Przemiany, jakie dokonywały się w Polsce i w całej Europie od roku 1989, spowodowały, że stopniowo został przywrócony system demokratyczny.
W 1992 roku uchwalono tymczasowy akt nazwany Małą Konstytucją, która regulowała wzajemne zależności pomiędzy parlamentem, rządem i prezydentem. Wiosną 1997 roku Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego RP zakończyła prace nad projektem nowej ustawy zasadniczej. Nowa konstytucja została uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe 2 kwietnia 1997 roku. W maju odbyło się ogólnonarodowe referendum, w wyniku którego została przyjęta przez większość narodu. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej weszła w życie 17 października 1997 roku. Polska stała się krajem opierającym swój system o konstytucję gwarantującą najważniejsze zasady demokracji. Znalazły one swój wyraz w preambule, która głosi:
W trosce o byt i przyszłość naszej Ojczyzny, (…) my, Naród Polski – wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, zarówno wierzący w Boga będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości,dobra i piękna, jak i nie podzielający tej wiary, a te uniwersalne wartości wywodzący z innych źródeł, równi w prawach i w powinnościach wobec dobra wspólnego – Polski,(…) zobowiązani, by przekazać przyszłym pokoleniom wszystko, co cenne z ponadtysiącletniego dorobku, (…) pomni gorzkich doświadczeń z czasów, gdy podstawowe wolności i prawa człowieka były w naszej Ojczyźnie łamane, pragnąc na zawsze zagwarantować prawa obywatelskie, a działaniu instytucji publicznych zapewnić rzetelność i sprawność, w poczuciu odpowiedzialności przed Bogiem lub przed własnym sumieniem, ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot. Wszystkich, którzy dla dobra Trzeciej Rzeczypospolitej tę Konstytucję będą stosowali, wzywamy, aby czynili to, dbając o zachowanie przyrodzonej godności człowieka, jego prawa do wolności i obowiązku solidarności z innymi,a poszanowanie tych zasad mieli za niewzruszoną podstawę Rzeczypospolitej Polskiej. [Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej]
Obecnie obowiązująca konstytucja składa się z 13 rozdziałów:
| Rozdziały konstytucji | |
| Rozdział I | Rzeczpospolita |
| Rozdział II |
Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela |
| Rozdział III |
Źródła prawa |
| Rozdział IV |
Sejm i Senat |
| Rozdział V |
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej |
| Rozdział VI |
Rada Ministrów i administracja rządowa |
| Rozdział VII |
Samorząd terytorialny |
| Rozdział VIII |
Sądy i Trybunały |
| Rozdział IX |
Organy kontroli państwowej i ochrony prawa |
| Rozdział X |
Finanse publiczne |
| Rozdział XI |
Stany nadzwyczajne |
| Rozdział XII |
Zmiany konstytucji |
| Rozdział XIII |
Przepisy przejściowe i końcowe |
Polska jako państwo demokratyczne tworzy podstawy swojej działalności na podstawie zasad zapisanych w najważniejszym akcie prawnym, jakim jest konstytucja.Wyjątkowa pozycja ustawy zasadniczej, jak często bywa określana konstytucja,wynika z co najmniej czterech powodów:
- Konstytucja zawiera szczególne treści
Oznacza to, że zapisane są w niej zasady ustroju państwowego, struktury państwa i sposób ich powoływania.
| Zasady zawarte w Konstytucji RP | |
| zwierzchnictwo narodu | wszyscy obywatele sprawują rzeczywistą władzę w państwie |
| państwo prawne | wszystkie organy państwa działają na podstawie prawa i w granicach prawa |
| podział władzy | ustrój polityczny RP zorganizowany jest na podstawie trójpodziału i równowagi władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej |
| pluralizm polityczny | w państwie mogą działać rożne organizacje polityczne, a jedynym ograniczeniem ich działalności może być obowiązek poszanowania konstytucji |
| prawo wyborcze | cechy charakterystyczne dla prawa wyborczego powołującego najważniejsze organy władzy państwowej i samorządowej; obecne prawo wyborcze opiera się na: powszechności, równości, bezpośredniości, tajności, proporcjonalności |
- Konstytucja ma szczególną moc
Oznacza to, że wszystkie inne akty prawne, np. ustanawiane przez parlament lub rząd, muszą być zgodne z konstytucją. Wszelkie wątpliwości co do zgodności wprowadzonego prawa z konstytucją rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny stanowiący rodzaj sądu. Składa się on z 15 sędziów wybieranych na 9-letnią kadencję spośród osób o głębokiej wiedzy prawniczej.
- Konstytucja jest w szczególny sposób uchwalana
Obecnie konstytucję uchwala Zgromadzenie Narodowe (Sejm na wspólnej sesji z Senatem) większością kwalifikowaną, a następnie zatwierdza ją całe społeczeństwo w referendum.
- Konstytucja jest w szczególny sposób zmieniana
Zmiana konstytucji może nastąpić tylko poprzez ustawę uchwaloną przez Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Procedura taka ma na celu wyłączenie najważniejszych dla państwa spraw z rozgrywek politycznych. Chroni także mniejszość przed narzuceniem woli przez aktualną większość w parlamencie.