Barok

BAROK

Gatunki literackie baroku

Diariusz – dziennik, w którym na bieżąco, bez zbytniej dbałości o formę notowane są kolejne wydarzenia. Są ciekawym źródłem dla badaczy historii i kultury tamtej epoki. Emblemat – połączenie obrazu i słowa; wypowiedzi tworzące formę charakterystyczną dla XVII w. Emblemat składa się z trzech części: motta, ilustracji i wiersza. Madrygał – krótki wiersz miłosny należący do poezji dworskiej, który wynosił na piedestał piękno i zalety kobiecości. Madrygały pisał np. Morsztyn....

Barokowe rozdarcie między urokami świata a nakazami Bożymi

W wierszach współczesnego Kochanowskiemu Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego ujawnia się rozdarcie między rozkoszami ziemskimi, miłością „rzeczy świata tego” a miłością do Boga. Mówiący w wierszach wybiera oczywiście wartości wieczne. Jednak szkicowany przez niego w sonetach świat przypomina pole ciągłej walki, jaką prowadzimy „z szatanem, światem i ciałem”. Trzeba być bardzo czujnym, by wybierać zawsze to, co trwałe i nieprzemijalne, a gardzić sławą, pieniędzmi, miłością tego świata...

Taniec śmierci

W średniowieczu zarówno w utworach literackich, jak i przede wszystkim plastycznych pojawia się motyw tańca śmierci. Średniowieczne, ale i barokowe ilustracje przedstawiają upersonifikowaną śmierć, wciągającą w taneczny korowód l udzi wszystkich stanów. Symbolizuje to bezwzględność śmierci i fakt, iż zrównuje ona wszystkich, bez względu na pozycję majątkową, wieki status społeczny... Motyw ten występuje również w średniowiecznej Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią : [Mors dicit] (......

Przemijanie, vanitas

jestem z upływającej wody z liści które drżą trącane dźwiękiem wiatru przelatującego pospiesznie (...) jestem schrypłym głosem milczącym głucho nade mną dni o wielkich pustych skrzydłach mijają... (Halina Poświatowska, jestem z upływającej wody... ) Godzina za godziną niepojęcie chodzi: Był przodek, byłeś ty, potomek się rodzi. Krótka rozprawa: jutro – coś dziś jest, nie będziesz, A żeś był, nieboszczyka imienia nabędziesz. (Daniel Naborowski, Krótkość żywota ) Zaledwie...

Bilbia : Co nam zostało?

Nawiązania do tematów i bohaterów biblijnych, jak i do samej księgi są obecne w każdej następnej epoce literackiej. • Średniowiecze – z tradycją biblijną związane są takie gatunki,jak misterium, jasełka, kazania, pieśni. Ważne są pierwsze tłumaczenia Biblii ( Psałterz floriański , Psałterz puławski ). • Renesans – tłumaczenia psalmów, które wykorzystywano jako modlitwy (Jan Kochanowski, Mikołaj Rej, Mikołaj Sęp-Szarzyński). Postacie biblijne przywołuje w swoich Kazaniach...

Późniejsze nawiązania do bohatera

Ta postać inspirowała poetów. Metafizyczny twórca polskiego baroku (czy raczej przełomu renesansu i baroku) Mikołaj Sęp-Szarzyński parafrazował w Sonecie II słowa z Księgi Hioba . Wyeksponował tak typowe dla swojej poezji i wrażliwości baroku motywy, jak marność naszego ziemskiego życia, nietrwałość rzeczy cielesnych, trwałość duchowych i niepokój w dążeniu do Boga oraz barokowe paradoksy („O Święty Panie, daj, niech i my mamy/To, co mieć każesz, i tobie oddamy!”). Do postaci największego...

Barok : Zapamiętaj te pojęcia

• Konserwatyzm – kurczowe trzymanie się tradycji i niedopuszczanie do reform czy wprowadzenia pojedynczych nowości. • Kosmopolityzm – zapatrzenie w kulturę zagraniczną i przez to lekceważenie dorobku swojego kraju. Kosmopolita znaczy po prostu „obywatel świata”. • Rokoko – ostatnia faza baroku, kojarzona z lekkością i ulotnością.Stosunkowo mało znacząca w literaturze, najmocniej odcisnęła swój ślad w malarstwie i sztuce użytkowej. • Sarmatyzm – cała kultura szlachecka z XVII...

Barok : Co nam zostało?

• Misterne, kunsztowne budowanie poezji (kilka nurtów poetyckich, które „bawiły się” słowem). • Pamiętniki Paska jako najlepszy z epoki zapis obyczajów. • Arcydzieło epistolografii, czyli zbiór listów króla Jana III Sobieskiego do królowej Marysieńki.

Środki poezji barokowej

budowanie obrazu na kontraście, epatowanie brzydotą, paradoksy, oksymorony, np. gorący lód, zimny ogień, hiperbola, czyli przesadne kreowanie jakiegoś zjawiska, anafora, czyli rozpoczynanie kolejnych wersów od tego samego zwrotu lub słowa, przestawny szyk wyrazów w zdaniu.

Barok : Zapamiętaj tych pisarzy

Józef Baka (1707-1780) – przez długie lata uważany za grafomana; jezuita, poeta piszący głównie o śmierci. Używał poetyki późnego baroku, choć chronologicznie pisał już w czasach saskich. Jan III Sobieski (1629-1696) – listy króla do królowej Marysieńki to najsłynniejszy przykład epistolografii barkowej. Oprócz wyznań miłosnych król pisze też o zdarzeniach wojennych, co pozwala je traktować jako dokument historyczny. Wespazjan Kochowski (1633-1700) – poeta, sarmata tęskniący za...

Prądy literackie Baroku

Gongoryzm – hiszpański rodzaj poezji barokowej, od nazwiska twórcy Luisa de Gongory. Równie kunsztowna w formie, ale dodatkowo trudna w odbiorze, bo najczęściej filozoficzna w treści. Taką poezję nazywano kultyzmem, bo jej odbiorcami byli ludzie dobrze wykształceni, pochodzący z wyższych warstw społecznych. Klasycyzm – nurt francuski, który przywoływał antyczne wzorce, autorytety; powstał nawet podręcznik – Sztuka poetycka – dla poetów, którzy chcieli tworzyć w klasycystycznym duchu....

Renesansowe i barokowe obrazy nędzy chłopskiej

Utwory średniowieczne, a także renesansowe, takie jak Pieśń świętojańska o Sobótce czy inne teksty Jana Kochanowskiego tuszują krzywdę chłopów.Odważnym utworem poruszającym temat biedy wśród włościan jest  Mikołaja Reja. Utwór ten pokazuje stosunki panujące na wsi: „Ksiądz pana wini, pan księdza,/A nam prostym zewsząd nędza”. Chłopi ukazani zostają jako warstwa ciemiężona zarówno przez duchowieństwo, jak i szlachtę. Straszliwe warunki pracy w polu opisuje Szymon Szymonowic w sielance...

Metafizyczne klimaty baroku i nie tylko

Epoką lubującą się w tematyce przemijania jest barok. Barokowa poezja metafizyczna chętnie odwołuje się do Księgi Hioba i Księgi Koheleta . Współczesny Kochanowskiemu Mikołaj Sęp-Szarzyński w swych sonetach daje wyraz kruchości i niepewności bytu człowieka na ziemi: Ehej, jak gwałtem obrotne obłoki I Tytan prędki lotne czasy pędzą! A chciwa może odciąć rozkosz nędzą Śmierć tuż za nami spore czyni kroki! (Mikołaj Sęp-Szarzyński, Sonet I, O krótkości i niepewności na świecie żywota...

Barok : Ważni bohaterowie literaccy

Jan Chryzostom Pasek – bohater i autor Pamiętników , rycerz i ziemianin z całym zbiorem wad charakterystycznych dla tych stanów.

Barok : Wielkie dzieła

Barok : Nazwa epoki i ramy czasowe

Nazwa pochodzi z wł. barocco – dziwny. Tak właśnie nazywano rzadki gatunek perły łowionej u wybrzeży Portugalii. Miała rzadko spotykany oryginalny kształt, przez co była bardzo cenna. Jest to okres trwający od schyłku lat 80. XVI w. do lat 30. XVIII w. Współcześnie w polskim baroku wyróżnia się trzy fazy: • wczesny barok – od lat 80. XVI w. po lata 20. XVII w.; w tym czasie powstaje najwięcej poetyckich utworów mistyczno-metafizycznych; • barok dojrzały – od poł. XVII w. do schyłku...

Główne nurty literackie Baroku

Barok sarmacki – miał charakter bardzo swojski, bo wiązał się z kulturą ludową. Popierano i promowano krajową obyczajowość, szczycono się tak pojętym patriotyzmem. Barok sarmacki reprezentują: Wacław Potocki, Szymon Szymonowic i Jan Chryzostom Pasek. Poezja światowych rozkoszy – opiera się na myśli,że wszystkich dotyczy przemijanie, ale skoro dostaliśmy życie, to musimy z niego jak najpełniej korzystać. Przeciwstawiać smutkowi radość, a śmierci – afirmację życia i miłość. W tym duchu...

Barok : Literatura polska

• Do trupa (Jan Andrzej Morsztyn) – sonet oparty na porównaniu spokoju trupa z cierpieniami zakochanego. Oczywiście pointą jest stwierdzenie, że lepiej jest być trupem niż nieszczęśliwie się zakochać. • Liryki Daniela Naborowskiego Jego wiersze zalicza się do nurtu poezji dworskiej, ale jest jednocześnie autorem, który najdobitniej wyrażał barokową ideologię. Zastanawia się nad przemijaniem, kruchością życia i tym, jak w tej niepewności odnajduje się człowiek. — Cnota grunt...

Barok : Najważniejsze motywy i tematy

Miłość – dworska, lekka, flirt, ale też pokazywana jako uczucie ogarniające całe życie, uczucie, które można przeciwstawić nawet śmierci. Miłość pokazywano także w intymnej relacji z Bogiem. Mit Sarmaty – ten motyw wiąże się z szerszym widzeniem– z troską o ojczyznę. Efektem jest negatywna ocena ówczesnej rzeczywistości i, w odpowiedzi na taki stan, wskrzeszenie przez twórców postaci Sarmaty jako idealnego patrioty (np. Pamiętniki Paska, ale też Niepróżnujące próżnowanie...