Bohater
Lęki żołnierzy i emigrantów
Sam Słowacki wielokrotnie pisał o lęku przed własnym pochówkiem na obcej ziemi: Ty będziesz widział moje białe kości W straż nie oddane kolumnowym czołom; Alem jest jako człowiek, co zazdrości Mogił popiołom... Więc że mieć będę niespokojne łoże Smutno mi, Boże! (Juliusz Słowacki, Hymn ) Autor Kordiana marzył o dobrej sławie i pochowaniu w ziemi ojczystej, stylizował własną śmierć na śmierć patrioty i wieszcza, a własny pochówek na pogrzeb bohatera: Lecz wy, coście mnie znali, w...
Powstanie
Nie dużo nas było, może osób kilka, bo inni ludzie na swoich podwórkach zgromadzali się i, tak samo jak my, kupkami stojąc, wszyscy ku stronie piasków obróceni, stuków i grzmotów słuchali, co tam toczyły się i turkotały, to dłużej, to krócej, to prędko, to pomaleńku, jakby z całego nieba pioruny zebrały się i w te miejsce biły. Słowik już wtenczas nie śpiewał, tylko gdzieniegdzie podejmowały się znad boru chmury wszelakiego ptastwa i jak zwariowane, z przeraźliwymi krzykami latały nad...
Samobójstwo podyktowane bezsensem istnienia
Inna grupa literackich samobójstw, mająca niekiedy wiele wspólnego z samobójstwami z miłości, to autodestrukcja spowodowana poczuciem bez sensu istnienia. Np. Kordian Juliusza Słowackiego zaczyna się od przywołania postaci zmarłego przyjaciela bohatera („zabił się, młody”). Kordian, nieszczęśliwy w miłości,także podejmie próbę samobójczą. Z kolei samobójstwo Płoszowskiego, bohatera Bez dogmatu Sienkiewicza, choć popełnione z miłości, także ma związek z wcześniejszymi autodestrukcyjnymi,...
Żona – ucieleśnienie prozy życia
W przedstawiających relacje między mężem a żoną powieściach z życia wsi można doszukać się pewnej analogii: dla gospodarza z Taplar Handzia, bohaterka Konopielki , jest ucieleśnieniem prozy życia. To ktoś zwyczajny, kto po prostu jest obok, śpi, karmi, gotuje, pracuje w polu, nie wzbudza już ciekawości. Handzię można zobaczyć w najmniej podniecających sytuacjach, np. gdy ziewa, można ją porównać do krowy, można ją uderzyć. Podobnie traktuje żonę Antek Boryna z Chłopów Władysława...
Taniec radości życia
Warto wreszcie wspomnieć o tańcu jako wyznaczniku tożsamości narodowej i... wyrazie radości życia. Te dwa aspekty znaczenia tańca splatają się w słynnej postaci Greka Zorby – bohatera powieści Nikosa Kazandzakisa, sfilmowanej przez Michalisa Kakojanisa (słynna kreacja Anthony’ego Quinna w roli Zorby). Zorba tańczy zawsze: kiedy się cieszy i kiedy rozpacza, gdy umiera jego synek i kiedy zawala się kolejka, którą szalony Macedończyk budował w pocie czoła. Bohater jest ucieleśnieniem takich...
Komunista – rewolucjonista, męczennik
Wiersze Władysława Broniewskiego dokumentują postaci i postawy komunistów. Są wśród tych wierszy Na śmierć rewolucjonisty i Elegia o śmierci Ludwika Waryńskiego . Kreują one nowych komunistycznych bohaterów – męczenników za sprawę, idealistów kochających robotnicze masy i wolność, umierających za innych. Jednocześnie programowy wiersz Broniewskiego o poezji ( Poezja ) stawia przed nią zadania tyrtejskie: ma zagrzewać do walki, także rewolucyjnej („Ty masz werbel nam zagrać do...
Rewolucja jako rozlew krwi
W Przedwiośniu Stefana Żeromskiego rewolucja przedstawiona zostaje mniej metaforycznie, bardziej konkretnie. Zastaje bohaterów w wielonarodowym,pięknym Baku i zamienia je w miasto spływające krwią. W powieści pokazano racje rewolucjonistów odbierających dobra dawnym panom, ale także przemawiające przeciw buntownikom, związane z rewolucją bezprawie i zbrodnie.Zafascynowany ideami komunistów młody Polak Cezary Baryka ma jednak okazję w czasie rewolucji w Baku przekonać się, jak taki przewrót...
Dylematy bohaterów średniowiecznych
Bohater średniowiecznych moralitetów wybierał pomiędzy dobrem a złem. Postaci z utworów średniowiecznych nie przeżywały wielkich rozterek: wiedziały, co mają wybierać. Choć mogło być to dla nich trudne: Aleksy wyrzekł się małżeńskiego szczęścia i bogactwa, wybrał ascezę ( Legenda o św. Aleksym ), Franciszek wybrał ubóstwo, odrzucając bogactwa rodzinnego domu ( Kwiatki św. Franciszka ). Dylemat: wezwać pomoc czy nie, miał średniowieczny rycerz Roland, napadnięty zdradziecko w wąwozie przez...
Antybohater
CHÓR STARCÓW Mów coś, rób coś, posuwaj akcję, w uchu chociaż dłub! Bohater milczy CHÓR STARCÓW Nic się nie dzieje. Co to znaczy? BOHATER Dajcie mi spokój CHÓR STARCÓW Dzięki Bogu, nie śpi. BOHATER Mówicie, że muszę coś robić? Nie wiem ziewa ... może CHÓR STARCÓW On znów zasypia, wielkie nieba! Bez mąki przecież nie ma chleba. W teatrze trzeba grać,tu musi się coś dziać! (Tadeusz Różewicz, Kartoteka ) A jednak widzę coś, co z pewnym onieśmieleniem mógłbym...
Emigracja jako wygnanie
Emigranci epoki romantyzmu: Słowacki, Mickiewicz, Norwid kreowali się na wygnańców tęskniących za ojczyzną i cierpiących z powodu niemożności powrotu. Juliusz Słowacki w swoim słynnym Hymnie , w którym podmiot liryczny zapewne można utożsamiać z autorem, skarżył się: Żem często dumał nad mogiłą ludzi, Żem prawie nie znał rodzinnego domu, Żem był jak pielgrzym, co się w drodze trudzi Przy blaskach gromu, Że nie wiem, gdzie się w mogiłę położę, Smutno mi, Boże! (Juliusz Słowacki, Hymn )...
Pogrzeby bohaterów
Specyficzny wydźwięk mają pogrzeby bohaterów. Spalenie zwłok Grażyny– tytułowej bohaterki utworu Adama Mickiewicza, na stosie, tak jak wojownika, jest hołdem złożonym odważnej kobiecie, która wystąpiła w roli męża i zginęła jako dowódca wojsk w walce przeciw Krzyżakom. Jej mąż Litawor oddaje jej cześć, niczym dawne żony, rzucając się na pogrzebowy stos. Role zostały odwrócone – żona wystąpiła w roli męża, mąż w roli żony. W wierszu Cypriana Kamila Norwida Bema pamięci żałobny rapsod pochówek...
Bohaterowie sztuk teatralnych – bohaterami wierszy
Nie tylko aktorzy, także bohaterowie sztuk teatralnych bywają bohaterami wierszy, niekiedy reinterpretujących losy bohaterów. Tu warto wspomnieć zwłaszcza utwór W Weronie Cypriana Kamila Norwida, przywołujący Romea i Julię, oraz Tren Fortynbrasa Zbigniewa Herberta, stanowiący historiozoficzną reinterpretację Hamleta Williama Szekspira.
Kim jest antybohater?
Mimo że jest trudno definiowalny, nie pomijamy go jednak, bo występowanie antybohatera jest zjawiskiem typowym dla literatury współczesnej. Należałoby go nazwać raczej parodią bohatera niż „postacią mającą cechy ujemne”. Antybohater to ktoś, kto przeczy naszym wyobrażeniom o bohaterze literackim, kto nie ma jego koniecznych atrybutów: aktywności, logicznego działania, możliwej do odtworzenia przez czytelnika biografii, niezwykłych czynów na koncie, niekiedy nawet nazwiska i imienia.