując się pojawiającymi się w najpowszechniej wyróżnianych systemach politycznych pojęciami, takimi jak demokracja, republika czy dyktatura, napotykamy na trudności związane z wyraźnym określeniem ich zakresu. Pewne uporządkowanie w stosowaniu tych pojęć wprowadza ich opis ze względu na formę państwa, w którym występują. Pojęcie formy państwa jest często utożsamiane z pojęciem sytemu politycznego, jaki w danym państwie obowiązuje.Mówiąc inaczej: system polityczny państwa określa...
System zorganizowania rządów
Państwa o systemie prezydialnym – głowa państwa i szef rządu jest tą samą osobą. W tym systemie najważniejszy zakres władzy posiada prezydent, który kieruje państwem niezależnie od parlamentarnej większości, jednak nie może rozwiązać parlamentu ani w nim zasiadać. System ten, ze względu na pozycję prezydenta,występuje w trzech odmianach: Państwa o systemie parlamentarnym – najważniejszą cechą tego systemuj est rozdzielenie funkcji głowy państwa (prezydenta) i szefa rządu (premiera)....
Konstytucja jako najwyższy akt prawny
Organizacja władzy Rzeczypospolitej
Władza ustawodawcza Rzeczypospolitej Polskiej
Władza wykonawcza Rzeczypospolitej Polskiej
Władza sądownicza – organy kontroli i przestrzegania prawa
Najwyższa Izba Kontroli
Najwyższa Izba Kontroli działa jako naczelny organ kontroli państwowej. Instytucja ta posiada bogatą tradycję sięgającą XIX wieku. Jako organ kontroli państwowej funkcjonuje od 1921 roku. Obecny zakres kompetencji NIK-u określa Ustawa Konstytucyjna z 1997 roku. Najwyższa Izba Kontroli działa kolegialnie i podlega Sejmowi. Kolegium NIK ustanowią: prezes i wiceprezesi, sekretarz i 16 członków (powoływanych przez Prezydium Sejmu na wniosek Prezesa NIK-u). Prezesa NIK-u powołuje Sejm za zgodą...
Miejsce doktryn we współczesnych partiach politycznych
Pomiędzy doktrynami politycznymi a partiami politycznymi istnieje współcześnie bardzo wyraźny związek. Wynika on z programu politycznego partii, który powstaje jako efekt dopasowywania doktryny do aktualnej sytuacji politycznej i historycznej. Dlatego często z jednej doktryny politycznej może powstać kilka różnorodnych programów. Program partii politycznej jest określeniem bezpośrednich działań w różnych sferach życia publicznego jako fundament uwzględniających zasady ideologiczne...
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
Powołana w 1993 roku Rada jest organem państwowym właściwym w sprawach radiofonii i telewizji. Składa się z dziewięciu członków powoływanych przez Sejm (cztery osoby), Senat (dwie osoby) i Prezydenta RP (trzy osoby). Kadencja Rady trwa sześć lat, lecz co dwa lata wymienia się 1/3 członków, którzy nie mogą zostać powołani na następną kadencję. Do zadań Rady należą: projektowanie najważniejszych kierunków państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji, przyznawanie koncesji na...
Typologia i funkcja doktryn politycznych
Doktryna jako zbiór dość ogólnych wskazówek może pełnić różne istotne z punktu widzenia społeczeństwa funkcje, np. poznawczą, programowo-polityczną lub integrującą. Patrząc z tego stanowiska najważniejsza jest funkcja integrująca, sprowadzająca się do łączenia wokół doktryny osób identyfikujących się z daną ideologią. Czasami więź ta może przybrać formalny charakter, co prowadzi do utworzenia ugrupowań lub partii politycznych. Istnieje co najmniej kilka typologii doktryn politycznych....
Elementy tworzące współczesną myśl polityczną
Wydaje się, iż pełne poznanie teraźniejszości nie jest możliwe bez odwołania się do przeszłości, by tam szukać zrozumienia stanu obecnego. Nawet jeżeli świat dzisiejszy jest inny od tego sprzed kilkuset lat w sferze ideologii, doktryn, a być może też wartości, to i tak jest to ten sam świat, który kształtował się przez wiele pokoleń i istnień ludzkich. Współczesne doktryny polityczne swoimi korzeniami sięgają poprzednich dwóch stuleci, jednak wywierają one nadal bezpośredni wpływ na...
Struktura zorganizowania samorządu terytorialnego
W 1999 roku wprowadzone zostały nowe zasady trójstopniowego podziału terytorialnego Polski. Od tego czasu samorząd terytorialny stanowią: gminy, powiaty i rządowo-samorządowe województwa.
Niemcy
Republika Federalna Niemiec jest państwem, w którym występują trzy systemy polityczne: parlamentarny, federacyjny i demokratyczny. W Niemczech istnieje kilka dużych i silnych ugrupowań partyjnych, które naprzemiennie sprawują władzę. Najważniejsze z działających partii to: Niemiecka Partia Socjaldemokratyczna(SPD), Chrześcijańska Demokracja (CDU/CSU), Zieloni (partia reprezentująca ruchy ekologiczne), reprezentująca liberałów Wolna Partia Demokratyczna(FDP) oraz PDS, czyli dawna partia...
Dzieje demokracji
Pojęcie demokracji narodziło się w starożytnej Grecji w polis. Za najważniejszą uznano tam władzę ludu, czyli wspólnotę obywateli, którzy poprzez zgromadzenie ludowe sprawowali władzę w mieście-państwie. W dziejach najważniejsze pojęcia związane z funkcjonowaniem demokracji ulegały zmianie. Współcześnie demokracją określa się taką formę ustroju państwa, w której wola większości obywateli stanowi źródło władzy, nadając wszystkim obywatelom swobody i prawa polityczne. Dzięki nim mogą oni...
Współczesna myśl polityczna a doktryny polityczne
Fundamentalne zasady demokracji
Anarchizm
Anarchizm jako doktryna polityczna kształtował się od czasów starożytności,by ostateczny kształt przybrać w połowie XIX wieku. Wtedy doktrynę tę ostatecznie ukształtowali jej główni teoretycy: Pierre J. Proudhon, Michaił Bakunin, Piotr Kropotkin,William Godwin, Max Stirner. Anarchizm nigdy nie był jednolitą doktryną, lecz wszystkie jego odmiany posiadają pewne wspólne cechy. Istotę doktryny anarchistycznej trafnie formułuje Kropotkin: Anarchizm to nazwa praktyki i teorii życia,...
Prokuratura
Najważniejszymi zadaniami Prokuratury jest czuwanie nad ściganiem przestępstw oraz prowadzenie i nadzorowanie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych. Prokuratura pełni również funkcję oskarżyciela publicznego przed sądem, wytacza powództwa w sprawach karnych i cywilnych oraz koordynuje działania w zakresie ścigania przestępstw prowadzone przez inne organy państwa. Urząd prokuratora w dziejach sądownictwa polskiego pojawia się na przełomie XVI i XVII wieku. Jego funkcje i...
Władza sądownicza – wymiar sprawiedliwości
Struktura organów kontroli i przestrzegania prawa
Do organów państwowych, których zadaniem jest kontrola i ochrona prawna państwa, zaliczamy: prokuraturę, Rzecznika Praw Obywatelskich, Najwyższą Izbę Kontroli oraz Krajową Radę Radiofonii i Telewizji.
Społeczność lokalna i sposoby jej organizowania
Socjalizm
Dla socjalisty szczególne znaczenie ma zło, jakie dokonuje się w społeczeństwie, zwłaszcza zło czynione przez innych ludzi. Socjalista niczym Prometeusz powinien być uczulony na wszelakie krzywdy dziejące się na świecie, być gotowy zmieniać świat na lepszy. Człowiek ma ogromną moc nieustannego przekształcania świata,tak żeby służył szczęściu wszystkich. Dzięki wolności i nieograniczonym możliwościom rozumu człowiek jest najważniejszą istotą w kosmosie. Dla wielu socjalistów wspólny...
Wielka Brytania
System polityczny Wielkiej Brytanii jest przykładem systemu parlamentarnego, demokratycznego i unitarnego o zdecentralizowanych relacjach pomiędzy centrum a regionami. Brytyjski system jest wynikiem długotrwałej ewolucji monarchicznego sytemu rządów. Wielka Brytania nie posiada konstytucji rozumianej jako jednolity, spisany akt prawny. Konstytucjonalizm brytyjski jest wynikiem wielu aktów prawnych, które sięgają nawet XIII wieku. Organizacja systemu politycznego ukształtowanego w Wielkiej...
Katolicka doktryna społeczna
Doktryna katolicka kształtowała się od czasów związanych z powstawaniem instytucji kościelnych i sięga w dziejach do okresu Imperium Rzymskiego w IV wieku. Ostatecznie – wyodrębniona z całokształtu doktryn i teologii katolickich w XIX wieku – wyraża się w encyklikach papieskich poświęconych zagadnieniom społeczno-politycznym. Pierwszą z nich była encyklika Rerum novarum (Rzeczy nowe), ogłoszona przez papieża Leona XIII. W kolejnych encyklikach można zauważyć ewolucję doktryny...
System totalitarny
Nazwa tego systemu pochodzi od łacińskiego słowa totus (całkowity) i charakteryzuje się totalną kontrolą ze strony aparatu państwowego wszystkich sfer życia obywateli. Koncepcja państwa totalitarnego kształtowała się równie dawno jak pojęcie demokracji. W poszukiwaniu korzeni totalitaryzmu należy sięgnąć do tworzenia się zmilitaryzowanego społeczeństwa spartańskiego, poglądów na idealne państwo Platona czy koncepcji społeczeństwa pojawiającej się w Utopii Thomasa Morusa. Współczesny...
Doktryna konserwatywna
Narodziła się na przełomie XVIII i XIX wieku i była odpowiedzią na wydarzenia związane z wystąpieniami rewolucyjnymi w Ameryce oraz na rewolucję francuską. Nazwa konserwatyzm pochodzi od łacińskiego słowa conservo oznaczającego zachowanie czegoś, chronienie. Dlatego też często konserwatystów nazywamy zachowawcami lub zachowawczymi. Konserwatyści byli przeciwnikami ideologii oświecenia, głoszącej racjonalizm i potrzebę zmian społecznych. W opozycji do tych poglądów stworzyli...
Stany Zjednoczone
System polityczny Stanów Zjednoczonych bierze swój początek z oświeceniowej filozofii końca XVIII wieku. Uchwalona w 1787 roku konstytucja jest do dnia dzisiejszego najważniejszym i nadal obowiązującym aktem prawnym. Pomyślana jako akt otwarty została uzupełniona o poprawki, których do dnia dzisiejszego jest 26. Poprawki wyjaśniają lub precyzują niezbyt ostro sformułowane zapisy konstytucyjne. System polityczny Stanów Zjednoczonych można określić jako system demokratyczny,prezydencki i...
Trybunał Stanu
Zadaniem Trybunału Stanu jest pociąganie do odpowiedzialności konstytucyjnej osób, które ze względu na zajmowane stanowisko lub urząd naruszyły Konstytucję RP lub obowiązujące ustawy. Tego rodzaju odpowiedzialność konstytucyjna ciąży na: Prezydencie, Prezesie Rady Ministrów i jej członkach, Prezesie Narodowego Banku Polskiego, Prezesie Najwyższej Izby Kontroli, członkach Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji oraz Naczelnym Dowódcy Sił Zbrojnych. Wnioskowanie o postawienie przed Trybunałem...
System demokratyczny
Funkcjonuje w państwach, które opierają swój system na zasadach suwerenności narodu, pluralizmu politycznego, podziału władzy i państwa prawa. W państwie demokratycznym źródłem władzy są wszyscy obywatele,zaś władza wybierana na określony czas poddawana jest kontroli i ponosi odpowiedzialność przed całym społeczeństwem. Pojęcie państwa demokratycznego narodziło się w Europie jako wyraz wielowiekowych przemian politycznych i kształtowania się demokratycznych poglądów na kwestie społeczne i...
Wybrane współczesne doktryny polityczne
Wśród rozlicznych doktryn, które kształtowały się na podstawie różnych idei, postanowiliśmy poświęcić uwagę tym, których istnienie pozostawiło wyraźny ślad w istniejących współcześnie systemach lub poglądach politycznych. Bez zrozumienia istoty tych poglądów nie jest możliwe poznanie w pełni działania wielu partii i instytucji związanych z polityką. Doktryna konserwatywna Narodziła się na przełomie XVIII i XIX wieku i była odpowiedzią na wydarzenia związane z wystąpieniami...
Komunizm - Marksizm i Leninizm
Doktryna komunistyczna traktowana była w XIX wieku jako odmiana idei socjalistycznej. Twórcami i największymi propagatorami nowożytnego komunizmu byli Karol Marks i Fryderyk Engels. Swoje poglądy, a zarazem fundamenty doktryny komunistycznej, ogłosili w 1848 roku w Manifeście komunistycznym Twórcy komunizmu w wydarzeniach historycznych dopatrzyli się prawidłowości,których głównym czynnikiem była walka dokonująca się pomiędzy zróżnicowanymi klasami społecznymi. Walka klasowa...
Państwo i polityka
Powstanie państwa i jego cechy
W istniejących kilka tysięcy lat temu starożytnych imperiach Mezopotamii i Egiptu powstanie zorganizowanej władzy państwowej łączyło się z potrzebą organizacji pracy przy utrzymaniu systemów nawadniających. Były one niezbędne do uzyskiwania wysokich plonów pozwalających wyżywić całą społeczność. Powstające wówczas systemy państwowe, organizowane jako miasta-państwa lub jako potężne terytorialne imperia, rządzone były przez autokratycznych despotów. Aby unaocznić despotyczny charakter...
Rzecznik Praw Obywatelskich
Instytucja Rzecznika Praw Obywatelskich została powołana w 1987 roku. Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży praw i wolności człowieka i obywatela zapisanych w Konstytucji RP i innych ustawach. Rzecznik bada, czy działalność różnych organów państwa, organizacji czy instytucji nie doprowadza do łamania praw i wolności obywatelskich. Rzecznik nie rozstrzyga, lecz jedynie zwraca się do właściwych instytucji o podjęcie odpowiednich działań, by zmienić niekorzystną dla obywatela sytuację....
Organizacja aparatu państwowego
Monarchia – jest to forma rządu, w której aparat państwowy i forma władzy jest w rękach monarchy (króla, cesarza, sułtana). Ze względu na zakres władzy możemy wyróżnić monarchię absolutną – gdy cała władza spoczywa w osobie monarchy,monarchię konstytucyjną – gdzie konstytucja pełni formę umowy pomiędzy społeczeństwem a monarchą, oraz monarchię parlamentarną – gdzie monarcha pełni funkcję reprezentacyjną, występując często na pozycji arbitra i symbolu narodowego. Republika – jest formą...
Sądy szczególne
Poza sądami powszechnymi istnieje sądownictwo szczególne – wojskowe i administracyjne. Zajmuje się ono sprawami wykraczającymi poza uprawnienia sądów powszechnych. Sądy wojskowe tworzą: sądy okręgów wojskowych i sądy garnizonowe. Wszystkie podlegają Izbie Wojskowej Sądu Najwyższego. Zadaniem sądów wojskowych jest rozpatrywanie spraw dotyczących przestępstw związanych z obronnością państwa. Sądownictwem szczególnym jest także sądownictwo administracyjne w postaci Naczelnego Sądu...
Socjaldemokracja
Z socjalizmu wyrosła także doktryna socjaldemokratyczna, w której zawiera się bardzo wiele z idei socjalistów. Socjaldemokraci potrafili odrzucić naleciałości marksistowskie, rezygnując z walki klas, rewolucji i dyktatury proletariatu na rzecz państwa prawa, równości wszystkich obywateli i szeroko rozumianej demokracji. W sferze ekonomicznej deklaracja postuluje: pełne zatrudnienie, ubezpieczenia społeczne, podniesienie poziomu życia oraz bardziej sprawiedliwy podział dochodu i...
Doktryna liberalna
Polityczna doktryna liberalizmu ukształtowała się w zwarty i spójny system w czasach oświecenia. Określenie liberalizm wywodzi się od łacińskiego przymiotnika liber – wolny. Po raz pierwszy w takim znaczeniu wyraz ten został użyty na początku XIX wieku przez parlament hiszpański – kortezy. Pojawianie się doktryny liberalizmu łączono z wysokim poziomem rozwoju gospodarczego oraz z wystąpieniami rewolucyjnymi we Francji i na kontynencie amerykańskim. W praktyce w XVIII wieku...
Struktura terytorialno - administracyjna
Państwa unitarne – struktura państwa jest wewnętrznie jednolita. Cechami charakterystycznymi państwa tego typu są: jednolity system prawny, jednolite obywatelstwo,jednorodny system najważniejszych organów państwowych, podział kraju na jednostki administracyjno-terytorialne podporządkowane organom centralnym i nieposiadające politycznej samodzielności. Państwa unitarne mogą występować w dwóch odmianach: Państwa złożone – w tym systemie części składowe zachowują pełen lub ograniczony...
Mała ojczyzna i regiony
System autorytarny
Funkcjonuje w państwach cechujących się ograniczonym uczestnictwem społeczeństw w systemie rządzenia, ograniczonymi formami działalności publicznej i politycznej oraz odpowiednio ukształtowanym aparatem państwowym, zupełnie podporządkowanym decyzjom rządzącego reżimu. Jest często określany jako forma pośrednia pomiędzy demokracją a totalitaryzmem. Autorytaryzm wyrasta z przekonania o wartości elitaryzmu, czyli sprawowania rządów przez jednostki, które z powodu swego autorytetu mają...
Prezydenci III RP
Lech Wałęsa – działacz wolnych związków zawodowych, współzałożyciel „Solidarności”, wieloletni pracownik Stoczni Gdańskiej, gdzie w sierpniu 1980 roku stanął na czele strajku. Przewodniczący Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego (MKS), podpisał porozumienia z komisją rządową (tzw. porozumienia sierpniowe). Jeden z inicjatorów porozumienia z władzami komunistycznymi (tzw. Okrągłego Stołu). Laureat Pokojowej Nagrody Nobla (1982). Prezydent w latach 1990-1995....
Społeczność lokalna a samorządność
Społeczność lokalna najczęściej realizuje swoje cele poprzez organizacje działające najbliżej niej, na poziomie gminy, powiatu i województwa. Nawet najlepszy rząd centralny nie jest w stanie zrealizować wszystkich zadań wynikających ze specyfiki funkcjonowania społeczności lokalnej, zaś jego organizacja czasami uniemożliwia wywiązanie się z większości funkcji. Dlatego też ważne jest dobre współdziałanie rządu centralnego ze społecznościami lokalnymi. Najczęstszą formą organizowania się...
Organizacja organów wymiaru sprawiedliwości
Najważniejszym organem wymiaru sprawiedliwości jest Sąd Najwyższy. W jego skład wchodzą: pierwszy prezes, jego zastępca oraz sędziowie. Art. 175 1. Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. [Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej] Pierwszy prezes Sądu Najwyższego powoływany jest przez Prezydenta RP na 6-letnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu...