Kobieta
Samobójczynie i umierające z miłości
Miłość Karusi była silniejsza niż strach przed śmiercią i kontaktem z duchem.Rysy szaleństwa noszą też inne kobiety zakochane i umierające z miłości.Cechy takiego obłędu ma miłość Teresy Kociełłowej – bohaterki Nocy i dni Marii Dąbrowskiej – do Tadeusza Krępskiego. Kociełłowa nawiązuje z nim romans, a frustrację przypłaca zdrowiem, jej organizm nie ma sił, by zwyciężyć śmiertelną chorobę, a może i wola życia osłabła w nieszczęśliwej żonie i kochance? W chwili szalonej rozpaczy odbierają...
Kobieta szalona
Ludziom wydaje się, że przyczyną szaleństwa jest wielkie i dramatyczne wydarzenie, jakieś cierpienie, którego nie da się znieść. Wydaje im się, że wariuje się z jakichś powodów – z powodu porzucenia przez kochanka, śmierci najbliższej osoby, utraty majątku, spojrzenia w twarz Bogu. Ludzie myślą też, że wariuje się nagle, od razu, w niezwykłych okolicznościach, a szaleństwo spada na człowieka jak siatka-pułapka, pęta rozum, mąci uczucia. Tymczasem Florentynka zwariowała zupełnie...
- Szaleństwo religijne
- Szaleństwo na piedestale – we współczesnych tekstach
- Artystka niespełniona
- Szalona inna
- Szaleństwo w mitologii
- Szał zemsty
- Szaleństwa spełnionej artystki
- Samobójczynie i umierające z miłości
- Odrażające szaleństwo
- Szaleństwo powodowane strachem i wyrzutami sumienia
- Zgwałcona
- „Stara wariatka”
- Karusia – szalone spotkanie z duchem kochanka
- Szalona Ofelia
Odrażające szaleństwo
Literatura rejestruje też postaci odrażających szalonych kobiet, żyjących na marginesie społeczeństwa. Taką kobietą jest bohaterka powieści Teresy Lubkiewicz-Urbanowicz Boża podszewka – „durna Zośka”, czy Florentynka oraz Kłoska z powieści Prawiek i inne czasy Olgi Tokarczuk. Zośka jest upośledzoną umysłowo kobietą, błąkającą się po wsi. Zawsze nosi ze sobą dużo węzełków, ma siwe, skołtunione włosy, brudną chustkę. Wciąż powtarza (czy raczej bełkocze) „ja powiem... ja powiem”. Bardzo...
Poniechanie zemsty
Bardzo trudne, jeśli nie niemożliwe wydaje się poniechanie zemsty. A jednak przebaczają sobie przyjaciele – Ketling i Wołodyjowski zakochani w jednej kobiecie. Pan Michał wspaniałomyślnie rezygnuje z praw do miłości Krzysi i życzy z bólem serca szczęścia ukochanej i przyjacielowi. Trudno poniechać zemsty Jurandowi, ale miłość, troska i strach o dziecko doprowadza go w pokutnym stroju przed oblicze zakonnych braci. Kiedy już po śmierci córki zostanie doprowadzony przed oblicze Juranda Zygfryd...
Nimfetka
Kobietą dzieckiem ukazaną w perwersyjny sposób w powieści Vladimira Nabokova Lolita jest Dolores Haze, zwana Lolitą. Niedojrzała, dwunastoletnia dziewczynka staje się przedmiotem pożądania trzydziestosiedmioletniego mężczyzny Humberta Humberta, który z miłości do dziewczynki poślubia jej matkę, a gdy żona, odkrywszy sekret, ginie w wypadku, staje się jedynym opiekunem i ojczymem Lolity. W tym związku dziewczynka kusi ojczyma z kobiecą przebiegłością i osiąga pewne doraźne korzyści, np....
Stara kobieta, starzejąca się kobieta
Za lat pięćdziesiąt siądzie przy fortepianie (będzie miała wówczas wiosen siedemdziesiąt cztery) babcia, co nosiła jumpery i przeżyła wojnę nudną niesłychanie. Babcia, za której czasów jeździły tramwaje, samolot pierwszych kroków uczył się po niebie, a ludzie przez telefon mówili do siebie, nie widząc się nawzajem. (Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Babcia ) Postać starej kobiety pojawia się w utworach literackich dość często: bohaterka budzi szacunek, litość, współczucie innych...
Kobieta żołnierz
„Zapalcie zgliszcze!” – Palą; ogień bucha, A książę dalej: „Wiecie-li wy czyje Zwłoki na stosie giną?” – ciekawość głucha – „Niewiasta, choć ją męska zbroja kryje, Niewiasta z wdzięków, a bohater z ducha; Ja się zemściłem, lecz ona nie żyje!” Rzekł, bieży na stos, upada na zwłokach, Ginie w płomieniach i dymu obłokach. (Adam Mickiewicz, Grażyna ) Motyw kobiety żołnierza pojawia się czasem w tekstach kultury, podobnie jak motyw kobiety aktorki przebranej za mężczyznę ( Zakochany...
O starości inaczej
Inaczej, bez lęku przed upływem czasu, opisuje starzenie się wybitna poetka Anna Świrszczyńska. W jej wierszach odnajdziemy poczucie wspólnoty ze starymi kobietami, szalonymi staruszkami, które mówiąca w wierszach (zapewne można ją utożsamiać ze Świrszczyńską) nazywa „siostrami z dna”. Poetka, choć rejestruje objawy starzenia się, potrafi w nich dostrzec przejawy piękna świata i kobiecości (bo kobiecość nie równa się u niej młodości): Siedzimy obie na progu, gadamy o dzieciach i...
Kobiety – wojenne zgwałcone anioły
Niewinne anioły w białych czepkach przypominają bohaterki filmu Jerzego Wójcika Wrota Europy – młodziutkie pielęgniarki, ochotniczki ze szpitala polowego, gwałcone i zabijane przez bolszewików. Jako zgwałcony anioł zostaje też pokazana idąca przez salę pełną ludzi upokorzona dziewczyna w jasnej sukience – bohaterka filmu Andrzeja Wajdy Pierścionek z orłem w koronie , skrzywdzona przez sowieckich żołnierzy. Podobnym zgwałconym aniołem, uosobieniem skrzywdzonej niewinności, jest niezwykle...
Przyjaźń dorosłych kobiet
Dorosłe przyjaźniące się kobiety zostały opisane np. w Trylogii Henryka Sienkiewicza.Nieodstępnymi towarzyszkami są przez pewien czas Krzysia Drohojowska (potem żona Ketlinga) i Basia Jeziorkowska (później Wołodyjowska). Obie są sierotami, więc wychowują się wspólnie u państwa Makowieckich. Jako panny też przebywają razem pod opieką stolnikowej, która czuwa nad ich dobrą opinią i szuka im odpowiednich mężów. Prócz wspólnego losu i miłości tego samego mężczyzny (obie, najpierw Krzysię,...
Metaforyczne łowy
Mianem łowów określane są nie tylko polowania na grubego i małego zwierza. Opisanych w Biblii apostołów, np. Piotra, który był rybakiem, często określa się jako rybaków dusz ludzkich. Chrystus powołał bowiem uczniów, by głosili dobrą nowinę i przekazywali ją innym ludziom, czyli łowili ich dusze... Wcześniej jednak Jezus daje się poznać jako wielki rybak (tak też bywał określany) i to nie tylko dusz. Dzięki niemu miał miejsce cudowny połów, w czasie którego Piotr i inni za zrządzeniem...
Homoseksualne związki w dziele Prousta
Chyba najbardziej znanym homoseksualistą literatury jest bohater W poszukiwaniu straconego czasu Marcela Prousta – baron Charlus. Ów wysoko urodzony i pogardzający niższymi sferami pan, ze względu na swe upodobania seksualne często zniża się do kontaktów z kelnerami czy chłopcami na posyłki. Utrzymuje między innymi stosunki seksualne ze sklepikarzem Jupienem i skrzypkiem Morelem. Po rozstaniu z przysparzającym mu wiele cierpienia muzykiem baron realizuje swe erotyczne pragnienia w domu...
Szaleństwo powodowane strachem i wyrzutami sumienia
Inna Szekspirowska bohaterka, Lady Makbet, popada w obłęd pod wpływem zbrodni dokonanej wspólnie z mężem. To ona była inicjatorką zabójstwa króla Dunkana. Wydawała się silniejsza psychicznie od męża, bardziej zdecydowana i wytrwale dążyła do celu. A jednak po dokonaniu zbrodni załamała się. Objawem jej szaleństwa było między innymi ciągłe mycie rąk po dokonanej zbrodni i mówienie o niej. Na rękach wciąż widziała nieistniejące plamy krwi... Obłęd doprowadził ją do śmierci. Mąż, zafascynowany...
Przykry proces starzenia się
Tematem utworów literackich bywa też sam proces starzenia się kobiety. Mowa o nim np. w Początku Andrzeja Szczypiorskiego. Bohaterka powieści, piękna pani Seidenman nagle spostrzega, że inaczej już wyglądają jej kształtne stopy, którym dotąd lubiła się przyglądać, sądząc, że jest jeszcze młoda i atrakcyjna. Od tego dnia, gdy spostrzega, że jej nogi nie są już tak ładne, wdowa zacznie rejestrować smutne zmiany w swym organizmie.Zmiany w wyglądzie dawniej kochanych kobiet, jeszcze...
Między tradycyjną rolą a potrzebą chwili
Między tradycyjną rolą a potrzebą chwili wybierają kobiety, które muszą wyjść ze swej roli, by osiągnąć jakiś cel: grać w teatrze (bohaterka Zakochanego Szekspira ), kształcić się (bohaterka filmu Yentl ), bronić ojczyzny (kobieta żołnierz: Joanna d’Arc, Grażyna, Emilia Plater). Dzielne kobiety na ogół osiągają swoje cele, choć czasami płacą cenę najwyższą i umierają.
Aborcja – skutek mezaliansu, ubóstwa, nędzy, nieodpowiedzialności
Nie tylko charakter kobiet, preferujących doświadczenia inne niż macierzyństwo, skłaniał bohaterki literackie do przerwania ciąży. Niekiedy zmuszała je do aborcji nędza, niemożność zapewnienia godziwego życia sobie i dziecku, rozpacz po stracie partnera, nieodpowiedzialność ojca. Bohaterka głośnej powieści Zofii Nałkowskiej Granica – pochodząca z biednej rodziny córka kucharki Justyna Bogutówna – wdaje się w romans z paniczem, Zenonem Ziembiewiczem. Spotkanie po latach nie osłabia łączącego...
Kobiece wyjątki
Mimo iż polowanie jest męskim zajęciem, zdarzają się i kobiece wyjątki. Jagienka ze Zgorzelic, bohaterka Krzyżaków Henryka Sienkiewicza, pomaga np. ukochanemu sąsiadowi – Zbyszkowi z Bogdańca w polowaniu na niedźwiedzia, którego sadło ma pomóc leczyć rany stryja bohatera, Maćka. Zakrada się nocą potajemnie do lasu, śledząc i asekurując ukochanego. Jagienka wykazuje się niezwykłym sprytem i odwagą – i właściwie ratuje Zbyszkowi życie. Młodzieniec jest bardzo zaskoczony jej refleksem, odwagą...
Żona w roli męża
W Grażynie Mickiewicz przedstawił piękną i dzielną postać żony litewskiego księcia Litawora, który sprzymierzył się z Krzyżakami. Przeciwna układom z Zakonem Grażyna, gdy jej protesty nie dają efektu, zaczyna działać podstępnie i samowolnie – odsyła posłów krzyżackich przez giermka, urażając ich dumę. Potem przebrana w zbroję Litawora wyprowadza wojska do walki. Nikt nie orientuje się, że wódz i mężny rycerz to nie Litawor, lecz kobieta. Zwłaszcza że Grażyna wcale nie jest słaba,...
Urok kuchennych schodów – zakazane rejony
Postaci służących mają, zdaniem wielu pisarzy, niebywały urok. Bohater-narrator opowiadania Witolda Gombrowicza Na kuchennych schodach (z tomu Bakakaj ), Filip, z lubością opisuje grube posługaczki, o tłustych łydkach, krzykliwe, brudne, nieporadnie wyrażające się baby, podniecające swym prymitywizmem i swojskością eleganckiego pana: (...) sługi koszykowe, sługi od wszystkiego nie mają nic wspólnego z rzepą, prędzej ze smalcem, z fryturą, z masłem kokosowym. (...) a właściwie to i ja...
Zazdrość starszej kobiety
Na ogół jednak zazdrość towarzyszy nie władzy, przyjaźni, pierworództwu, lecz... miłości. Literatura zna wiele przykładów rywalizacji starszych kobiet z młodszymi o względy tego samego mężczyzny. Telimena, bohaterka Pana Tadeusza, stara się zapobiec planom małżeństwa Tadeusza z Zosią (lub choćby opóźnić realizację projektów Sędziego), gdyż jest w młodym Soplicy zakochana. Na szczęście rozsądek i lojalność wobec Sędziego i Zosi bierze górę nad emocjami. Z kolei Podstolina z Zemsty...
Małżeństwo dla pieniędzy
Inny typ wyrachowania prezentują kobiety, które pragną wyjść za mąż dla pieniędzy, a ślub traktują jako przepustkę do kariery, bogactwa, władzy bądź po prostu gwarancję spokojnej przyszłości. Jako drogę do bogactwa, władzy i kariery traktuje swój ślub z Kirkorem tytułowa bohaterka dramatu Juliusza Słowackiego, uboga dziewczyna Balladyna. By korzystnie rozwiązać problem, nie cofnie się przed niczym, nawet przed zabójstwem niezdecydowanej wprawdzie, ale stojącej jednak na drodze do szczęścia...
Stare szalone
Nie brakuje też w literaturze obrazów szalonych starych kobiet. Jedną z nich jest Florentynka z powieści Olgi Tokarczuk Prawiek i inne czasy . Ciężko doświadczona przez los, po utracie męża i niemal wszystkich dzieci, stopniowo osuwa się w szaleństwo. Ludzie znają ją jako starą kobietę, urągającą księżycowi i niedającą w nocy spać innym, wiecznie otoczoną psami, które traktuje jak ludzi.
Dziewica orleańska
Średniowiecze wyda najsławniejszego chyba wodza kobietę, Joannę d’Arc. Powstało mnóstwo utworów literackich i filmowych, w rozmaitym świetle przedstawiających dziewicę orleańską, która w XV wieku w męskim przebraniu walczyła w wojnie stuletniej o wyzwolenie Francji spod ucisku Anglii. Dowodziła wojskami, dzięki czemu doprowadziła do zwycięstwa i koronacji Karola VII. Uznana najpierw za czarownicę (spalona na stosie!), potem za świętą sportretowana została między innymi w dziełach Szekspira...
Kobieta anioł
Dalibóg, im więcej patrzę, tym większa ochota do żeniaczki,żeby choć i jutro! Już tę brew to chyba waćpanna korkiem przypalonym malujesz? – Słyszałam, że tak płoche czynią, ale jam nie taka. – A oczy jakoby z nieba! Od konfuzji słów mnie brakuje. (...) – Czy to waćpanna wysłałaś do mnie tych ludzi? – Tego sobie waćpan nie myśl. O żałobie myślałam i modlitwie, więcej o niczym... – Oni też to samo mówili... ( Henryk Sienkiewicz , Potop ) ANIELA Anieli? GUSTAW Imię stosowne jedno...
Zgwałcona
Inna bohaterka Bożej podszewki , siostra Marianny Anusia, ulubienica całej rodziny, najgrzeczniejsza i najdelikatniejsza z córek, uważana za świętą, dziwnie się zachowuje po wypadku, jaki spotyka ją podczas wojny, kiedy gwałci ją kozacki żołnierz. Skromna dotąd i wręcz do przesady wstydliwa, być może w gorączce opowiada siostrze o swych erotycznych doświadczeniach. Jest w szoku, przerażona i podniecona zarazem: odkrywa bowiem nową sferę życia. Niedługo się nią jednak nacieszy, umiera...
Utrzymanka
Wyrachowane, już otwarcie, z racji roli, jaką pełnią w życiu swych mężczyzn, są utrzymanki. Tytułowa bohaterka sztuki Gabrieli Zapolskiej Panna Maliczewska tylko dla pieniędzy i ewentualnej kariery kontaktuje się z Daumem i jego przyjacielem. Zapolska pokazuje też w Pannie Maliczewskiej małżeństwo jako szczególny, usankcjonowany przez społeczeństwo i prawo sposób bycia utrzymanką. Tak tytułowa bohaterka ocenia układ, w którym tkwi Daumowa – mąż zapewnia jej utrzymanie domu na wysokim...
„Stara wariatka”
Równie obrzydliwe wydaje się w społecznym odbiorze szaleństwo starej kobiety. Jednakże wybitna polska poetka Anna Świrszczyńska widzi w starych kobietach swe starsze siostry, godne sympatii, ciepłych słów, uwagi i zainteresowania: Mam przyjaciółki na plantach, Stare żebraczki, wariatki. W ich oczach są pierścionki, Z których wypłynęły drogie kamienie. Opowiadamy sobie swoje życia Od dołu, od człowieczego dna. (Anna Świrszczyńska, Siostry z dna ) W wierszu Największa miłość...
Karusia – szalone spotkanie z duchem kochanka
Niewątpliwe rysy szaleństwa ma Karusia – bohaterka Mickiewiczowskiej ballady Romantyczność . Widuje się ona z duchem zmarłego kochanka – Jasia. Jej tęsknota za ukochanym, miłość do niego miesza się ze strachem przed zmarłym, który ma zimne dłonie i jest trupio blady– „biały jak chusta”, zjawia się, jak to upiór, nocą i o świcie znika. Karusia ma wśród wiejskiej gromady opinię dziwnej, szalonej, bo widzi co innego niż przeciętny człowiek: Źle mnie w złych ludzi tłumie, Płaczę, a oni...
Samotność starej kobiety
Ważnym tematem tekstów kultury jest też samotność ludzi starych, często obłąkanych, żyjących we własnym, zamkniętym świecie, bez miłości i zainteresowania innych. Warto tu wspomnieć film Wożąc panią Daisy czy poezję Anny Świrszczyńskiej, w której akcentowana jest samotność starych kobiet, pogardzanych przez społeczeństwo, niekochanych, brzydkich, traktowanych z odrazą: Udręczona ż ądzą i szaleństwem chodzi po plantach stara Ofelia. Rozpuściła swe włosy, Kto zechce pokochać starą...
Kobieta znudzona mężem
Klasyczny trójkąt małżeński spotykamy w Żabusi Gabrieli Zapolskiej. Tytułowa bohaterka, uchodząca za idealną żonę, matkę, córkę i gospodynię, przedmiot uwielbienia bezkrytycznego małżonka – Raka, zdradza go. W dodatku z cudzym narzeczonym. Karol Bovary – nudny, zakochany w żonie prowincjonalny lekarz bez ambicji nie spełnia oczekiwań pragnącej niezwykłych przeżyć, marzącej o luksusie, romansach i cudownym życiu Emmy ( Pani Bovary ). Naczytawszy się romantycznych lektur Emma liczyła, że...
Aborcja
Pani Eames mogła wybrać jedną z wielu innych metod praktykowanych w celu pozbycia się ciąży. Krążyły plotki, że cieszący się jak najgorszą sławą specjalista od pokątnych aborcji w South Endzie jest zarazem najbardziej wziętym alfonsem tej dzielnicy. Ponieważ za aborcję liczył sobie prawie pięćset dolarów, ubogie kobiety, dla których była to suma niewyobrażalna, zostawały jego prostytutkami. Działał w lokalu zwanym – jak inne miejscowe lokale,w których potajemnie uprawiano aborcję – „za...
Mitologiczne sceny zazdrości
Niekiedy zazdrość prowokuje do czynów złych, haniebnych, bądź bezmyślnych, zwłaszcza zazdrość w miłości. Doprowadziła do nieświadomego zabójstwa Heraklesa szalenie zakochana w nim żona Dejanira. Chcąc zachować wieczną miłość herosa, namówiona przez umierającego centaura, wyprała koszulę męża w krwi zabitego Nessosa. Była to okrutna zemsta: koszula spowodowała takie pieczenie ciała Heraklesa, że straszliwie cierpiący bohater kazał spalić się żywcem na stosie. Do takiej tragedii doprowadziła...
Średniowieczny obraz Matki Boskiej cierpiącej
Obraz Matki Boskiej cierpiącej, ukazanej jako kobieta i matka umierającego syna, a nie wyniosła postać o cechach niebiańskich, znajdujemy w średniowiecznej polskiej pieśni Posłuchajcie bracia miła ( Żale Matki Boskiej pod krzyżem ), zwanej też Lamentem ( Plautem ) świętokrzyskim . Przedstawiona w tym utworze Maryja dzieli się swym bólem i cierpieniem z innymi matkami, rozpacza nad męką i śmiercią syna, nie potrafi pogodzić się z tak straszliwym niezawinionym cierpieniem własnego...
Pani z lepszego świata
Zdarza się też, że nauczycielka przedstawiana jest jako osoba z innego świata. Tak zostaje opisana przez Antoniego Liberę tytułowa postać powieści Madame , nauczycielka elegancka, symbolizująca niedostępny zachodni świat, fascynująca swych uczniów jako kobieta. W groteskowej powieści Edwarda Redlińskiego Konopielka odnajdujemy z kolei przysłaną z miasta do zapadłej wsi Taplary „uczycielkę”. Burzy ona poukładany świat „taplarskich”, pokazuje im, że można żyć inaczej: pisząc, czytając, nie...
Marzenie o miłości romantycznej
Marzyli o miłości – wzniosłej i idealnej, niekiedy niedostępnej, bohaterowie romantyczni. Płacili za to strasznie – samobójstwami, szaleństwem. Gustaw z IV części Dziadów Adama Mickiewicza (w zależności od interpretacji albo upiór, albo żywy człowiek) zabił się lub oszalał. Marzenia tego bohatera o idealnej miłości w dużej mierze pochodziły z książek. I owe „książki zbójeckie” Gustaw przeklął, nie mogąc odnaleźć się w niespełniającej jego oczekiwań rzeczywistości. Zresztą i Kordian...
Szalona Ofelia
Najbardziej chyba znaną szaloną kobietą literatury jest bohaterka Hamleta Williama Szekspira – Ofelia, postać, której postępowanie i miejsce w tragedii wymyka się jednoznacznym interpretacjom. Obłęd córki Poloniusza i ukochanej Hamleta zaczyna się, gdy książę zmienia nagle do niej swój stosunek, jakby prowadził dziwną grę z Ofelią. Hamlet zachowuje się dziwnie: lekceważy, a nawet obraża i prowokuje ubóstwianą dotąd pannę. Być może poświęca swą miłość do dziewczyny na ołtarzu miłości do...
Samotność kochanków
Zaskakujący aspekt samotności odkrywa Świrszczyńska w wierszach o miłości. Kreowani przez nią kochankowie są potwornie samotni, nieustannie rywalizują ze sobą, zdradzają się i ranią. Nawet akt miłosny jest próbą sił: Kochamy się Jak dwa drapieżne ptaki W gnieździe chwili Elektrycznej. Kochamy się Milcząc. (Anna Świrszczyńska, Jak język dzikiego kota ) Podobnie jest w wierszach Kochanków dzieli miłość , Bardzo smutna rozmowa nocą , Suka . Motyw obcości kochanków, a nawet...
Wizja kobiety w poezji Anny Świrszczyńskiej
Na ogół nie wymienia się jednym tchem wśród utworów feministycznych wierszy Anny Świrszczyńskiej. A jednak kreację kobiety mówiącej w tych wierszach (którą zapewne trzeba utożsamiać z autorką) można by uznać za feministyczną. Bohaterka tych utworów realizuje się w tradycyjnych rolach społecznych, jest matką, babcią, córką, kochanką, jednakże niekonwencjonalnie, tzn. niezgodnie ze stereotypami, mówi o własnej kobiecości. Zwraca uwagę motyw obcości partnerów seksualnych, ich rywalizacji, a...
Ewa biblijna
Według Biblii Ewa była pramatką ludzkości, pierwszą kobietą, stworzoną na żonę i współtowarzyszkę Adama, aby się nie nudził. Została stworzona z jego żebra, była „kością z jego kości i ciałem z ciała jego”.Pierwsi rodzice byli w raju szczęśliwi, niestety szczęście to skończyło się, gdy ulegli pokusie węża – szatana. Wbrew zakazowi Boga Ewa zerwała za namową węża jabłko z drzewa wiadomości dobrego i złego i dała je skosztować mężowi. Bóg ukarał pierwszych ludzi, wyganiając ich z raju i...