Upodobnienia pod względem dźwięczności wewnątrzwyrazowej, dochodzi do nich wówczas, gdy głoska dźwięczna traci swą dźwięczność pod wpływem głoski bezdźwięcznej, z którą sąsiaduje:
• ubezdźwięcznienie wsteczne (głoska następna wpływa na wymowę głoski poprzedniej);
| kładka [kłatka] <- (strzałka oznacza kierunek oddziaływania głosek); |
|
| dk -> tk | dźwięczne „d” pod wpływem bezdźwięcznego „k” w wymowie stało się bezdźwięcznym „t” |
| rozpacz [rospacz] <- |
|
| zp -> sp | dźwięczne „z” pod wpływem bezdźwięcznego „p” w wymowie stało się bezdźwięcznym „s” |
| wszystko [fszystko] <- |
|
| wsz -> fsz | dźwięczne „w” pod wpływem bezdźwięcznego „sz” w wymowie stało się bezdźwięcznym „f” |
| rzodkiewka [rzotkiefka] <- <- |
|
| dk -> tk | dźwięczne „d” pod wpływem bezdźwięcznego „k” w wymowie stało się bezdźwięcznym „t” |
| wk -> fk | dźwięczne „w” pod wpływem bezdźwięcznego „k” w wymowie stało się bezdźwięcznym „f” |
| babka [bapka] <- |
|
| bk -> pk | dźwięczne „b” pod wpływem bezdźwięcznego „k” w wymowie stało się bezdźwięcznym „p” |
| wtrącenie [ftrącenie] <- |
|
| wt d -> ft | dźwięczne „w” pod wpływem bezdźwięcznego „t” w wymowie stało się bezdźwięcznym „f” |
• ubezdźwięcznienie postępowe (głoska poprzedzająca wpływa na wymowę głoski następnej); (głoska poprzedzająca wpływa na wymowę głoski następnej);
| Przemek [pszemek] -> (strzałka oznacza kierunek oddziaływania głosek) |
|
| prz -> psz | dźwięczne „rz” pod wpływem bezdźwięcznego „p” w wymowie stało się bezdźwięcznym „sz” |
| krzesło [kszesło] -> |
|
| krz -> ksz | dźwięczne „rz” pod wpływem bezdźwięcznego „k” w wymowie stało się bezdźwięcznym „sz” |
| kwiatek [kfiatek] -> |
|
| kw’ -> kf’ | dźwięczne „w’” pod wpływem bezdźwięcznego „k” w wymowie stało się bezdźwięcznym „f’” |
| twórczość [tfórczość] -> |
|
| tw -> tf | dźwięczne „w” pod wpływem bezdźwięcznego „t” w wymowie stało się bezdźwięcznym „f” |
| wykrzyknik [wykszyknik] -> |
|
| krz -> ksz | dźwięczne „rz” pod wpływem bezdźwięcznego „k” w wymowie stało się bezdźwięcznym „sz |
| świecić [śfiecić] -> |
|
| św’ -> śf’ | dźwięczne „w’” pod wpływem bezdźwięcznego „ś” w wymowie stało się bezdźwięcznym „f’” |
A oto przykłady pokazujące, że w jednym wyrazie mogą zajść różne rodzaje upodobnień:
| przechadzka [pszechacka] -> <- |
|
| prz -> psz | dźwięczne „rz” pod wpływem bezdźwięcznego „p” w wymowie stało się bezdźwięcznym „sz” (upodobnienie postępowe) |
| dzk -> ck | dźwięczne „dz” pod wpływem bezdźwięcznego „k” w wymowie stało się bezdźwięcznym „c” (upodobnienie wsteczne) |
| rozświetlony [rosśfietlony] <- -> |
|
| zś -> sś | dźwięczne „z” pod wpływem bezdźwięcznego „ś” w wymowie stało się bezdźwięcznym „s” (upodobnienie wsteczne) |
| s’w’ -> s’f’ | dźwięczne „w’” pod wpływem bezdźwięcznego „ś” w wymowie stało się bezdźwięcznym „f’” (upodobnienie postępowe) |
| przydawka [pszydafka] -> <- |
|
| prz -> psz | dźwięczne „rz” pod wpływem bezdźwięcznego „p” w wymowie stało się bezdźwięcznym „sz” (upodobnienie postępowe) |
| wk -> fk | dźwięczne „w” pod wpływem bezdźwięcznego „k” w wymowie stało się bezdźwięcznym „f” (upodobnienie wsteczne) |
• udźwięcznienie wsteczne (głoska następna wpływa na wymowę głoski poprzedniej);
| liczba [lidżba] <- |
|
| czb -> dżb | bezdźwięczne „cz” pod wpływem dźwięcznego „b” w wymowie stało się dźwięcznym „dż” |
| prośba [proźba] <- |
|
| śb -> źb | bezdźwięczne „ś” pod wpływem dźwięcznego „b” w wymowie stało się dźwięcznym „ź” |
| jakże [jagże] <- |
|
| kż -> gż | bezdźwięczne „k” pod wpływem dźwięcznego „ż” w wymowie stało się dźwięcznym „g” |
| także [tagże] <- |
|
| kż -> gż | bezdźwięczne „k” pod wpływem dźwięcznego „ż” w wymowie stało się dźwięcznym „g” |
| jakby [jagby] <- |
|
| kb -> gb | bezdźwięczne „k” pod wpływem dźwięcznego „b” w wymowie stało się dźwięcznym „g” |
Spółgłoski sonorne (m, m’, n, n’, r, l, ł) zachowują swoją dźwięczność bez względu na jakość spółgłoski poprzedzającej lub następującej:
oprawa gałka
trawa królik
klamka bramka