Cel niespokojnej drogi
Nie zawsze tylko dobrotliwy ojciec na obłoku, nie zawsze opiekun, który nie pozwala zginąć prawym i karze nieprzyjaciół sprawiedliwych. Nie zawsze nawet surowy sędzia. Bóg jawi się też w niektórych utworach literackich jako daleki cel drogi człowieka, do którego jednak wiodą kręte ścieżki pełne zła i straszliwych zasadzek. Bo cały świat doczesny jest w tych utworach taką jedną wielką przeszkodą w drodze do Boga. Tak jest zwłaszcza w Sonetach Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego, w których świat i...
Dom – skoncentrowany wokół matki
Rola matki w domu eksponowana jest zwłaszcza w literaturze współczesnej.To ona odgrywa, zarówno w mniej, jak i bardziej skromnie żyjących rodzinach,rolę centralną. Taki dom, skoncentrowany wokół matki, przedstawia np. Wiesław Myśliwski w Widnokręgu – na przedmieściach (jak wynika z opisu, choć nazwa nie pada – Sandomierza) żyje zubożała rodzina, która nie przetrwałaby, gdyby nie zapobiegliwość, zaradność, pracowitość i miłość matki. W wierszach Miłosza z cyklu Świat . Poema naiwne matka...
Kobieta dziecko
– Hej, Danusia! Danusia! wyleź no na ławkę i uwesel nam serce tą samą pieśnią, którą w Zatorze śpiewałaś. Usłyszawszy to, dworzanie prędko postawili na środku izby ławkę. Rybałci siedli po jej brzegach, między nimi zaś stanęła owa młódka, która niosła za księżną nabijaną miedzianymi ćwieczkami lutnię. Na głowie miała wianeczek, włosy puszczone po ramionach, suknię niebieską i czerwone trzewiczki z długimi końcami. Stojąc na ławce, wydawała się małym dzieckiem, ale zarazem przecudnym jakby...
Histeryczka twardo stąpająca po ziemi
Typem histeryczki, która, co rzadkie, nie przestaje jednak myśleć bardzo trzeźwo, jest baronowa Krzeszowska z Lalki Bolesława Prusa. Znerwicowana wskutek utraty dziecka i nieodpowiedzialności męża, hulaki i uwodziciela, nadmiernie emocjonalnie reaguje na figle sąsiadów studentów (którzy jej nienawidzą i często straszą), wydatki męża, zachowanie służącej i innych mieszkańców kamienicy. Krzeszowska ma skłonność do nadinterpretacji faktów. Oszczędna, wręcz skąpa, nadmiernie kontrolująca...
Samobójstwo
(....) Julio, czemu jesteś Wciąż jeszcze taka piękna? Czy to znaczy, Że bezcielesna Śmierć jest także zdolna Do żądzy, że ten wygłodzony potwór Trzyma cię w mroku, aby siłą posiąść? Chociażby po to, by temu zapobiec, Spocznę przy tobie na posłaniu nocy I już się stąd nie ruszę. Tak, zostanę Tu, gdzie robactwo mamy na posługi; Tu, w tej sypialni znajdę odpoczynek, Ze znużonego światem ciała zrzucę Przygniatające brzemię wrogich gwiazd. (...) Co trzymasz, miły, w zaciśniętej dłoni? Ach,...
Syn
Według idylli, która w twojej dziecinnej głowie powstała, sądzisz teraz ojca... – Idylla! – popędliwie zawołał Witold. – Upewniam cię, mój ojcze, że patrzę na rzeczy bardzo trzeźwo i że... na razie... szczytem moich marzeń jest to, aby ludzie nie obchodzili się z ludźmi jak z bezmyślnymi bydlętami... gorzej, jak z kamieniami chyba, bo przecież są na świecie takie dziwaczne usposobienia, które i dla bydląt wyrozumiałość i litość mają...Benedykt zaśmiał się z lekceważeniem. – Kiedy już...
Świat lagrów
Tadeusz Borowski opisał w swych opowiadaniach, co działo się w hitlerowskich obozach koncentracyjnych. Zwrócił jednak uwagę nie tylko na to, co się tam działo, jakie okrucieństwa zafundowali współcześni kaci współczesnym ofiarom. Pokazał także świat zlagrowany jako pewien system, pewną nową cywilizację, w której planowo zadaje się śmierć, wyniszcza narody, a wśród ofiar tworzy grupy mniej i bardziej uprzywilejowanych (na lepszych pozycjach są ci, którzy mają niższe numery, a więc są dłużej w...
Mentalność kata
Mentalność kata likwidującego getto – Jürgena Stroopa – przedstawił dzielący z nim przez pewien czas celę autor Rozmów z katem Kazimierz Moczarski, namówiony do spisania tych rozmów przez Andrzeja Szczypiorskiego. Książka daje porażające świadectwo tego, jak rodzą się kaci, idealnie wypełniający zbrodnicze funkcje w systemach totalitarnych. Otóż na przykładzie Stroopa można dojść do wniosku, że kaci rekrutują się spośród przeciętnych ludzi, nastawionych na karierę służbistów, bezwzględnie...
Wieś
– I nie ma końca tej ludzkiej marnacji. Siadłam przy Agacie, kiej już ksiądz odjechał,aż tu przylatuje Filipka zza wody z krzykiem, że jej najstarsza kończy... Poleciałam juści... Jezus, w chałupie żywy mróz siedzi... Okna wiechciami pozatykane... jedno łóżko w chałupie, a reszta w barłogu kiej psy się gnieździ... nie pomarła dzieucha, ino ją tak z głodu sparło... ziemniaków już brakło, pierzynę już przedali... każdą kwartę kaszy wymodlają u młynarza, nikt nie chce zborgować i pożyczyć do...
- Obraz potu i krwi chłopa oraz konfliktów społecznych
- Chłopi – niewykorzystana i nieuświadomiona siła w walce z zaborcą
- Echa konfliktów społecznych
- Wieś współczesna realistycznie i komediowo
- Ubóstwo wsi w literaturze dwudziestolecia międzywojennego
- Wieś – pole dla pracy u podstaw
- Wieś inspiracją dla wyobraźni romantyków
- Wieś skrajnie uboga w tekstach młodopolan
- Wieś sielankowa
- Romantyczna wieś sielankowa i nostalgiczna
- Chłopi – barwna panorama życia wsi
Chłopi – niewykorzystana i nieuświadomiona siła w walce z zaborcą
Żeromski sugeruje, że chłopi są niewykorzystaną potężną siłą w walce z zaborcą. Ich opór i wymierzone przeciwko powstańcom działania opisuje we wspomnianych już utworach. Gdyby Odrowąż z Wiernej rzeki nie uciekł, zostałby wydany przez chłopów w ręce zaborców – czyli na pewną śmierć. Jednak pojawia się też w Wiernej rzece postać chłopa zaangażowanego w sprawę narodową – pielęgnuje on rannego powstańca pana Brynickiego, a po jego śmierci przynosi wiadomość o zgonie córce Salomei. O tym, iż...
Hołdy średniowiecznych rycerzy
Starania średniowiecznych rycerzy o kobiety opisują np. romantyczne ballady, takie jak Rękawiczka Schillera czy powieści historyczne. W Krzyżakach Henryka Sienkiewicza czytamy o staraniach Zbyszka z Bogdańca o córkę Juranda ze Spychowa – Danuśkę. Urzeczony jej dziewczęcą urodą i śpiewem Zbyszko obiera ją sobie jako damę serca. Nie jest to jednoznaczne z małżeństwem, można było głosić, że jakaś panna jest najpiękniejsza, bronić jej honoru i czci, a jednocześnie żenić się z inną. Zbyszko...
Wyrachowane umizgi
Wdowy i kobiety dojrzałe zaloty traktują jako inwestycję w przyszłość. Podstolina, bohaterka Zemsty , wyczekuje na wiążące słowo z ust nieśmiałego wobec kobiet Cześnika Raptusiewicza, łasego na jej wdzięki i... majątek, którego jak się okazuje później, wdowa wcale nie posiada. Wspomniawszy dawne afekty i przygody, Podstolina uwodzi również niespodziewanie spotkanego w domu Cześnika syna Rejenta Milczka, Wacława, przeznaczonego jej podopiecznej Klarze. Plany usidlenia młodzieńca przez...
Dom, czyli dworek szlachecki
Skromny, ale dostatni dworek szlachecki, stojący na tle zielonych, urodzajnych pól, kwiecistych łąk i bujnych lasów – ten obraz znamy aż zanadto dobrze z polskiej literatury i filmu. Już widzimy ten obrazek: biały dworek z gankiem i białymi kolumienkami, z przodu podjazd dla powozów i grządki kwiatów, najlepiej malw. A to wszystko w sercu Polski lub jeszcze lepiej na Kresach, miejscu wręcz mitycznym, do którego powracają romantycy i współcześni pisarze. Do wyidealizowanego obrazu domu-dworu...
Tango – symbolem władzy, zniewolenia i... kultury masowej
Nieco inną rolę odgrywa końcowy taniec (scena finałowa) w Tangu Sławomira Mrożka. Zwycięski cham, Edek, który zapanował nad całą rodziną, tańczy z wujem Eugeniuszem tango La Cumparsita . Jak to w tangu, jeden partner góruje nad drugim. Taniec ten jest symbolem zwycięstwa i władzy Edka nad całą rodziną, ale też władzy motłochu nad inteligencją. Również– symbolem kultury masowej, tango właśnie ją reprezentuje. A Edek też nie utożsamia się z żadnym innym nurtem kultury...
Czym jest Golgota?
Golgota, inaczej Kalwaria – skaliste wzgórze pod Jerozolimą było, jak podają ewangelie, miejscem ukrzyżowania Chrystusa. Nazwy te pochodzą od łacińskiego calvus – „łysy” i aramejskiego gulgolta – „miejsce czaszek”. Dla upamiętnienia wzgórza z Ziemi Świętej, na którym umarł Chrystus, zaczęto tworzyć kalwarie w innych krajach – w plenerze umieszczano kolejne stacje Męki Pańskiej (etapy drogi krzyżowej), które mogli mijać pielgrzymi, pątnicy, rozważający tajemnicę śmierci Chrystusa,...
Obraz Niemców – okrutników, katów, najeźdźców
Są bowiem Krzyżacy traktowani jak niemieccy najeźdźcy, napadający na Słowian podstępnie, znienacka. Jako nieprzyjaciele zostają ukazani Niemcy już w kronikach średniowiecznych. Ten obraz wroga utrzymuje się i w XX wieku: Kiedy przyjdą podpalić dom, ten, w którym mieszkasz – Polskę, kiedy rzucą przed siebie grom, kiedy runą żelaznym wojskiem i pod drzwiami staną, i nocą kolbami w drzwi załomocą – ty, ze snu podnosząc skroń, stań u drzwi. Bagnet na broń! Trzeba krwi! (Władysław Broniewski,...
Złoto, które odbiera radość życia i zasady
Czasem jednak przywiązanie do pieniądza gubi ludzi – odbiera im radość życia i wszelkie wartości, zasady moralne. Miłość do złota zgubiła mitologicznego króla Midasa, który prosił Dionizosa, by wszystko, czego dotknie, zamieniało się w złoto. W efekcie chciwy władca omal nie umarł z głodu, na szczęście Dionizos cofnął, na prośbę króla, swój dar. Miłość do złota gubi nie tylko bohaterów baśni czy mitów, jest to często spotykany w literaturze pięknej motyw. Żyd Shylock, bohater Kupca...
Echa epikureizmu w prozie
Echa epikureizmu można też odnaleźć w wielokrotnie filmowanej powieści Henryka Sienkiewicza Quo vadis , w najbardziej przekonującej kreacji Petroniusza. Ta najpełniej nakreślona, sugestywna postać od początku budziła sympatię widzów i czytelników (polscy widzowie pytali nawet w listach do TVP, czy Petroniusz nie był przypadkiem chrześcijaninem...). Pozytywna piękna postać Rzymianina ma wyraźne rysy epikurejskie. Petroniusz, jak epikurejczycy, ceni zmysłowe przyjemności: otacza się pięknem...
Emigracja jako wygnanie
Emigranci epoki romantyzmu: Słowacki, Mickiewicz, Norwid kreowali się na wygnańców tęskniących za ojczyzną i cierpiących z powodu niemożności powrotu. Juliusz Słowacki w swoim słynnym Hymnie , w którym podmiot liryczny zapewne można utożsamiać z autorem, skarżył się: Żem często dumał nad mogiłą ludzi, Żem prawie nie znał rodzinnego domu, Żem był jak pielgrzym, co się w drodze trudzi Przy blaskach gromu, Że nie wiem, gdzie się w mogiłę położę, Smutno mi, Boże! (Juliusz Słowacki, Hymn )...
Neron według Sienkiewicza
Innym tyranem starożytności jest opisany w nagrodzonej Nagrodą Nobla powieści Henryka Sienkiewicza Quo vadis cesarz rzymski – Neron. Bohater ten jawi się jako okrutnik i tyran, a zarazem niepoczytalny artysta, w dodatku zły poeta, który za słowa krytyki (zwłaszcza pod adresem swej poezji) karze śmiercią... I gotów jest spalić Rzym dla jednego wiersza – bo wie, iż pożar jako niezwykłe zjawisko może dać mu natchnienie... Cesarscy zausznicy wysłuchują artystycznych (wątpliwej jakości) popisów...
Poświęcenie tytana
Poświęca się za ludzkość mityczny bohater, tytan Prometeusz. Uczy śmiertelnych rzemiosła, kradnie dla nich ogień z Olimpu i oszukuje bogów tak, aby ludzie nie musieli najlepszej części mięsa składać w ofierze. Za to ponosi surową karę, skazany przez olimpijskich bogów na przykucie do skał Kaukazu i cierpienie z powodu wyżerania ciągle odrastającej wątroby przez sępa (orła). Taką postawę poświęcenia za ludzkość, bezinteresownego i heroicznego, nazywamy prometejską. Podobnie szlachetną...
Święty
A gdy się s nią pokładał, Tej nocy s nią gadał. Wrócił zasię pirścień jej, A rzekł tako do niej: „Ostawiam cię przy twym dziewstwie, Wróć mi ji, gdy będziewa oba w niebieskim krolewstwie. Jutroć się bierzę od ciebie Służyć temu, coż ci jest w niebie”. (Legenda o św. Aleksym) Motyw świętości w dzisiejszych czasach? Też. Ale zaczęło się od kreacji wczesnośredniowiecznych...
Średniowieczna perspektywa śmierci i wieczności
O przemijaniu nieustannie pamiętają liczni anonimowi twórcy średniowieczni (naczelna zasada: „memento mori” – „pamiętaj o śmierci”). Człowiek średniowiecza właściwie żyje w nieustającej świadomości zbliżającego się końca świata, w perspektywie wiecznej, dlatego nie dziwią ascetyczne praktyki mające zapewnić szczęście po śmierci ( Legenda o św. Aleksym , liczne żywoty świętych) oraz konieczność odreagowania chwil strasznej pokuty, np. w kulturze nurtu plebejskiego, kulturze śmiechu,...
Niewinne igraszki z dziewicą
Niewinne pieszczoty z nieznającą jeszcze zapewne miłości cielesnej Julcią wspomina też Wiktor Ruben – bohater opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza Panny z Wilka . Spędzając czas w domu panien, wślizgiwał się on do sypialni Julci i prowadził z nią niewinną grę (oboje dotykali się i udawali, że śpią). Jeszcze po latach było to najpiękniejsze erotyczne wspomnienie Wiktora, zabite zresztą przez konfrontację z realną, starzejącą się Julcią...
Biblijne obrazy Maryi
Najbardziej znane i najczęściej utrwalane w dziełach plastycznych sceny z życia Maryi to: zwiastowanie (moment, w którym archanioł Gabriel obwieszcza jej, że pocznie i urodzi Syna Bożego), narodzenie Chrystusa w ubogiej stajence, ucieczka przed gniewem Heroda do Egiptu, poszukiwanie zagubionego Jezusa i odnalezienie go w świątyni, wesele w Kanie Galilejskiej, spotkanie z Jezusem podczas drogi krzyżowej i pod krzyżem... We wszystkich tych rolach Maryja jawi się jako posłuszna wykonawczyni...
Piekło miast molochów i fabryk
Wizję piekła przypominają też obrazy kopalń czy fabryk ukazanych w Ludziach bezdomnych Stefana Żeromskiego (Zagłębie Dąbrowskie) czy w Ziemi obiecanej Władysława Stanisława Reymonta (Łódź). Pannie Izabeli – arystokratce z Lalki Bolesława Prusa, pracownicy fabryk, hutnicy, silni ludzie z ludu przypominali właśnie istoty piekielne, zdolne do nadludzkiego wysiłku i krzywdzenia tak kruchych istot jak ona...
Pań Dulskich sposoby na mężów
Przesadna oszczędność doprowadza też panią Dulską do wydzielania mężowi pieniędzy i cygar. „Nie ma co mówić, byt zabezpieczony – to podstawa życia. A co do męża, można go urobić, pensję zabierać, gdy zafasuje. Co dzień dwie szóstki na kawę do łapy, a cygara samej kupować i suszyć na piecu, inaczej taki pan może cię zrujnować”– twierdzi tytułowa bohaterka sztuki Zapolskiej. Pani Aniela wychowuje sobie męża na pantoflarza, by mieć go pod kontrolą, nawet zalecane mu przez lekarza spacery na...
Taniec szaleństwa
Taniec bywał też jednak symbolem szaleństwa. Tańczyli podczas szalonych, często urozmaicanych orgiami obrzędów mitologiczni czciciele boga wina, Dionizosa, członkowie jego orszaku, np. szalone kobiety – bachantki. Niekiedy w tańcu tym rozrywały one na strzępy napotkanych ludzi. Tańczyły niepociągające, szalone kobiety. Tak jest w piosence Agnieszki Osieckiej Wariatka tańczy . Skacze też po wodzie i tańczy w czasie wojny bohaterka Bożej podszewki Teresy Lubkiewicz-Urbanowicz, sfilmowanej...
Pozytywistyczne obrazki nędzy
Mimo iż obrazy ludu znajdziemy też w utworach romantycznych, najpełniej nędza chłopów i biedoty miejskiej zostanie przedstawiona w epoce pozytywizmu, np. w obrazkach i nowelach Marii Konopnickiej, nowelach i opowiadaniach Bolesława Prusa, Elizy Orzeszkowej, Henryka Sienkiewicza. W takich utworach jak Jaś nie doczekał , W piwnicznej izbie , Przed sądem , Nasza szkapa Maria Konopnicka portretuje ubóstwo ciemnych, nieogrzewanych słońcem izb, w których panuje głód, chłód, bieda i smutek,...
Dewotki z bajek Krasickiego
W polskiej literaturze dotkliwie wyśmiał dewocję mistrz elegancji, znakomity poeta i... biskup Ignacy Krasicki. Bohaterka jednej z jego bajek ( Na nabożną ) twierdzi, że nie grzeszy, ale... często się spowiada. Jest więc grzeszną kobietą udającą świętoszkę, pokrywa grzechy pobożnością? To zdaje się sugerować autor. Obnoszenie się z pobożnością potępia już wprost poeta-biskup w utworze Dewotka . Surowa pani, spędzająca wiele czasu na modlitwach w domu, okazuje się bardzo niewyrozumiała dla...
Ojciec
Długo jeszcze patrzał na syna, aż ręce jego z żelaznego dotąd uścisku uwalniając, obie dłonie ku czołu podniósł i głucho wyszeptał : – Krwi moja! młodości moja! Falo, która nas niosłaś... powracająca falo!... Z głową schyloną, z dłońmi u czoła, ze zgmatwaną gęstwiną włosów, odchodził ku biurku, niby w śnie powtarzając: – Powracająca fala! Powracająca fala! Były w tym szepcie groza – i zachwycenie. Potem odkrył twarz i jedną rękę o biurko wspierając wyprostował się, głowę podniósł. Zmienił...
- Ojciec – surowy strażnik tradycji
- Ojciec pobłażliwy
- Ojciec utracjusz i birbant
- Opieka ojca nad córką
- Konflikt między dzieckiem a ojcem
- Motyw pojednania
- Oblicza Boga Ojca
- Ojciec słaby i ojciec demiurg
- Ojciec erotoman, ojciec toksyczny
- Ojciec zbyt surowy
- Ojciec rywalizujący z synem o władzę
- Ojciec zbolały po śmierci dziecka
- Ojciec z krwi i kości
- Zmarły ojciec idealizowany
- Ojciec mający problemy z alkoholem
- Ojciec ponoszący ofiarę dla dziecka
- Ojciec dobry
- Ojciec pantoflarz
- Ojciec objaśnia
Święty w nietypowej roli
W filmie Krzysztofa Kieślowskiego Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową święty objawia się w nietypowej roli. Jest bohaterem filmu, na planie którego przypadkowo znajduje się Tomasz. Akcja owego filmu rozgrywa się w średniowiecznej Francji. Na rynku mają wieszać zlęknionego koniokrada. I właśnie na tę egzekucję trafia św. Bernard z Clairvaux, mistyk, założyciel zakonu cystersów. Zabiera skazanego ze sobą,a po jakimś czasie wraca, aby go wydać sprawiedliwości. Tym razem...
Gorąca wdowa
Prócz obrazów żon literatura przedstawia też obrazy pięknych,powabnych wdów. Np. w Lalce piękna pani Helena Stawska, przez długi czas nie wiadomo, żona czy wdowa, budzi zachwyty Rzeckiego i subiektów ze sklepu Wokulskiego, sama zaś bez wzajemności wzdycha do pana Stanisława. Ostatecznie wychodzi za mąż za Mraczew skiego. Wdową i, w odróżnieniu od Stawskiej, straszną kokietką jest urodziwa Kazimiera Wąsowska, zalecająca się zarówno do Wokulskiego, jak i Starskiego. Powabną wdową jest także...
Co głosił stoicyzm?
Stoicyzm, prąd, który wziął swój początek od poglądów Zenona z Kition, głosi, że należy wyzbyć się namiętności i żyć zgodnie ze wskazaniami rozumu, cnotliwie. W odróżnieniu od epikurejczyków stoicy nie głosili kultu przyjemności, przeciwnie – zalecali wyzbycie się namiętności, obojętność na przyjemność i ból, tłumienie uczuć oraz pogodę ducha. Stoicyzm to etyka surowej cnoty, zalecająca obojętność na zmienne koleje losu.
Ogród Hesperyd
W mitologii chyba najsłynniejszym ogrodem był ogród Hesperyd. Rosły w nim złote jabłka, które kiedyś Gaja (Ziemia) ofiarowała bogini Herze w ślubnym podarunku. Jabłek tych strzegły groźne siostry Hesperydy, córki Atlasa i Hesperii, oraz stugłowy smok Ladon. Jedną z prac Heraklesa była kradzież tych jabłek. Według jednej wersji mitu heros ukradł je sam, zabiwszy uprzednio smoka, według innej poprosił Atlasa o zabranie ich. O ogrodzie tym wspomina Kochanowski we fraszce Na lipę ,...
Nora – kobieta lalka
Jak dziecko, bezwolne i zdolne jedynie do beztroskiej zabawy, traktuje swą żonę bohater dramatu Henryka Ibsena Dom lalki – Torwald Helmer. Sam piastuje odpowiedzialne stanowisko, zarabia na dom, a po żonie spodziewa się, że będzie wciąż roześmianą dziewczynką, służącą rozrywkom męża. Toteż przebiera ją, obmyśla jej strój na bal kostiumowy, uczy tańczyć, traktuje z pobłażaniem, nie dopuszczając nawet do siebie myśli, że żona może mieć jakiekolwiek problemy... A Nora je ma – kiedyś...
Mężobójczyni
Niekiedy zdrada doprowadza do zbrodni mężobójstwa. Tak jest w balladzie Lilije Adama Mickiewicza. Niewierna żona, która zdradziła męża podczas jego pobytu na wojennej wyprawie, bojąc się, że prawda wyjdzie na jaw, zabija go nożem i zakopuje jego zwłoki w lesie, obsadzając grób liliami. Po roku, mimo nękających ją wyrzutów sumienia, decyduje się wyjść za mąż za jednego z braci męża, którzy proszą ją o rękę. Los ma rozstrzygnąć, którego z nich pani weźmie za męża (czyj wianek wybierze, ten...
Nauka w służbie zła
Literatura po II wojnie światowej snuje refleksje na temat sensowności rozwoju nauki i zdobyczy cywilizacyjnych, wszak wojna – czas ludobójstwa – zanegowała wszelkie zdobycze ludzkości, a cywilizację życia zastąpiła cywilizacją śmierci. Przychodzi też czas na rozrachunek z naukowcami. W Medalionach Zofii Nałkowskiej udokumentowane zostają zbrodnie niejakiego profesora Spannera, który prowadził badania i eksperymenty na zwłokach ludzkich – chciał pozyskiwać z nich surowce na mydło i...
Artysta – zła profesja
Villon zapoczątkowuje linię pisarzy, którzy kreowali się na wyrzutków społecznych albo faktycznie nimi byli. Autor Wielkiego testamentu , złodziej, uczestnik morderczych bójek, odsiadujący wyrok w więzieniu, a potem skazany na śmierć (wyrok ten zamieniono na wygnanie) niewątpliwie miał powody, by czuć się wyobcowany. Młodopolscy poeci i symboliści nie byli rozpieszczani przez mieszczańskie społeczeństwo, jednak w ich postawie możemy również odnaleźć liczne elementy autokreacji (na „tych...
Ubóstwo wsi w literaturze dwudziestolecia międzywojennego
Nie waha się mówić o ubóstwie i ciemnocie wsi literatura polskiego dwudziestolecia. Na wsi pracują (w dwóch kolejnych majątkach) bohaterowie Nocy i dni Marii Dąbrowskiej, Barbara i Bogumił Niechcicowie, obserwując ciężką pracę i złe warunki życia chłopów. Dziedzic nie daje pieniędzy na poprawę bytu włościan, bo ona go nie interesuje. Chłopi panicznie boją się szpitali i lekarzy, walka z ciemnotą będzie jeszcze trwała całe lata. Zarówno Noce i dnie , jak i Granica Zofii Nałkowskiej...
Stare szalone
Nie brakuje też w literaturze obrazów szalonych starych kobiet. Jedną z nich jest Florentynka z powieści Olgi Tokarczuk Prawiek i inne czasy . Ciężko doświadczona przez los, po utracie męża i niemal wszystkich dzieci, stopniowo osuwa się w szaleństwo. Ludzie znają ją jako starą kobietę, urągającą księżycowi i niedającą w nocy spać innym, wiecznie otoczoną psami, które traktuje jak ludzi.
Rycerze średniowieczni – obrońcy wiary, króla i ojczyzny
Średniowiecze ukształtowało wzorzec osobowy rycerza idealnego.Jego doskonałą realizacją jest starofrancuska Pieś ń o Rolandzie . Rycerz taki wiernie służy swemu władcy (w przypadku Rolanda to Karol Wielki, władca idealny – kolejny średniowieczny wzorzec), Bogu (oczywiście chrześcijańskiemu) i ojczyźnie (w tym przypadku „słodkiej Francji”). Taki rycerz jak Roland bardziej niż życie, zdrowie i bezpieczeństwo swoje i bliskich ceni honor. Jest odważny, dumny, nieustraszony. Dowodzi tylną...
Konflikt między dzieckiem a ojcem
Dość częstym tematem literatury jest konflikt między dzieckiem a ojcem. Witold i Benedykt Korczyńscy ( Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej) spierają się o sposób traktowania chłopów i ludzi z zaścianka. Witold jest przedstawicielem młodszego, Benedykt starszego pokolenia pozytywistów. W tej samej powieści pośmiertny ideologiczny spór z ojcem Andrzejem wiedzie kosmopolita Zygmunt Korczyński. Do konfliktu, bardzo poważnego, o przywództwo w domu i... kobietę dochodzi pomiędzy Antkiem i Maciejem...
Kosmopolici z Lalki
Kosmopolitami są niewątpliwie arystokraci z Lalki . Panna Izabela Łęcka chętnie porozumiewa się z ludźmi ze swej sfery w obcych językach, choć nie ma takiej realnej potrzeby, po prostu należy to do dobrego tonu. Chętnie wypuszcza się w zagraniczne podróże, nawet gdy ojciec nie ma na nie pieniędzy. Te wojaże są dla niej rozrywką i oznaką pozycji społecznej, podobnie jak stroje i zwracanie się do ojca: „papo”. Beli, podobnie jak Telimenie, wydaje się zapewne, że paryskie niebo jest...
Feministka, feminizm
Dałam mojemu dziecku ciało i krew, Torturę rodzenia I nieznużoną troskliwość kwoki, Wysuszającą w kobiecie płeć i mózg (...) Ale moje dziecko Nosi nazwisko mężczyzny (Anna Świrszczyńska, Patriarchat ) Postać feministki pojawia się w literaturze stosunkowo rzadko, a już na pewno nie ma jej w tekstach ze szkolnego kanonu lektur. Feministka jako postać groteskowa, agresywna i trudna do zrozumienia występuje niekiedy we współczesnych tekstach kultury. Inne kreacje, które można by...
Błazenada jako odwrócenie ról
Element błazenady odgrywa bardzo istotną rolę w nieoficjalnym, plebejskim nurcie kultury średniowiecza, a potem renesansu i baroku. Ludowa kultura śmiechu to, zdaniem Michaiła Bachtina, ważny nurt kultury średniowiecza, współistniejący z oficjalnym. W owej kulturze śmiechu odwrócone zostają role: to, co wysokie, zostaje poniżone, niskie zostaje wywyższone, przenikają się sfery sacrum i profanum , odwróceniu lub degradacji ulega (niby na żarty, ale jednak) – hierarchia społeczna. Bachtin...
Zamknięta, sarmacka
Polska sarmacka, broniona np. przez Paska ( Pamiętniki ) czy opisanych w Trylogii Sienkiewiczowskich rycerzy, to Polska, w której mieszka naród wybrany, pochodzący od starożytnego bitnego ludu Sarmatów. Dumni, skłonni do wojen z poganami, zamknięci na nowinki i chwalący swój porządek rycerze to np. ukazany we wszystkich częściach Trylogii pan Zagłoba. Ironicznie o Polakach określających się mianem Sarmatów pisał Jacek Kaczmarski (płyta Sarmatia ), przy okazji utrwalił jednak różne...
Głupota i marzenia dziewicy
Głupotę niewinnych dziewczyn wyśmiewa chętnie w swych utworach Witold Gombrowicz. Wybranka Józia z Ferdydurke działa jak automat reagujący na stereotypowe wyznania i powtarzający stereotypowe gesty. Niewinnej dziewczynie z Dziewictwa Gombrowicza, wychowywanej na dziewicę idealną, marzy się jednak... wspólne obgryzanie kości z narzeczonym, a więc nurzanie się w brudzie i ohydzie świata. Przeczuwa ona istnienie jakiejś innej sfery niż sfera form – przeczuwa, że istnieją gdzieś namiętności,...
Ewa współczesna
Portret „nowej Ewy” – grzesznicy szkicuje w kilkakrotnie filmowanej powieści o znaczącym tytule Na wschód od Edenu John Steinbeck. Jego bohaterka Cathy Ames (potem Trask) jest współczesną Ewą, która namawia mężczyznę do grzechu (zdradza męża z jego bratem). Wyrządza też wiele zła: opuszcza męża i dwóch synów, ucieka do miasta, gdzie rozpoczyna rozwiązłe, rozpustne życie jako kokota, a potem właścicielka cieszącego się złą sławą domu publicznego (wcześniej „pomaga” umrzeć jego poprzedniej...
Innowiercy – wrogowie katolickiej Europy
Z wielką niechęcią, nie szczędząc pogardliwych słów komentarza, charakteryzuje wrogów autor Pieśni o Rolandzie . Król Karol i jego wódz Roland kreowani są na rycerzy chrześcijańskich, idealnych, ich wrogowie zaś– Saraceni oraz zdrajca Ganelon traktowani są z nienawiścią i pogardą. Ich metodą postępowania jest zdrada. „Pohaniec sprosny” (już określenie mówi samo za siebie) pojawia się w Pieśni o spustoszeniu Podola przez Tatarów Jana Kochanowskiego, o Turkach mowa też w Panu Wołodyjowskim...